Assessment of Pseudoscientific Invalid Beliefs of Mashhad Citizens about Oral Health; A Multicenter Survey in 2024

Document Type : original article

Authors

1 Dentist, Mashhad, Iran

2 Associate Professor, Department of Community Oral Health, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

3 Assistant Professor, Department of Community Oral Health, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

Abstract

Background: Pseudoscientific and superstitious beliefs related to oral health can pose significant barriers to the prevention and effective treatment of oral diseases. Such beliefs—particularly among individuals with lower levels of education—often lead to inappropriate oral hygiene practices and delays in seeking professional dental care. This study aimed to assess pseudoscientific and invalid oral health–related beliefs among residents of Mashhad in 2024.
Methods and Materials: The present cross-sectional, multicenter study was conducted in 2024 among 384 individuals aged 18 years and older who attended comprehensive health centers in Mashhad. Cluster sampling proportional to the population size of five health districts was used. Data were collected using a researcher-designed questionnaire comprising two sections: demographic characteristics and items assessing pseudoscientific oral health–related beliefs. Scores were calculated using a Likert-type response scale. The overall score of the questionnaire ranged from 0 to 21. Higher scores indicated more common pseudoscientific beliefs. Associations between belief scores and demographic variables were analyzed using independent t -tests, analysis of variance (ANOVA), and Pearson correlation analysis. A significance level of 0.05 was applied.
Results: The findings showed that 68.2% of participants endorsed at least one pseudoscientific belief related to oral health. The mean overall belief score was 8.57 (SD = 3.01) out of a maximum possible score of 21. A significant difference was observed across educational levels (P < 0.001), with illiterate participants exhibiting the highest mean score (11.25) and those with a doctoral degree showing the lowest (3.50). Additionally, pseudoscientific belief scores were significantly associated with self-reported oral health indicators.
Conclusion: The findings of the present study demonstrate that pseudoscientific beliefs related to oral health are common among the adult population of Mashhad, and that lower educational attainment is significantly associated with stronger endorsement of these beliefs. Furthermore, the observed association between such beliefs and oral health indices (DMFT) suggests their negative impact on oral health status and preventive health behaviors.

Keywords

Full Text

مقدمه

باورهای شبه‌علمی و خرافی به مجموعه‌ای از تصورات نادرستی اشاره دارند که فاقد پشتوانه علمی معتبر بوده و بیشتر بر پایه سنت‌ها، تجربه‌های فردی یا انتقال شفاهی میان نسل‌ها شکل می‌گیرند. این باورها، به‌رغم نبود شواهد تجربی و فقدان اجماع علمی، در بسیاری از جوامع همچنان به‌عنوان واقعیت پذیرفته می‌شوند و می‌توانند بر نگرش‌ها و رفتارهای سلامت‌محور افراد اثر بگذارند.(1)  دانش ناکافی درباره بیماری‌های دهان در کنار افسانه‌ها و باورهای ماندگار مرتبط با علت، سیر و پیامد این بیماری‌ها، آغاز و تداوم رفتارهای بهداشتی صحیح را دشوار می‌سازد.(2)

مطالعات پیشین نشان داده‌اند که باورهای نادرست درباره بهداشت و درمان‌های دندان‌پزشکی، مانعی جدی در مسیر پذیرش اقدامات پیشگیرانه و بهره‌مندی از مراقبت‌های علمی محسوب می‌شوند. این مسئله در کشورهای در حال توسعه که با محدودیت‌های آموزشی و زیرساختی مواجه‌اند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.(3) شواهد موجود حاکی از شیوع قابل‌توجه این باورها در ایران است (4) و نکته قابل تأمل اینکه، این باورها صرفاً به گروه‌های کم‌سواد یا جوامع سنتی محدود نمی‌شوند؛ بلکه در میان دانشجویان علوم پزشکی و دندان‌پزشکی و حتی برخی دندان‌پزشکان نیز گزارش شده‌اند.(5،6)

از منظر علمی، «باور شبه‌علمی» به باورهایی اطلاق می‌شود که در ظاهر بر شواهد و منطق استوار به نظر می‌رسند، اما فاقد ویژگی‌های بنیادین علم از جمله ابطال‌پذیری، تکرارپذیری و اتکا به شواهد معتبر هستند. چنین باورهایی غالباً از طریق استدلال‌های شهودی، برداشت‌های نادرست از پدیده‌های طبیعی یا اتکای بی‌پایه بر مرجعیت‌های غیرعلمی تقویت می‌شوند و می‌توانند پیامدهای منفی گسترده‌ای بر سلامت فردی و عمومی داشته باشند.(7،8)

