Authors
1 Student of Dentistry, School of Dentistry, Shahid Beheshti University of Medical Sciences
2 Associate professor of restorative dentistry department of restorative dentistry, school of dentistry shahid Beheshti University of medical sciences
3 Retired professor of restorative dentistry department of restorative dentistry, school of dentistry shahid Beheshti University of medical sciences
4 Retired assistant professor of restorative dentistry department of restorative dentistry, school of dentistry shahid Beheshti University of medical sciences
5 Retired associate professor of clinical psychology department of clinical psychology, school of medicine shahid Beheshti University of medical sciences
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
اعضای هیئـت علمـی دانشـگاه، از مهم ترین مولفـههـای نظـام آموزش دانشگاهی بوده و پیشرفت و ترقی هـر جامعـه در گـروی حمایـت و بهرهوری مناسب از منابع انسانی و نخبگان دانشگاهی است که رضایت، رفاه و بهسازی این منابع انسانی ارزشمند در دوران معاصر در رسیدن به اهداف بیان شده تاثیر بسیاری دارد.(1،2) معانی متفاوت و متنوعی برای رضایت شغلی بیان میشود و نمیتوان به تعریف واحدی رسید. اما به طور کلی میتوان گفت رضایت شغلی به معنای احساس رضایت و خشنودی افراد از شغل و وظیفهای است که انجام میدهند و به تعدادی عوامل مختلف بستگی دارد.(3)
اولین و مهمترین عامل مؤثر بر رضایت شغلی، نوع فعالیت و شغلی است که فرد در آن مشغول است؛ اگر فرد با شغل خود همخوانی داشته باشد و تواناییها و علاقهمندیهایش با آن سازگار باشد، احتمالارضایت شغلی بالا خواهد بود.(4) همچنین، عوامل دیگری مانند محیط کار، روابط همکاری، فرصتهای پیشرفت و ترقی، حقوق و مزایا، سطح استقلال و مسئولیت، تعادل کار و زندگی نیز بر رضایت شغلی تأثیرگذارند.(5) رضایت شغلی، علاوه بر اثر مثبت بر کیفیت زندگی فرد، تأثیر مستقیمی بر عملکرد و بهرهوری او در شغل دارد.(6) افرادی که از شغل خود راضی هستند، معمولاً بهترین خود را در کار ارائه میدهند و احتمال انجام وظایفشان به درستی و با کیفیت بالا افزایش مییابد.(7) همچنین، رضایت شغلی موجب افزایش تعهد و انگیزه کارکنان به مجموعه وابسته و بهبود عملکرد کلی آن مجموعه میشود.(8)
بنابراین، توجه به رضایت شغلی کارکنان یک مجموعه، بسیار حائز اهمیت است. باید سعی شود با ایجاد محیط کار مناسب، فرصتهای پیشرفت و ترقی، حقوق و مزایای مناسب، ارتقاء روابط همکاری و ارائه تکنولوژیهای بروز، رضایت شغلی کارکنان افزایش یابد. این اقدامات نه تنها بهبود عملکرد مجموعه را به همراه خواهند داشت، بلکه باعث حفظ و جذب نیروی کار با استعداد نیز خواهد شد.(11-9)
اعضای هیئت علمی بدنه اصلی هر دانشگاه را تشکیل میدهند و به عنوان یکی از ارکان تعلیم و تربیت، رضایت شغلیشان و عوامل بهبود آن باید مورد بررسی دقیق قرار گیرد. همچنین علیرغم انجام برخی مطالعات دربارهی رضایت شغلی اعضای هیئت علمی دانشگاههای علوم پزشکی، این مطالعات دربارهی اعضای هیئت علمی چهار دانشکده دندانپزشکی شهر تهران محدود بوده است؛ بنابراین تصمیم گرفته شد که مطالعهای بر پایه پرسشنامهای استاندارد انجام شود.
مواد و روشها
مطالعه در جلسه کمیته اخلاق منطقه ای مورخ 17/7/۱۳97 بررسی و کد اخلاق به شماره 049 دریافت کرد. کلیه اطلاعات بدست آمده به صورت محرمانه باقیمانده و نتایج با کسب رضایت از مشارکت کنندگان منتشر شدهاست.
