Document Type : original article
Author
Dental Research Center, Mashhad University Of Medical Sciences, Mashhad, Iran.
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
ارتودنسی در سال 1900 به عنوان اولین تخصص در دندانپزشکی و سومین تخصص در علم پزشکی (پس از چشمپزشکی و گوش و حلق و بینی) معرفی شد.(1) در دهههای اخیر، پیشرفتهای قابل توجهی در تولیدات علمی در حوزه ارتودنسی صورت گرفتهاست. این پیشرفتها شامل افزایش کمی و کیفی مستندات علمی منتشرشده، توسعه فناوریهای نوین و بهبود روشهای درمانی است. با توجه به حجم زیاد تحقیقات در حوزههای مختلف، تحلیل و ارزیابی تولیدات علمی نیازمند بررسیهای دقیق است.(2) تحلیل علمسنجی پژوهشها در سالهای اخیر به یکی از پرکاربردترین روشها برای ارزیابی عملکرد پژوهشی محققان، گروهها، دانشکدهها، دانشگاهها، کشورها و مجلات علمی تبدیل شده است.(3)
علمسنجی، که به طور رسمی در سال ۱۹۷۸ با انتشار مجلهای تحت عنوان "Scientometrics" معرفی شد، یک حوزه علمی است که اطلاعات مربوط به علم و فناوری را تحلیل و به صورت گرافیکی نمایش میدهد. علمسنجی شامل تمامی جنبههای کمی علوم، همکاریهای علمی، مدیریت علم و دانش، سیاستگذاری علمی و غیره است و نقش فزایندهای در تسهیل درک حوزههای تحقیقاتی و موضوعات پژوهشی مرتبط ایفا میکند.(4, 5)
تا کنون مطالعات علم سنجی اندکی در دنیا در خصوص وضعیت تولید علم ایران و جهان در حوزه دندانپزشکی انجام شدهاست. عسگری و همکاران(6) ، در مطالعهای عملکرد علمی ایران در حوزه دندانپزشکی را بر اساس مقالات PubMed انجام دادند. تحلیل علمسنجی آنها بر اساس مقالات نمایه PubMed در بازه زمانی 2008 تا 2015 بود. نتایج آنها نشان داد که روند تولید علم ایران در حوزه دندانپزشکی سیر صعودی داشتهاست.
در مطالعهای دیگر Mortazavi و همکاران(7) ، به بررسی برونداد مقالات ایران در حوزه دندانپزشکی در سال های 2006 تا 2016 پرداختند. آنها نیز پایگاه PubMed را برای مطالعه علمسنجی خود مورد استفاده قرار دادند و مشاهده نمودند که برونداد علمی ایران به لحاظ تعداد مقالات روند صعودی داشته و 3% کل مقالات دنیا در مجلات حوزه دندانپزشکی را تشکیل میدهد.
Yaminfirooz و همکاران(8)، در مطالعهای به ارزیابی برونداد علمی ایران در حوزههای موضوعی مختلف دندانپزشکی پرداختند. نتایج آنها نشان داد که تولیدات علمی به لحاظ تعداد مقالات در حوزههای موضوعی مختلف متفاوت هستند و حوزه موضوعی اندودانتیکس، جراحی و ارتودنسی به ترتیب سه حوزه موضوعی برتر به لحاظ تعداد مقالات هستند.
Shieikhishoaei و همکاران(9)، تحلیل استنادی و رویدادی واژگان مقالات ایرانی حوزه دندانپزشکی بر اساس مدارک نمایه شده در پایگاه Web of Science در طول سالهای ٢٠١٤-٢٠١٨ را انجام دادند. آنها مشاهده نمودند که انتشار مقالات ایران در حوزه دندانپزشکی روند افزایشی داشته و اصلیترین تولیدات حوزه دندانپزشکی در سالهای مورد بررسی در حوزههای جراحی دهان، مواد دندانی و اطفال بودهاند و مؤثرترین و تعیین کنندهترین ارتباطات علمی در این حوزه را در شبکه علمی دندانپزشکی ایران تشکیل دادهاند.
پایگاه داده اسکاپوس یکی از مهمترین منابع علمسنجی است که شامل بیشترین تعداد مستندات علمی و استنادات
میباشد.(10, 11) این پایگاه داده در مقایسه با سایر پایگاههای داده مانند Google Scholar، Web of Science و PubMed بیشترین پوشش در زمینه تحقیقات دانشگاهی مرتبط را دارد و با توجه به جامعیت آن اکثر نظامهای رتبهبندی دانشگاهها در دنیا بر اساس آن انجام میگیرد. انجام مطالعات علمسنجی مبتنی بر دادههای پایگاه اسکاپوس و با استفاده از Scival میتواند منجر به یک تحلیل علمسنجی جامع و دقیق شود.