پایبندی به این باورها سبب نادیده‌گرفتن بیماری‌های دهان و تأخیر در دریافت درمان‌های ضروری شده و در نهایت به بروز عوارض زودهنگام، کاهش کیفیت زندگی و افزایش هزینه‌های درمان می‌انجامد.(9،10)  برای مثال، برخی افراد همچنان بر این تصورند که جرم‌گیری موجب آسیب یا لق‌شدن دندان‌ها می‌شود یا درد دندان تنها با داروهای سنتی و خانگی قابل کنترل است؛ نگرش‌هایی که نه‌تنها مانع مراجعه به‌موقع می‌شوند، بلکه می‌توانند مشکلات دندانی را تشدید کنند.(10)

ریشه‌دار بودن این باورها در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی نیز مقابله با آن‌ها را دشوارتر می‌سازد. هنگامی که چنین باورهایی بخشی از میراث فرهنگی جامعه تلقی شوند، شکستن چرخه انتقال میان نسل‌ها نیازمند برنامه‌های آموزشی ساختارمند، ارتقای سواد سلامت و اقدامات آگاه‌سازی هدفمند خواهد بود.(11)

با توجه به نقش اساسی سلامت دهان در جنبه‌های جسمی، روانی و اجتماعی سلامت عمومی، مقابله با باورهای شبه‌علمی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ به‌ویژه آنکه وضعیت سلامت دهان نه‌تنها بر عملکردهایی همچون تغذیه و تکلم، بلکه بر اعتمادبه‌نفس و کیفیت حضور اجتماعی افراد اثرگذار است. از این رو، همچنان می‌توان گفت «سلامت دهان، آینه سلامت عمومی و کیفیت زندگی است.»(9)

پیش از انجام مطالعه حاضر، نیاز به شناسایی دقیق و منسجم باورهای شایع و نامعتبر مرتبط با سلامت دهان در جامعه ایران وجود داشت. در همین راستا، Rahmatzadeh Yousafabadi  و همکاران (12) ، در یک مطالعه کیفی با عنوان «گردآوری فهرست باورهای شبه‌علمی و نامعتبر ایرانیان درباره سلامت دهان» که در سال ۱۴۰۱ منتشر شد، طیف وسیعی از این باورها را شناسایی کردند. یافته‌های آن پژوهش مبنایی برای تدوین پرسش‌نامه محقق‌ساخته و تعیین گزاره‌های مورد سنجش در مطالعه حاضر فراهم آورد.

با توجه به کمبود مطالعات داخلی در این حوزه، بررسی شیوع و عوامل مرتبط با باورهای شبه‌علمی در جمعیت‌های مختلف می‌تواند مسیر طراحی مداخلات آموزشی و برنامه‌های ارتقای سلامت را روشن سازد. از این رو، مطالعه حاضر با هدف بررسی میزان شیوع این باورها و شناسایی عوامل جمعیت‌شناختی مرتبط با آن‌ها در میان مراجعان به مراکز بهداشت شهر مشهد در سال ۱۴۰۳ طراحی و اجرا شد.

 

مواد و روش‌ها

این مطالعه پس از دریافت تأییدیه کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی مشهد با کد IR.MUMS.DENTISTRY.REC.1403.101  اجرا شد. از تمامی شرکت‌کنندگان رضایت آگاهانه کتبی اخذ و اصول محرمانگی اطلاعات رعایت گردید.

این پژوهش به‌صورت پیمایشیِ مقطعیِ چندمرکزی با هدف سنجش باورهای شبه‌علمی و نامعتبر مرتبط با سلامت دهان در میان شهروندان مشهد در سال ۱۴۰۳ انجام شد. جامعه آماری شامل تمامی مراجعان بالای ۱۸ سال به مراکز جامع خدمات سلامت شهر مشهد بود. حجم نمونه ۳۸۴ نفر برآورد شد. نمونه‌گیری به‌صورت خوشه‌ای متناسب با حجم انجام گرفت؛ به این صورت که بر اساس جمعیت تحت پوشش هر یک از پنج منطقه بهداشتی شهر، تعداد مراکز منتخب تعیین شد و در هر مرکز، مراجعان به‌صورت تصادفی انتخاب و پرسش‌نامه تکمیل گردید.