تحقیق به صورت توصیفی- مقطعی و در سال تحصیلی 98-1397انجام شد. با درنظر گرفتن تمهیدات لازم، پرسشنامهها به 4 دانشکده دندانپزشکی دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه شاهد، دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد ارسال شد. تعداد کل
اعضای هیئت علمی دانشکدههای دندانپزشکی تهران در سال 98-۱۳97، 500 نفر بود که حدود 164 پرسشنامه درنظر گرفتهشد.
حجم نمونه با توجه به دامنه تغییرات نمره رضایتمندی پرسشنامه با در نظر گرفتن б که حدود 30 بدست آمد، محاسبه گردید، که با اطمینان 95 درصد ، با استفاده از فرمول کوکران حداقل 150 نمونه بدست آمد که در نهایت تعداد نمونه 164 شرکت داده شدند.
ابزار جمعآوری دادهها شامل پرسشنامهی اطلاعات جمعیت شناختی (جنس، وضعیت تاهل، سن، مدرک تحصیلی، رتبه دانشگاهی، گروه تخصصی، نوع استخدام، سابقه کار، حقوق و مزایای ماهیانه) و پرسشنامه رضایت شغلی اسمیت، کندال و هالین بوده است. این پرسشنامه با اندکی تغییرات در تحقیقات متعددی در ایران مورد استفاده قرار گرفته و روایی و پایایی آن تایید شدهاست.(12) این پرسشنامه 6 حیطه از رضایت شغلی شامل حقوق و مزایا (5سوال)، فرصتهای ارتقاء و رشد فردی (5سوال)، نحوهی سـرپرستی و ارتباطات (15 سوال)، شرایط روانی و امنیت شـغلی (7سوال)، شرایط فیزیکی (3سوال) و ماهیت کار (9سوال) را بررسی می کند. حداکثر امتیاز به نمره5 (رضایت خیلی زیـاد) و حـداقل امتیـاز به نمره 1 (رضـایت خیلی کم) اختصاص داده شد. به طور مثال اگر برای حیطهای 8 سوال مطرح شده باشد، حـداقل و حداکثر به ترتیب 8 و 40 بود (جدول 1)؛ بنابراین جمع پاسخ سوالات هر حیطه بر تعداد سوالات آن حیطه تقسیم شد.
پس از تکمیل پرسشنامهها توسط 164 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاههای مذکور، رضایت شغلی توسط متغیرهای مختلف مورد بررسی قرار گرفت و دادهها با استفاده از نرمافزار آماری statistical package for social sciences (SPSS) نسخهی 21 تجزیه و تحلیل گردید. در تحلیل دادهها از آزمونهای t مستقل، همبستگی اسپیرمن و آزمون کروسکال- والیس استفاده گردید و سطح معنیداری 05/0 در نظر گرفتهشد.
یافتهها
از میان 164 پرسشنامه تکمیل شده، 44 نفر هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی شهید بهشتی، 42 نفر شاهد، 41 نفر دانشگاه تهران و 37 نفر نیز عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد بودند. از این تعداد 96 نفر زن و 68 نفر مرد، همچنین 29 نفر مجرد و سایرین متاهل بودند. به طور میانگین پرسشنامه توسط 13 نفر از متخصصین در تمام رشتههای دندانپزشکی تکمیل شد که تخصص ترمیمی با 22 نفر بیشترین و تخصص دندانپزشکی جامعهنگر و مواد دندانی با 7 نفر کمترین تعداد بودند.
با توجه به دادههای بدستآمده (جدول 1) و مقایسه آنها، مشخص شد که بیشترین رضایت شغلی در حیطه ماهیت کار و کم ترین آن در حیطههای فرصتهای ارتقا و رشد فردی و حقوق و مزایا دیده شدهاست؛ اما طبق آزمون ناپارامتری Kruskal-wallis، تفاوتهای معناداری از نظر درجات مختلف رضایت شغلی اعضای هیئت علمی در 6 حیطه گفتهشده، وجود نداشت. (جدول 2)
براساس نتایج آزمون t مستقل، تفاوت آماری معنیداری در هر یک از 6 حیطه بیان شده بر حسب وضعیت تاهل وجود نداشت. اما براساس نتایج همین آزمون، مردان در حیطه حقوق و مزایا و کل حیطهها رضایت بالاتری نسبت به زنان داشتند.