با توجه به مطالب بالا اکثر مطالعات علمسنجی انجام شده در حوزه دندانپزشکی قدیمی میباشند و از ابزارهای جدید نظیر Scival استفاده ننمودهاند. از طرف دیگر این مطالعات در تخصصهای مختلف زیرمجموعه دندانپزشکی کمتر صورت گرفتهاست و نظر به اینکه در حوزه موضوعی ارتودنسی که اهمیت قابل توجهی دارد، مطالعه علمسنجی صورت نگرفتهاست، هدف از این تحقیق، مطالعه علمسنجی برونداد علمی ایران در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی بر اساس دادههای پایگاه اسکاپوس و با استفاده از Scival بود. بایستی ذکر نمود که امروزه رتبهبندیهای موضوعی براساس حوزه موضوعی مجلاتی که در آنها مقالات منتشر میشوند، صورت میگیرد و برای نشان دادن جایگاه برتر در یک حوزه موضوعی بایستی در مجلات مربوط به آن حوزه موضوعی تعداد مقالات قابل توجهی به لحاظ کمی و کیفی منتشر نمود.
مواد و روشها
این مطالعه با استفاده از پایگاه Scival بر اساس مدارک علمی ایران در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی که در بازه زمانی 2014 الی 2023 منتشر شده اند، انجام گرفت. شاخصهای مورد بررسی در این مطالعه عبارت بودند از FWCI (شاخصی نرمال شده و فارغ از سن علمی، حوزۀ موضوعی و نوع مقاله)، تعداد مستندات علمی منتشر شده، چارک مجلاتی که مقالات در آنها منتشر شدهاست، نویسندگان با بیشترین استنادات و تعداد مقالات، میزان همکاری بینالمللی، موضوعات مقالات و عناوین مجلاتی که این مقالات در آن منتشر شدهاست. لازم به ذکر است در چارک مجلات، تقسیمبندی مجلات براساس Cite Score انجام میگیرد و آنها را بر این اساس در چهار چارک Q1، Q2، Q3 و Q4 تقسیمبندی میکند. اطلاعات بهصورت جداول و نمودار مقادیر کمی و درصد نشان داده شدهاند. علاوهبر این اطلاعات پایگاه سایماگو جهت بررسی جایگاه تولید علم ایران در ارتودنسی در دنیا مورد استفاده قرار گرفت.
یافتهها
بر طبق نتایج این مطالعه، تعداد مستندات علمی ایران از سال 2014 تا 2023 رشد 94/4 درصدی داشته است و برونداد علمی ایران به لحاظ تعداد مقالات 3/3 درصد مقالات منتشر شده در کل مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی در جهان را تشکیل میدهد. از تعداد 592 مقاله ایران در این مجلات تعداد 46 مقاله در مجلات ایرانی حوزه موضوعی ارتودنسی (مجله انجمن ارتودنسی ایران)چاپ شده است.
اسامی سه نویسنده برتر به لحاظ تعداد مقالات منتشر شده از ایران در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی در جدول 1 آمدهاست.
جدول 1: اسامی سه نویسنده برتر به لحاظ تعداد مقالات منتشر شده از ایران در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی در طی سالهای 2014 تا 2023
|
جدول 2. جایگاه ایران در دنیا به لحاظ تعداد مستندات علمی منتشر شده در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی در سال 2023
|
به لحاظ چارک مجلاتی که مقالات ایران در آن به چاپ رسیدهاست، شاهد رشد قابل توجه 25/5 برابری مقالات Q1 ایران
در سال 2023 نسبت به سال 2014 هستیم. در مجموع مقالات این ده سال، مقالات Q3 بیشترین و مقالات Q4 کمترین سهم از کل مقالات را دارند (شکل1).
بر اساس اطلاعات پایگاه سایماگو ایران جایگاه سیزدهم را در بین کشورهای دنیا در حوزه ارتودنسی در سال 2023 داشتهاست (جدول2).
بررسی شاخص FWCI در طی سالهای 2014 تا 2023 نشان میدهد که میزان FWCI از 93/0 به 61/0 کاهش یافتهاست ولیکن بایستی توجه داشت که در سالهای 2015 و 2018 میزان FWCI به بیش از 1 رسیده است و در سال 2015 بیشترین مقدار FWCI را دارا است (شکل2).
عناوین 10 مقاله برتر ایران به لحاظ استنادات در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی در طی سال های 2014 الی 2023 در جدول 3 مشاهده می شود.