ابزار گردآوری داده‌ها، پرسش‌نامه «سنجش باورهای شبه‌علمی و نامعتبر ایرانیان درباره سلامت دهان» بود که توسط Ranayi و همکاران (13) ،  طراحی و روایی و پایایی آن تأیید شده است. این پرسش‌نامه شامل دو بخش بود:

۱. اطلاعات دموگرافیک شامل جنس، سن، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، شغل، زمان آخرین مراجعه به دندان‌پزشکی، وضعیت مسکن، منطقه محل سکونت و نیز ثبت گزارش خوداظهار افراد از تعداد دندان‌های کشیده‌شده، پرشده و پوسیده‌شان

۲. بخش اختصاصی شامل ۲۱ سؤال برای سنجش میزان اعتقاد به باورهای نادرست در حوزه سلامت دهان و دندان. محتوای سؤالات بر اساس طیف گسترده‌ای از باورهای غلط شناسایی‌شده در جامعه ایرانی تدوین شد و موضوعاتی مانند علل پوسیدگی و بیماری‌های لثه، پیامدهای درمان‌های دندان‌پزشکی (از جمله جرم‌گیری و کشیدن دندان)، تأثیر بارداری بر سلامت دهان و همچنین درمان‌های سنتی یا خانگی را پوشش می‌داد. (پیوست 1)

شیوه پاسخ‌دهی به‌صورت طیف لیکرت (از «کاملاً موافقم» تا «کاملاً مخالفم») یا بله/خیر بود. حداقل نمره پرسش‌نامه ۰ (عدم باور به هیچ‌یک از باورهای شبه‌علمی) و حداکثر نمره ۲۱ (باور به تمامی باورهای شبه‌علمی مطرح‌شده) بود.

پرسش‌نامه مذکور بر اساس بررسی جامع ادبیات و شناسایی باورهای رایج در جامعه ایرانی تدوین شد. برای ارزیابی روایی محتوایی، پرسش‌نامه توسط گروهی از متخصصان دندان‌پزشکی و آموزش سلامت، بررسی و اصلاح شد. پایایی ابزار نیز در یک مطالعه مقدماتی از طریق ضریب آلفای کرونباخ سنجیده شد که مقدار آن 641/0 گزارش گردید و نشان‌دهنده پایایی قابل‌قبول ابزار بود.

در مطالعه حاضر، پرسش‌نامه به‌صورت حضوری و از طریق مصاحبه با شرکت‌کنندگان در مراکز جامع خدمات سلامت تکمیل شد. برای افراد بی‌سواد، پژوهشگر سؤالات را قرائت کرده و پاسخ‌ها بر اساس اظهارات فرد ثبت شد.

در این پژوهش، متغیرهای دموگرافیک (مانند سن، جنس، تحصیلات و شغل) به‌عنوان متغیرهای مستقل و نمره کل باورهای شبه‌علمی و شاخص DMFT  خوداظهار به‌عنوان متغیرهای وابسته در نظر گرفته شدند. اطلاعات مربوط به وضعیت سلامت دهان خوداظهار شامل تعداد دندان‌های کشیده‌شده، پرشده و پوسیده بر اساس گزارش خوداظهار شرکت‌کنندگان گردآوری شد.(۱۴)

داده‌های جمع‌آوری‌شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS  نسخه ۲۷ و آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار، فراوانی و درصد) و تحلیلی شامل آزمون تی مستقل، آزمون ANOVA، آزمون تعقیبی Tukey HSD  و ضریب همبستگی پیرسون تحلیل شدند. سطح معناداری آماری 05/0 در نظر گرفته شد.

 

یافته‌ها

در این پژوهش مقطعی توصیفی، ۳۸۴ نفر از مراجعان به مراکز بهداشت شهر مشهد شرکت کردند. توزیع جمعیت نشان داد که اکثر شرکت‌کنندگان زن (2/68 درصد)، متأهل (4/90 درصد) و دارای سطح تحصیلات زیر دیپلم (7/37 درصد) یا دیپلم (1/36 درصد) بودند. میانگین سنی نمونه 7/38 سال (انحراف معیار: 7/13) بود .(جدول 1)

میانگین کلی نمرات باورهای شبه‌علمی در زمینه سلامت دهان برابر با 57/8 (نحراف معیار: 01/3) از حداکثر ۲۱ بود. دامنه نمرات از ۲ تا 5/19 متغیر بود. نتایج آزمون t نشان داد که تفاوت معناداری میان مردان و زنان همچنین میان افراد مجرد و متأهل (51/0P=) در سطح باورهای خرافی وجود نداشت. به علاوه، تفاوت معناداری میان گروه‌های شغلی، وضعیت سکونت (مالک یا مستأجر) و مناطق جغرافیایی محل زندگی مشاهده نشد . (پیوست 1)

با این حال، سطح تحصیلات نقش تعیین‌کننده‌ای داشت. بر اساس آزمون ANOVA، تفاوت معناداری میان گروه‌های تحصیلی مختلف مشاهده شد (001/0P< ) افراد بی‌سواد بالاترین میانگین نمره باورهای خرافی را داشتند (25/11) ، در حالی که دارندگان مدرک دکترا، پایین‌ترین میانگین را کسب کردند (50/3). آزمون تکمیلی Tukey نشان داد که تفاوت بین گروه بی‌سواد با سایر گروه‌ها و همچنین گروه دکترا با سایرین معنادار است، اما میان سه گروه زیردیپلم، دیپلم و لیسانس اختلافی دیده نشد .(نمودار 1)