نتایج بدستآمده از بخشها و تخصصهای مختلف، تفاوت معناداری در حیطههای حقوق و مزایا، فرصتهای ارتقا و رشد فردی، نحوهی سرپرستی و ارتباطات، شرایط روانی و امنیت شغلی و ماهیت کار نشان ندادند؛ اما با توجه به آزمون ناپارامتری Kruskal-wallis، در حیطه شرایط فیزیکی تفاوتها آشکار بود. نتایج این آزمون همچنین بیانکننده این مسئله بود که رتبهی علمی تنها در حیطههای شرایط
نحوهی سرپرستی و ارتباطات تاثیرگذار بود، اما در سایر حیطهها ارتباط معناداری مشاهده نشد. (جدول 3)
|
جدول 1: ﺭﻭﺵ ﻧﻤﺮﻩﮔﺬﺍﺭﻱ ﺩﺭﺟﺎﺕ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺭﺿﺎﻳﺖ ﺷﻐﻠﻲ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺣﻴﻄﻪﻫﺎﻱ ﺷﻐﻠﻲ
جدول 2: توزیع فراوانی درجات رضایت شغلی اعضای هیئت علمی دانشکدههای دندانپزشکی شهر تهران به تفکیک حیطههای شغلی
|
فیزیکی، ماهیت کار و کل حیطهها تفاوت معناداری را نشان میداد. با توجه به نتایج آزمون همبستگی pearson، افزایش سن با ضریب همبستگی ضعیف بر حیطه حقوق و مزایا و
جدول 3: همبستگی بین پارامتر سن و امتیازات درجه رضایت شغلی در حیطههای مختلف
|
بحث
رضایت شغلی به عنوان یکی از عوامل موثر بر عملکرد و کارایی افراد شناخته شدهاست. براساس مطالعه Kumar و همکاران(12)، این مسئله در اعضای هیئت علمی دندانپزشکی، بر کیفیت خدمات پزشکی و رضایت بیماران تاثیر بسزایی دارد. علاوه بر این، مشخص شده است که عوامل مختلفی مانند حقوق و مزایا، فرصتهای ارتقا و رشد، محیط کار و تعاملات با همکاران نیز، تأثیر زیادی بر رضایت شغلی داشته و تلاش نهادهای مربوطه برای بهبود و اصلاح هر یک از این موارد، قدم بزرگی در راه ارتقا رضایت شغلی تک تک کارکنان خواهد بود.
با بررسی اولیه یافتههای پژوهش حاضر، میتوان نتیجه گرفت که اعضای هیئت علمی دانشکدههای دندانپزشکی شهر تهران در سال 98-1397 رضایت نسبی از شغل خود داشته که با یافتههای Sotodeh و همکاران(13)، برای دانشگاه علوم پزشکی سمنان در سال 1391 و نتایج Rafiei و همکاران(14)، در بررسی میزان رضایت شغلی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اراک در سال 1388 همخوانی دارد.
نتایج بدست آمده در این مطالعه، با برخی از مطالعات مشابه هماهنگی ندارد؛ به طور مثال مطالعه Amid و همکاران(15)، در سال 1392 در اعضای هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رضایت نسبتا خوبی را گزارش کرد؛ البته عواملی مانند سال انجام مطالعه و حجم نمونه بر تفاوت نتایج بدستآمده تاثیر داشتند. لازم به ذکر است، اثر هر کدام از عوامل مطرح شده در مطالعه متفاوت بوده ولی به طور کلی حقوق و مزایا بیشترین تاثیر را بر نتیجه نهایی تحقیقات مشابه انجام شده در ایران داشته است.(13،16،17) در مطالعات متعددی همچون مطالعه Safi و همکاران(18)، نشان دادهشد که حقوق و مزایا بیشترین تاثیر را بر کاهش میزان رضایت شغلی دارد.