شکل 1. نمودار مقالات منتشر شده در طی سالهای 2014 تا 2023 بر براساس چارک مجلات
|
شکل2. نمودار روند FWCI در طی سالهای 2014 الی 2023
|
جدول 3. عناوین 10 مقاله برتر ایران به لحاظ استنادات در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی در طی سالهای 2014 الی 2023
|
از این تعداد 4 مقاله در مجلات Q2، 4 مقاله در مجله Q1، 1 مقاله در مجله Q3 و مابقی در مجلاتی منتشر شدهاند که هنوز دارای چارک نشدهاند (در نسخه آینده شاخصهای علمسنجی مجلات در اسکاپوس دارای چارک خواهند شد). به عبارت دیگر 89 درصد این مقالات متعلق به چارکهای Q1 و Q2 هستند. 90 درصد این مقالات بهصورت همکاری بین رشتهای میان متخصصین ارتودنسی با سایر رشتهها نظیر دندانپزشکی ترمیمی، مواد دندانی، میکروب شناسی، به لحاظ مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی که در آن شیمی، بیوفیزیک و... انجام شدهاست. همچنین از این تعداد، 4 مقاله دارای همکاری بینالمللی، 3 مقاله دارای همکاری بین دانشگاهی در سطح ایران و 3 مقاله دارای همکاری درون دانشگاهی بودند. تعداد 7 مقاله اصیل و 3 مقاله مروری بودهاست. مقالات ایران منتشر شده است، مجله Journal of Research in Dental and Maxillofacial Sciences با تعداد 148 مقاله بیشترین سهم را در بین 10 مجله ارتودنسی که مقالات ایران در آن منتشر شدهاست را دارا است (جدول 4).
در مقالاتی که در ده سال اخیر منتشر شده موضوع ادهزیو و باندینگ بیشترین تعداد مقالات را به خود اختصاص دادهاند (جدول5).
بر اساس نتایج این مطالعه دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه علوم پزشکی شیراز و دانشگاه علوم پزشکی
جدول 4. مجلات حوزه ارتودنسی که مقالات ایران در طی سالهای 2014 تا 2023 را منتشر نمودهاند براساس تعداد مقالات
|
مشهد پنج دانشگاه برتر در مجموع تعداد مستندات علمی منتشر شده هستند (جدول6).
جدول 5: موضوعات مستندات علمی منتشر شده در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی بر حسب تعداد مستندات
|
جدول 6. پنج دانشگاه برتر به لحاظ تعداد مستندات علمی منتشر شده از ایران در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی در بازه زمانی 2014 تا 2023
|
تعداد مستندات علمی دارای همکاری بینالمللی در سال 2023 نسبت به سال 2014 رشد 5/2 برابری داشتهاست. در مجموع سیر مستندات علمی دارای همکاری بینالمللی نوسانی بوده و در مجموع 7/15 درصد مستندات مربوط به این ده سال، دارای همکاری بینالمللی هستند (شکل3).
شکل 3: نمودار تعداد مقالات با همکاری بینالمللی ایران در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی در طول سالهای 2014 تا 2023
|
بحث
علمسنجی شاخصهایی را ارائه میدهد که در ارزیابی تولید علم، که برای تصمیمگیری و مدیریت دانش مهم است، استفاده میشود. در این مطالعه از پایگاه Scival جهت علمسنجی برونداد علمی ایران در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی استفاده شدهاست. Scival ابزاری است که توسط Elsevier برای تسهیل در استفاده از دادههای پایگاه اسکاپوس ارائه شدهاست. اطلاعات انتشار در Scival از سال 1996 در دسترس است.(12) این پایگاه دارای طیف متنوعی از شاخصهای علمسنجی است که بر اساس آن میتوان برونداد پژوهشی یک فرد، گروه، موسسه و یا یک کشور را ارزیابی نمود.(13) نتایج این مطالعه که بر اساس دادههای پایگاه Scival است نشان داد که در شاخصهای کمی تولید مقالات در مجلات حوزه ارتودنسی، ایران رشد قابل توجهی داشتهاست. این سیر صعودی میتواند به دلیل افزایش کمی مواردی نظیر مراکز تحقیقاتی، تعداد اعضای هیئت علمی و دانشجویان و دستیاران تخصصی، تعداد مجلات ارتودنسی و سیاستهای بالادستی باشد.