نمره باورهای خرافی با DMFT خوداظهار ارتباط مستقیم و معناداری داشت(18/0Pearson Correlation= و001/0P=) تحلیل همبستگی پیرسون همچنین نشان داد که نمره باورهای خرافی با تعداد دندان‌های کشیده‌شده همبستگی مثبت(001/0 ,r=18/0 P=) با تعداد دندان‌های پرشده همبستگی منفی( 005/0,r=-15/0 P=)و با تعداد دندان‌های پوسیده همبستگی مثبت( 014/0,r=13/0P=) داشت. به بیان دیگر، افراد با باورهای نادرست بیشتر، دندان‌های کشیده و پوسیده بیشتری داشتند و احتمال پرکردن دندان در آن‌ها کمتر بود.

تحلیل تفصیلی‌تر سؤالات پرسش‌نامه نیز نشان داد که برخی باورهای نادرست در جامعه شیوع بالایی دارند. حدود یک‌سوم شرکت‌کنندگان بر این باور بودند که مصرف چرک‌خشک‌کن یا آنتی‌بیوتیک می‌تواند درد دندان را کاهش دهد. نزدیک به 40 درصد تصور می‌کردند که خونریزی لثه هنگام مسواک زدن نشانه‌ای برای توقف مسواک‌زدن است. بیش از یک‌چهارم افراد معتقد بودند که تا زمانی که دندان درد نگیرد، نیازی به درمان وجود ندارد. افزون بر این،

 

 

جدول1. توزیع فراوانی مطلق و نسبی افراد مورد مطالعه

متغییر

فراوانی (درصد)

سن(سال)

میانگین (انحراف معیار)70/38 (71/13)

 

جنس

زن

262 نفر (2/68%)

مرد

122 نفر (8/31%)

وضعیت تاهل

مجرد

37 نفر (6/9%)

متاهل

346 نفر(4/90%)

 

 

سطح تحصیلات

بی سواد

32 نفر (4/8%)

زیردیپلم

144 نفر (7/37%)

دیپلم

138 نفر (1/36%)

لیسانس

66 نفر(3/17%)

دکتری

2نفر (5/0%)

شغل

 

خانه دار

212 نفر (5/56%)

کارمند

51 نفر (6/13%)

آزاد

15 نفر (4%)

معلم

82 نفر (8/21%)

سایر

15 نفر (4%)

آخرین مراجعه به دندانپزشکی

زیر دوسال

215 نفر (56%)

بالای دوسال

141 نفر (7/36%)

مراجعه نداشتم

27 نفر (7%)

پاسخ داده نشده

1 نفر (3/0%)

وضعیت مسکن

مسکن رایگان

6 نفر (6/1%)

مستاجر

186 نفر (4/48%)

مالک

192 نفر (50%)

منطقه محل سکونت

منطقه1

117 نفر (5/30%)

منطقه2

78نفر (3/20%)

منطقه3

96نفر (25%)

منطقه5

72 نفر (8/18%)

منطقه ثامن

20 نفر (2/5%)

 

نمودار1. آمار توصیفی نمره باورهای خرافی بر اساس سطح تحصیلات

 

 

باورهای غلط درباره اثر جرم‌گیری بر آسیب دندان‌ها، پوسیدگی ناشی از بارداری یا شیردهی و نیز تأثیر ارثی جنس دندان بر احتمال پوسیدگی در میان جمعیت شرکت‌کننده شایع بود.

 

بحث

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی شیوع و عوامل مرتبط با باورهای شبه‌علمی درباره سلامت دهان در میان مراجعان به مراکز بهداشت شهر مشهد در سال ۱۴۰۳ انجام شد. یافته‌ها نشان داد که میانگین نمره کل باورهای نادرست 57/8  با انحراف معیار 01/3 بود که بیانگر شیوع قابل‌توجه باورهای غیرعلمی در جامعه مورد مطالعه است. این میزان بالا، ضرورت توجه به این مسئله را در تدوین برنامه‌های ارتقای سلامت دهان برجسته می‌سازد.