از دیگر عوامل مهم موثر بر رضایت شغلی، جذب و حفظ نیروی کار، امنیت شغلی است که طبق نتایج بدست آمده، بیشتر اعضا (%64) امنیت شغلی متوسطی را گزارش کردند. مطالعه Falatah و همکاران(19)، نشاندهنده رضایت مشابه در جمعیت پرستاران مورد بررسی است.(20)
فاکتور دیگری که مورد بررسی قرار گرفت، فرصتهای ارتقاء و رشد فردی بود که اعضای هیئت علمی دانشکدههای دندانپزشکی در شهر تهران در سال 98-۱۳97 رضایت کمتر از متوسطی را نشان دادند؛ در مطالعات متعددی مانند پژوهش Sarakas و همکاران(21) و Collins و همکاران(22) بر اهمیت این موضوع اشاره شدهاست.
در تحقیقات مشابه بر اهمیت عوامل تاثیرگذار دیگری نیز تاکید شدهاست؛ یکی از این موارد، عوامل روانی و انگیزشی مانند ماهیت کار و موفقیت شغلی بوده که میتواند تاثیر قابل ملاحظهای داشته باشد.(23) لازم به ذکر است که در مطالعات متعددی همچون مطالعه Mehrabian و همکاران(24)، ماهیت رشته و کار جزو بالاترین حیطههای رضایت قرار داشته و نشاندهندهی انگیزه بالای افراد است که میتوان با بهبود شرایط محیطی و محل کار، عملکردشان در حیطههای مختلف را به طور موثر افزایش داد؛ یکی از شرایطی که با بهبود و ارتقا آن میتوان پیشرفت چشمگیری در عملکرد اعضای هیئت علمی در تمام حیطههای آموزش، پژوهش و درمان بیماران مشاهده کرد، دسترسی به تکنولوژیهای روز بوده که با برنامهریزی مناسب و تخصیص بودجه کافی، دور از دسترس نیست.(25)
نتایج مطالعات مختلف در برخی حوزهها نتایج این تحقیق را تایید نمیکنند که وضعیت تاهل و تاثیر معنادار آن بر رضایت شغلی یکی از آنها است؛ به طور مثال در مطالعه Sarmadian و همکاران(26) بر بالاتر بودن انگیزه هیات علمیهای متاهل نسبت به مجرد و تاثیر آن تاکید شده، که در تحقیق حاضر تفاوت معناداری حاصل نشد.
جنس اعضای هیئت علمی از موارد مورد بررسی این مطالعه بود که همانند مطالعه Seraj و همکاران(27)، این مولفه تاثیر معناداری در نتایج نداشت. البته برخلاف یافتههای ذکر شده، تحیقاتی همچون مطالعه Haden وهمکاران(28)، نشان دهنده تاثیر معنادار این فاکتور بر نتایج بوده و مردها رضایت شغلی بیشتری از زنها داشتند.
درنهایت باید بیان شود که نتایج تحقیقات مشابه نشان میدهد که به طور کلی با افزایش سن، میزان رضایت شغلی نیز افزایش مییابد، اما در این مطالعه تفاوت معناداری در جمعبندی کل حیطههای مورد بحث براساس سن، مشاهده نشد.
نتیجهگیری
برطبق یافتههای این مطالعه، بیشتر اعضای هیات علمی دانشکدههای دنذانپزشکی در بازه زمانی مورد مطالعه، رضایت متوسطی دربارهی حیطههای رضایت شغلی نشان دادند. بیشترین رضایت شغلی در حیطه ماهیت کار و کمترین در حیطه حقوق و مزایا دیده شد. نتایج این پژوهش به دلیل محدودیتهایی نظیر عدم همکاری کامل شرکتکنندگان و دقت پایین پاسخگوییها به دلیل مشغله کاری اساتید، بهطور کامل نمیتواند مبنای تصمیمگیریهای آینده قرار گیرد و استفاده از یک سیستم ارزشیابی مناسب برای بهبود میزان رضایت شغلی در حیطهی حقوق و مزایا ضرورت دارد.
تشکر و قدردانی
با تشکر از تمامی اساتید و اعضای محترم هیئت علمی دانشکدههای دندانپزشکی شهید بهشتی، تهران، شاهد و آزاد که در این مطالعه همکاری کردند.
تضاد منافع
هیچ تضاد منافعی وجود ندارد.