Document Type : original article
Authors
1 Assistant professor of oral & Maxillofacial Radiology, Dental School, Bushehr university of medical sciences, Bushehr, Iran
2 Dental Faculty, Bushehr University of Medical Sciences, Bushehr, Iran
3 Professor , Department of Epidemiology and Biostatistics, School of Health, Bushehr University of Medical Sciences, Bushehr, Iran
4 Oral and Maxillofacial radiologist
5 School of Dentistry, Bushehr University of Medical Sciences, Bushehr, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
آنومالی‌های دندانی به تغییرات دندانی اطلاق می‌شود که ناشی از ناهنجاری در طی شکل گیری دندان است و می‌تواند مادرزادی، تکاملی و یا اکتسابی باشد.(1) انواع تکاملی در حین شکل گیری دندان اتفاق می‌افتند. انواع اکتسابی پس از شکل گیری دندان رخ می‌دهند و انواع مادرزادی منشأ ژنتیکی دارند.(2) می‌توان گفت آنومالی‌های دندانی به علت بر هم کنش بین فاکتورهای ژنتیکی،
اپی‌ژنتیکی و محیطی طی پروسه تکامل دندانی ایجاد می‌شوند.(3) این آنومالی‌ها می‌توانند یک دندان و یا به صورت جنرالیزه کل دندانها را درگیر کنند و یا به عنوان بخشی از بیماری‌های سیستمیک یا سندرم‌ها دیده شوند.(4) همچنین می‌توانند از تغییرات در 3 جزء مینرالیزه در دندان منشأ گیرند که شامل مینا، عاج و سمان است.(5) این ناهنجاری‌ها طیف گسترده‌ای از تغییرات در تعداد، اندازه، الگوی رویش، موقعیت، ساختار و مورفولوژی دندانها را در برمی‌گیرند.(7و6و2) طبقه‌بندی های متفاوتی برای آنومالی‌های دندانی پیشنهاد شده است؛ در بررسی مطالعه Dalili و همکاران(8) آنومالی به 6 دسته‌ی تعداد، سایز، الگوی رویش، مورفولوژی، شکل و موقعیت در فک تقسیم‌بندی شده‌اند. بر اساس مطالعه AlKlayb و همکاران(6)، در دندانهای دائمی آنومالی‌های تعداد (هایپودونشیا) بیشتر گزارش شده است. در بررسی انجام شده به وسیله Saberi و همکاران(1)، شیوع آنومالی‌های مورفولوژی در دندانهای دائمی بیش از سایر آنومالی‌ها گزارش شده است. مطالعات مختلف شیوع دندانهای غایب را بین 49/3 % تا 7/25 % گزارش کرده‌اند.(11-9و4و2) همچنین دایلسریشن به عنوان یک آنومالی در شکل دندان به طور گسترده‌ای مورد مطالعه قرار گرفته و شیوع آن بین 5/0 تا 11/21 درصد گزارش شده است.(13و12و10و4و2) دندان نهفته به عنوان یک وضعیت شایع در مطالعات مختلف بین 3/8 درصد تا 76/44 درصد گزارش شده است.(14و13و10و4و2)
یک نوع آنومالی تکاملی در شکل دندان به نام
dens Invaginatus وجود دارد که شیوع آن بین 4/0 درصد تا 9/10 درصد است.(15) مطالعه‌ای که روی الگوی ارتباط 6 نوع آنومالی تکاملی در جمعیت با سن 7 تا 14 سال درمان نشده با ارتودنسی در هند، انجام شد، ارتباط متقابل چشم گیری را بین 5 آنومالی نشان داد که پیشنهاد شده منشأ ژنتیکی یکسانی دارند؛ به طوری که 34 درصد از بیمارانی که ثنایای دوم فک بالا با ریشه مخروطی داشتند، دارای دندان کانین با جابجایی پالاتالی نیز بودند.(4)
مطالعه دقیق آنومالی‌های دندانی از این جهت بسیار مهم است که اگرچه نسبت به پوسیدگی و بیماری‌های پریودنتال شیوع کمتری دارند، اما مدیریت آنها دشوار است و می‌توانند سبب مال اکلوژن، ناهنجاری‌های زیبایی، مشکلات در حین کشیدن دندان و درمان ریشه و همچنین زمینه‌سازی برای سایر بیماری‌های دهان و دندان شوند.(13و8) همچنین آنومالی دندانهای قدامی باعث کاهش اعتماد به نفس افراد نیز خواهد شد.(16) این آنومالی‌ها معمولاً بدون علامت‌اند، با این حال ممکن است باعث مشکلات زیادی از جمله اختلال در رویش دندانها، مشکلات پریودنتال، تداخل در تکلم و جویدن و نقص عملکرد مفصل تمپورومندیبولار شوند.(18و17) شناخت انواع آنومالی‌ها برحسب سن، جنس و شیوع فکی می‌تواند درمانگر را در مراحل اولیه‌ی تشخیص آنومالی یاری کند.(19) پس لازم است که جنبه‌های اپیدمیولوژی این مشکلات، طبیعت این آنومالی‌ها و اتیولوژی آنها را بدانیم چرا که باعث شناخت الگوهای بیماری، کاهش ناراحتی ناشی از بیماری (موربیدیتی) و درمان و مدیریت به موقع آنها می‌شود.(20) برای تشخیص و ارزیابی آنومالی‌های دندانی رادیوگرافی‌های پانورامیک روش غیرتهاجمی بسیار کارآمدی است(19) که به خوبی توسط بیمار تحمل می‌شوند و اطلاعات کامل‌تری نسبت به معاینه بالینی در اختیار ما قرار می‌دهند، بطوریکه محدوده وسیعی از فکین و دندانها را با جزئیات بیشتر نشان می‌دهند.(1) از این جهت می‌توانند برای ارزیابی تکامل دندانی، و طرح‌ریزی درمان و غربالگری آنومالی‌هایی که ممکن است در معاینه بالینی تشخیص داده نشوند، به کار گرفته شوند.(21)
لذا با توجه به اهمیت موضوع و تنوع نتایج در مطالعات قبلی و نیافتن مطالعاتی که در یک جمعیت وسیع، تمام گروه و زیرگروه‌های آنومالی‌ها را در سیستم دندانی دائمی بررسی کرده باشند و با توجه به این که بررسی رادیوگرافی امکان دسترسی به جزئیات بیشتر را که در معاینات بالینی دیده نمی‌شوند (مثل تارودونتیسم، دایلسریشن) را فراهم می‌نماید؛ در این مطالعه به بررسی شیوع آنومالی‌های رشدی تکاملی در دندانهای دائمی در 5 گروه در تصاویر پانورامیک بیماران مراجعه کننده به یک مرکز رادیوگرافی خصوصی در شهر بوشهر طی سالهای 1395 الی 1399 پرداخته شده است.