یافته‌های این مطالعه در خصوص شیوع باورهای نادرست با نتایج مطالعات منطقه‌ای و بین‌المللی همخوانی دارد. برای مثال، در یک مطالعه توصیفی مقطعی روی ۲۵۰ بیمار سرپایی، شیوع باورهای غلط مرتبط با پوسیدگی دندان 68/65 درصد و مربوط به بهداشت دهان 92/55 درصد گزارش شد؛ مقادیری که مشابه نتایج پژوهش حاضر است و نشان می‌دهد که این باورها حتی در میان افرادی که به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند نیز، رواج گسترده‌ای دارد.(15،16)

یکی از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش حاضر، وجود تفاوت معنادار میان گروه‌های تحصیلی در نمره باورهای خرافی بود (0۰/۰P=). بالاترین میانگین نمره در گروه بی‌سواد‌  (25/11) و پایین‌ترین میانگین در دارندگان مدرک دکترا (50/3) ثبت شد؛ نتیجه‌ای که بیانگر رابطه معکوس و قوی میان سطح تحصیلات و گرایش به باورهای شبه‌علمی است. نتایج آزمون تعقیبیTukey HSD  نیز این تفاوت‌ها را تأیید کرد و نشان داد که افراد بی‌سواد و زیردیپلم به طور معناداری نمره بالاتری نسبت به افراد با تحصیلات بالاتر دارند، در حالی که میان گروه‌های زیر دیپلم، دیپلم و کارشناسی تفاوت معناداری مشاهده نشد. این یافته با نتایج پژوهش‌های انجام‌شده در هند، عربستان سعودی و همچنین مطالعات داخلی در ایران که همگی ارتباط معکوس بین سطح تحصیلات و شیوع باورهای غلط را گزارش کرده‌اند، همسو است.(1،4،5،17،19) این همخوانی نشان‌دهنده نقش بنیادین آموزش و سواد سلامت در کاهش گرایش به اطلاعات نادرست است.

تحلیل همبستگی پیرسون نیز نشان داد بین شاخصDMFT  و نمره باورهای خرافی رابطه معناداری وجود دارد. افراد با نمره باورهای نادرست بالاتر، تعداد بیشتری دندان کشیده‌شده و پوسیده و تعداد کمتری دندان ترمیم‌شده داشتند. هرچند ضرایب همبستگی از نظر شدت در حد متوسط گزارش شده‌اند (به ترتیب 18/0 برای دندان‌های کشیده‌شده، 13/0 برای دندان‌های پوسیده، 15/0- برای دندان‌های پرشده)، اما این روابط تأکید می‌کند که باورهای غلط می‌توانند موجب رفتارهای بهداشتی نامطلوب، تأخیر در مراجعه و عدم دریافت درمان مناسب شوند و در نهایت سلامت دهان را تحت تأثیر قرار دهند. باید توجه داشت که اندازه‌گیری DMFT در این مطالعه بر اساس خوداظهاری انجام شد؛ روشی که گرچه امکان جمع‌آوری داده در حجم نمونه بالا را فراهم می‌کند، اما ممکن است با سوگیری همراه باشد. بنابراین، استفاده از معاینه بالینی مبتنی بر دستورالعمل‌های WHO در مطالعات آتی توصیه می‌شود.

از سوی دیگر، تحلیل داده‌ها نشان داد که سن، جنس، وضعیت تأهل، وضعیت سکونت و گروه شغلی ارتباط معناداری با نمره باورهای خرافی نداشتند. این الگوی یکنواخت می‌تواند ناشی از دسترسی گسترده مردم به اطلاعات صحیح و غلط از طریق رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی باشد؛ عواملی که مرزهای جمعیت‌شناختی را در مواجهه با اطلاعات نادرست کمرنگ کرده‌اند. یافته مربوط به عدم تفاوت بر اساس جنس با برخی مطالعات انجام‌شده در عربستان سعودی و ایران همسو است.(1،4،18) با این حال، برخی پژوهش‌ها به‌ویژه در هند تفاوت‌های معناداری را گزارش کرده‌اند که ممکن است ناشی از تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی یا ابزارهای سنجش باشد.(5،19،20)

پژوهش حاضر همچنین برخی باورهای شایع مانند «تسکین درد دندان با مصرف چرک‌خشک‌کن»، «عدم نیاز به درمان تا زمانی که دندان درد ندارد»، «برتری دندان‌پزشکان مرد در کشیدن دندان» و «غیرقابل‌استفاده بودن نخ دندان به دلیل چسبیدگی دندان‌ها» را شناسایی کرد. این باورها، هرچند در بخش نتایج به صورت تحلیلی ارائه نشده‌اند، به‌وضوح نشان می‌دهند که اطلاعات نادرست چگونه می‌توانند مانع از اقدامات پیشگیرانه، مراجعه به‌موقع و انتخاب روش‌های درمانی صحیح شوند. پیشنهاد می‌شود در گزارش‌های آتی تحلیل جزئی‌تری از فراوانی هر یک از این باورها و ارتباط آن‌ها با متغیرهای دموگرافیک ارائه گردد.