(6) همچنین بر اساس اطلاعات پایگاه سایماگو ایران در سال 2014، رتبه 17 را در بین کشورهای جهان در حوزه موضوعی ارتودنسی به لحاظ تعداد مقالات داشته و در سال 2023 به رتبه 13 ارتقاء یافتهاست و از این لحاظ جایگاه ویژهای را دارد. بررسی شاخص FWCI نشان میدهد که در سالهای اخیر این شاخص روند کاهشی داشتهاست. بطور کلی شاخص FWCI از نرمال سازی استنادات مقالات فارغ از حوزه موضوعی، نوع مقالات و سال انتشار بدست میآید. در صورتی که این شاخص بالاتر از عدد یک باشد نشان دهنده استنادات بالاتر از میانگین جهانی است و در صورتی که کمتر از یک باشد استنادات کمتر از میانگین جهانی را نشان میدهد.(14) راهکارهایی نظیر انتشار مقالات در مجلات با ضریب تاثیر و چارک برتر، مقالات با همکاری بینالمللی و انتشار مقالات با موضوعات در راستای مرزهای علم میتواند در بهبود این شاخص کمک کننده باشد. وجود مجلات ارتودنسی نمایه اسکاپوس در ایران میتواند باعث افزایش تعداد مقالات منتشر شده در حوزه موضوعی ارتودنسی شود. بر طبق نتایج این مطالعه، به لحاظ مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی که در آن مقالات ایران منتشر شده است، مجله Journal of Research in Dental and Maxillofacial Sciences با تعداد 148 مقاله بیشترین سهم را در بین 10 مجله ارتودنسی که مقالات ایران در آن منتشر شدهاست را داراست. لازم به ذکر است نمایه شدن مجله انجمن ارتودنسی ایران در سال 2024 باعث گردید تعداد 46 مقاله از ایران در پایگاه اسکوپوس نمایه شود و تعداد مقالات نمایه اسکوپوس ایران در بازه 2014 تا 2023 به میزان 4/2 درصد افزایش یابد. درک سیر موضوعات علمی برای شناسایی روندهای جدید و موضوعات پر رونق در علم بسیار مهم است.(15) نتایج این مطالعه نشان داد که در مقالات منتشر شده ایران، موضوع ادهزیو و باندینگ در ارتودنسی بیشترین تعداد مقالات را به خود اختصاص داده است. این موضوعات در Scival بر اساس مجموعهای از مقالات با موضوع تحقیقاتی مشترک هستند که با تحلیل استنادات مقالات بدست میآیند.(16)
بر اساس نتایج این مطالعه تعداد مستندات علمی دارای همکاری بینالمللی در سال 2023 نسبت به سال 2014 رشد 5/2 برابری داشتهاست و در کل سیر مستندات علمی دارای همکاری بینالمللی نوسانی بوده و در مجموع 7/15 درصد مستندات مربوط به این ده سال، دارای همکاری بینالمللی هستند. امروزه در دنیا گسترش بستر اینترنت و شبکه همکاری در فضای مجازی این امکان را ایجاد کرده است تا تحقیقات بین دانشگاهی توسعه قابل توجه یابد. مطالعات با همکاریهای پژوهشی بینالمللی بیشتر مورد استناد قرار میگیرند، چراکه معمولا دارای مزایای تیم تحقیقاتی قویتر، متدولوژی پیچیدهتر، دریافت بودجه بیشتر، سطح بالاتر پژوهش و انتشار در مجلات با ضریب تاثیر بالاتر و رویت پذیری بیشتر میباشند.(17, 18) نتایج مطالعه Khor و همکاران(19) ، نشان داد که تالیف مشترک بینالمللی سهم مثبتی در FWCI مؤسسه دارد. آنها در مطالعه خود اثر همکاری بینالمللی را بر اثرگذاری تحقیقات به لحاظ استنادات مقالات بررسی نمودند.
نتایج این مطالعه نشان داد که اکثر 10 مقاله برتر ایران به لحاظ استنادات در مجلات حوزه موضوعی ارتودنسی در طی سالهای 2014 الی 2023 متعلق به چارکهای Q1 و Q2 بوده و دارای همکاری بین رشتهای و همکاری بینالمللی و ملی بوده اند که هر یک از این عوامل میتوانند در دریافت استنادات قابل توجه این مقالات موثر باشند.
این مطالعه برای اولین بار در مجلات حوزه ارتودنسی ایران همراه با شاخصهای جدید علمسنجی نظیر FWCI انجام گرفت. از محدودیتهای این مطالعه میتوان به این نکته اشاره نمود که فقط دادههای پایگاه استنادی اسکاپوس را با استفاده از پایگاه Scival بررسی نمودهاست و سایر پایگاههای استنادی در آن بررسی نشدهاست.
نتیجهگیری
این مطالعه نشان داد که برونداد علمی ایران در مجلات حوزه ارتودنسی سیر صعودی داشته و این پتانسیل وجود دارد که با برنامهریزی و اتخاذ تدابیر لازم بتوان این حوزه را به عنوان یک حوزه تمایز یافته در تولید علم در کشور در نظر گرفت.
تضاد منافع
هیچ تضاد منافعی وجود نداشت.