با وجود ارزش علمی یافته‌ها، این مطالعه محدودیت‌هایی نیز دارد. نخست اینکه جمع‌آوری داده‌ها از طریق پرسش‌نامه و خوداظهاری انجام شد که می‌تواند با سوگیری پاسخ‌دهی (از جمله تمایل به ارائه پاسخ‌های مطلوب اجتماعی) همراه باشد؛ به‌ویژه در مورد باورهای خرافی که افراد ممکن است تمایلی به بیان آن‌ها نداشته باشند. دوم اینکه وضعیت سلامت دهان شرکت‌کنندگان نیز به صورت خوداظهاری گزارش شد که دقت آن نسبت به معاینه بالینی کمتر است. علاوه بر این، با وجود حجم نمونه مناسب، نتایج پژوهش به دلیل محدود بودن جامعه به مراجعان مراکز خدمات سلامت ممکن است به‌طور کامل قابل تعمیم به کل جمعیت شهر مشهد نباشد. این گروه ممکن است از نظر ویژگی‌های دموگرافیک یا سطح آگاهی با جمعیت عمومی تفاوت داشته باشند.

نکته دیگر آنکه تعداد شرکت‌کنندگان زن به‌طور قابل‌توجهی بیشتر از مردان بود؛ موضوعی که ممکن است بر اعتبار بیرونی نتایج اثرگذار باشد. از آنجا که مراجعه به مراکز بهداشت در میان زنان شایع‌تر است، لازم است در تعمیم نتایج به جمعیت عمومی احتیاط شود؛ زیرا باورها و نگرش‌ها ممکن است تحت تأثیر جنس متفاوت باشند.

 

نتیجه‌گیری

یافته‌های این پژوهش نشان داد که میزان باورهای خرافی و شبه‌علمی در میان اقشار مختلف اجتماعی شهر مشهد، به‌ویژه در میان گروه‌های دارای سطح تحصیلات پایین‌تر، نسبتا بالا است. همچنین ارتباط معناداری میان وضعیت خوداظهار سلامت دهان و میزان باورهای نادرست مشاهده شد. این نتایج بر اهمیت شناسایی دقیق باورهای غلط و عوامل مرتبط با آن‌ها تأکید می‌کند؛ زیرا چنین شناختی می‌تواند زمینه‌ساز طراحی و اجرای مداخلات آموزشی هدفمند و مؤثر برای ارتقای سلامت دهان و دندان در جامعه باشد.

 

تقدیر و تشکر

این مقاله منتج از پایان نامه خانم فاطمه رحمتی به شماره پایان نامه 3691 با کد طرح پژوهشی 4022654 در دانشگاه علوم پزشکی مشهد است. بدینوسیله تشکر خود را از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد اعلام می‌داریم.

 

تضاد منافع

نویسندگان هیچگونه تضاد منافعی را اعلام نمی‌کنند.

 

 

 

 

 

 

پیوست

  1. متن پرسشنامه باورهای شبه‌علمی درباره سلامت دهان و تعداد (درصد) انتخاب هر نمونه در مطالعه حاضر

1.      نظر شما در مورد کارهای زیر موقع دندان‌درد چیست؟

کشیدن دندان

 

خودم این کار را می‌کنم و به بقیه هم توصیه می‌کنم £

 

35 نفر (۹٫۱درصد)

خودم این کار را می‌کنم ولی به بقیه توصیه نمی‌کنم £

 

35 نفر (۹٫۱درصد)

امتحانش ضرری ندارد £

 

 

7نفر (۱٫۸درصد)

این کار را نباید انجام داد £

 

 

 

 

305 نفر (۷۹٫۴درصد)

گرفتن مقداری دود سیگار روی دندان

خودم این کار را می‌کنم و به بقیه هم توصیه می‌کنم £

 

8نفر (۲٫۱درصد)

خودم این کار را می‌کنم ولی به بقیه توصیه نمی‌کنم £

 

12نفر (۳٫۱درصد)

امتحانش ضرری ندارد £

 

 

 

 

39نفر (۱۰٫۲درصد)

این کار را نباید انجام داد £

 

 

 

 

324نفر (۸۴٫۴درصد)

خوردن چرک‌خشک‌کن

خودم این کار را می‌کنم و به بقیه هم توصیه می‌کنم £

 

123نفر (32درصد)

خودم این کار را می‌کنم ولی به بقیه توصیه نمی‌کنم £

 

82نفر (۲۱٫۴درصد)

امتحانش ضرری ندارد £

 

 

 

 

66نفر (۱۷٫۲درصد)

این کار را نباید انجام داد £

 

 

 

 

111نفر (۲۸٫۲درصد)

استفاده از مقداری تریاک

خودم این کار را می‌کنم و به بقیه هم توصیه می‌کنم £

 

11نفر (۲٫۹درصد)

خودم این کار را می‌کنم ولی به بقیه توصیه نمی‌کنم £

 

6نفر (۱٫۶درصد)

امتحانش ضرری ندارد £

 

 

 

 

37نفر (۹٫۶درصد)

این کار را نباید انجام داد £

 

 

 

 

325نفر (۸۴٫۶درصد)

ریختن چند قطره روغن ترمز روی دندان

خودم این کار را می‌کنم و به بقیه هم توصیه می‌کنم £

 

6نفر(۱٫۶درصد)

خودم این کار را می‌کنم ولی به بقیه توصیه نمی‌کنم £

 

7نفر (۱٫۸درصد)

امتحانش ضرری ندارد £

 

 

 

 

23نفر (۶درصد)

این کار را نباید انجام داد £

 

 

 

 

348نفر (۹۰٫۶درصد)

 

2.      2. به نظر شما آیا کارهای زیر برای سالم ماندن دندانها مفید است؟

استفاده منظم از خلال دندان

بله حتما £

 

167نفر (۴۳٫۵درصد)

بله احتمالا £

 

103نفر (۲۶٫۸درصد)

خیر £

 

114نفر (۲۹٫۷درصد)

تمیز کردن دندان با نمک به جای مسواک

بله حتما £

 

145نفر (۳۷٫۸درصد)

بله احتمالا £

 

120نفر (۳۱٫۳درصد)

خیر £

 

118نفر (۳۰٫۸درصد)

محکم مسواک زدن با مسواک زبر

بله حتما £

 

38نفر(۹٫۹درصد)

بله احتمالا £

 

22نفر(۵٫۷درصد)

خیر £

 

324نفر(۸۴٫4درصد)

 

3.      3. به نظر شما آیا موارد زیر موجب پوسیدگی دندان می‌شود؟

بارداری

بله حتما £

 

117نفر (۴۶٫۱درصد)

بله احتمالا £

 

141نفر (۳۶٫۷درصد)

خیر £

 

64نفر (۱۶٫۷درصد)

شیردهی

بله حتما £

 

161نفر (۴۱٫۹درصد)

بله احتمالا £

 

129نفر (۳۳٫۶درصد)

خیر £

 

90نفر (۲۳٫۴درصد)

قطره‌ی آهن

بله حتما £

 

163نفر (۴۲٫۴درصد)

بله احتمالا £

 

117نفر (۳۰٫۵درصد)

خیر £

 

100نفر (۲۶درصد)

جنس بد دندانها (به صورت ارثی)

بله حتما £

 

232نفر (۶۰٫۴درصد)

بله احتمالا £

 

107نفر (۲۷٫۹درصد)

خیر £

 

45نفر (۱۱٫۷درصد)

 

4.      به نظر شما آیا جملات زیر درست است؟

 

 

جرم‌گیری باعث لقی دندان ‌‌می‌شود.

بله £

 

124نفر (۳۲٫۳درصد)

خیر £

 

257نفر (۶۶٫۹درصد)

بعد از جرم‌گیری دندان‌ها بیشتر جرم می‌گیرد.

بله £

 

190نفر (۴۹٫۵درصد)

خیر £

 

192نفر (۵۰درصد)

اگر لثه‌‌ها موقع مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن خونریزی کند بهتر است تا مدتی این کارها را متوقف کرد.

بله £

 

152نفر (۳۹٫۶درصد)

خیر £

 

230نفر (۵۹٫۹درصد)

اگر دندان آسیای بزرگ را برای یک بچه‌ی 8-7 ساله بکشیم به جای آن دندان در می‌آید.

بله £

 

178نفر (۴۶٫۴درصد)

خیر £

 

202نفر (۵۲٫۶درصد)

نیازی به درمان دندان‌های شیری نیست.

بله £

 

147نفر (۳۸٫۳درصد)

خیر £

 

235نفر (۶۱٫۲درصد)

دندان‌پزشکان مرد در کشیدن دندان موفق‌ترند.

بله £

 

177نفر(۴۶٫۱ درصد)

خیر £

 

206نفر (۵۳٫۶درصد)

دندان تا وقتی درد نداشته باشد به درمان نیاز ندارد.

بله £

 

99نفر (۲۵٫۸درصد)

خیر £

 

284نفر (۷۴درصد)

دندان‌های خیلی از افراد به هم چسبیده هستند و نخ‌دندان از بین آنها رد نمی‌شود.

بله £

 

203نفر (۵۲٫۹درصد)

خیر £

 

117نفر (۴۶٫۱درصد)

لکه‌‌های قهوه‌ای روی دندان همیشه نشان‌دهنده‌ی پوسیدگی هستند.

بله £

 

143نفر (۳۷٫۲درصد)

خیر £

 

240نفر (۶۲٫۵درصد)

 

References

  1. Gowdar IM, Alqahtani AM, Asiri AM, Aldossary SF, Alkhurayef IA, Alheneshi DI. Oral health myths among general population at Riyadh region, Saudi Arabia. J Pharm Bioallied Sci 2021;13(1):S241–5.
  2. Badiger A, Gowda T, Venkatesh U, Shah R, GV G, Patil M. Curtailing myths and misconceptions regarding oral health among Indian adult population through health education and promotion: A cross-sectional survey. Balkan J Dent Med 2021;25:34–40.
  3. Mythri H, Kumar R. Perceived myths about oral health in India. Indian J Dent Res 2015;26(3):333.
  4. Razavi S, Khalasi S, Chemalanian M. Evaluation of patients’ attitudes toward some common beliefs related to oral health among dental clinic visitors in Isfahan city, 2019.J Mashhad Dent Sch 2021;45(3):247‑56. (Persian)
  5. Agrawal S, Kahar AR, Joshi J. Assessment of prevalence of myths regarding oral health and dental treatment among patients visiting a dental institute. Guident  2019;12(10(:33–6.
  6. Al-Sebaei M, Sindi MA. A knowledge and practice survey among dentists in Saudi Arabia analyzing myths and misconceptions in dentistry and oral surgery: What do dentists believe? Cureus 2023;15(3):e36625.
  7. Hashim Z, Gilani I, Shehzad S, Israr M, Khan M, Riasat M. Fake news, myths and remedies regarding oral health care in patients coming to a private teaching dental hospital of Peshawar, Pakistan. J Khyber Coll Dent 2020;10:57–62.
  8. Vera-Carpio ML, Carranza-Samanez KM, Dulanto-Vargas JA. Myths about oral health and associated factors in pregnant women in a public hospital in Peru. Oral Health Prev Dent 2025;23:123.
  9. Khan AD, Ali M, Ajmal MA, Wazir FS, Ahmad A, Awais M, et al. Prevalence of misconceptions and myths regarding oral health among medical and dental students in Peshawar, Pakistan. Cureus 2024;16(1):e52800.
  10. Khanna DD, Srivastava DR, George D. Prevalence of myths regarding oral and periodontal health among adult population in Bangalore: A cross-sectional survey. Int J Dev Res 2019;9(02):25639–43.
  11. Akbari R, Maharani DA. Belief in myths about oral health among Indonesian mothers. J Int Dent Med Res  2022;15(3):1286.
  12. Rahmatzadeh Yousafabadi F, Renaei E, Babazadeh S, Kazemian A. Compilation of the list of pseudoscientific and invalid Iranian beliefs about oral health: A qualitative study in 2020. J Mashhad Dent Sch 2022;46(4):346‑60.
  13. Ranayi E, Rahmatzadeh Yousefabadi F, Babazadeh S, Kazemian A. Development and validation of a questionnaire on the pseudo-scientific invalid Iranians’ belief regarding oral health. J Dent Med-tums 2022; 35 : 13
  14. Silva AE, Menezes AM, Assunção MC, Gonçalves H, Demarco FF, Vargas-Ferreira F, et al. Validation of self-reported information on dental caries in a birth cohort at 18 years of age. PLoS One 2014;9(9):e106382.
  15. Rajalakshmi V, Priyadarshni I. Assessment of the prevalence of myths regarding oral health among general population in Maduravoyal, Chennai. J Educ Ethics Dent 2012;2:85.
  16. Al-Harthi M, Holenarasipur A, Al-Harthi H, Al-Thobaiti F, Al-Otaibi H, Al-Dawood M. Prevalence of myths regarding oral health among patients attending a dental institute: A study from Taif, Saudi Arabia. J Clin Diagn Res 2019;13:EC01–EC05.
  17. Nagaraj A, Ganta S, Yousuf A, Pareek S. Enculturation, myths and misconceptions regarding oral health care practices among rural female folk of Rajasthan. Stud Ethno-Med 2014;8(2):157–64.
  1. Tabatabaei S, HAerian A, Eslami Abrand Abadi M. Investigating patients’ attitude referred to health centers of yazd in regard with their inappropriate beliefs about dentistry in 2012. TB 2017;15(5):143‑52.
  2. Gambhir RS, Nirola A, Anand S, Gupta T. Myths regarding oral health among patients visiting a dental school in North India: A cross-sectional survey. Int J Oral Health Sci 2015;5(1):9–14.
  3. Jain L, Juneja R, Kansal R, Kumar V. Prevalence of myths regarding oral health among pregnant women in North India. Int J Dent Hyg 2021;19(1):127–34.
Journal of Mashhad Dental School
Volume 49, Issue 4
December 2025
Pages 355-366

Files

History

  • Receive Date: 27 December 2025
  • Accept Date: 27 December 2025

Share

How to cite

Statistics