مواد و روش ها
این پژوهش یک مطالعه‌ی مشاهده‌ای؛ توصیفی-تحلیلی از نوع مقطعی(cross-sectional) بود که با هدف تعیین شیوع آنومالی‌های دندانی در رادیوگرافی‌های پانورامیک در یک مرکز رادیولوژی خصوصی طی سالهای 1395 تا 1399 انجام شده است. تعداد نمونه‌های مورد مطالعه 5100 رادیوگرافی از افراد دارای دنتیشن دائمی کامل بوده است که به صورت نمونه‌های در دسترس انتخاب شدند. جمع‌آوری داده‌ها از رادیوگرافی‌های پانورامیک بایگانی شده در کلینیک انجام شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل رادیوگرافی پانورامیک بیماران با دنتیشن کامل دائمی بود . معیارهای خروج از مطالعه شامل رادیوگرافی افرادی که تحت درمان ارتودنسی قرار گرفته بودند، افراد دارای سندروم‌ها و بیماری‌های ژنتیکی خاص، رادیوگرافی‌های مخدوش، بی‌کیفیت و تکراری و هرگونه مداخلات درمانی که مانع تشخیص آنومالی‌های دندانی عنوان شده باشد، بود.
تمامی رادیوگرافی‌ها با استفاده از یک دستگاه رادیوگرافی پانورامیک Soredex مدل Cranex d، 70 kvp، ساخت کشور فنلاند و تایم اکسپوژر 17ثانیه گرفته شد.
چک لیست‌هایی طراحی و در اختیار رادیولوژیست قرار داده شد تا متغیر‌های مورد نیاز را در نمونه انتخاب شده بررسی و گزارش کند. رادیوگرافی‌ها به وسیله یک رادیولوژیست بر روی یک نمایشگر LG مدل 32HL512D-B (ساخت کشور کره) با استفاده از نرم افزار Scanora با امکان مشاهده بزرگنمایی و تغییرات دانسیته و همچنین استفاده از قابلیت‌های شارپ، حذف نویز، افزایش و کاهش کنتراست، روشنایی و گاما ارزیابی و به وسیله همکار دیگر تأیید شدند. تمام مشاهدات جهت کاهش خطا در فضای بسته اتاق بدون پنجره و نور چراغ انجام شد. سپس داده‌های مبهم و مورد اختلاف و همچنین مواردی که دارای معیار خروج تشخیص داده شدند از چک لیست داده‌ها حذف شدند. در نهایت داده‌های به دست آمده از رادیوگرافی‌های پانورامیک بیماران در ۵ گروه و ۱۵ زیرگروه، شامل آنومالی‌های تعداد (دندان اضافه، دندان غائب)، سایز (ماکرودونشیا، میکرودونشیا)، الگوی رویش (جابجایی، نابجایی و نهفتگی)، مورفولوژی (تارودونتیسم، فیوژن، ژمینیشن، دایلرسریشن، Dens invaginatus، Dens Evaginatus)، ساختار (آملوژنزیس ایمپرفکتا، دنتینوژنزیس ایمپرفکتا) طبقه‌بندی شدند.
ملاحظات اخلاقی این پژوهش توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی بوشهر با کد IR. BPUMS. REC. 069/1400 مورد تأیید قرار گرفت. به منظور محرمانه نگه‌داشتن اسامی شرکت‌کنندگان در مطالعه، به جای استفاده از اسامی، پس از حذف نمونه‌های تکراری و مخدوش، نمونه‌ها شماره‌گذاری شده و در اختیار متخصص آمار قرار گرفتند.
آنالیز آماری داده‌ها در نرم افزار Excel ورژن ۲۰۲۰ گرد‌آوری و ارزیابی شدند. بدین ترتیب 138 نمونه طی مراحل بررسی و ویرایش داده‌ها حذف شدند و در نهایت 4962 نمونه با استفاده از نرم افزار SPSS ورژن ۲۴، تحلیل شدند. توصیف داده ها با استفاده از شاخص‌های فراوانی (درصد)، میانگین، انحراف معیار و آزمون‌های Chi Square در سطح معنا داری 05/0 انجام شد.
یافته ها
تعداد 138 مورد دارای معیار خروج از مطالعه بودند و طی مراحل بررسی و ویرایش داده‌ها حذف شدند. بنابراین تعداد 4962 مورد با میانگین سنی 84/10±91/30 (9 تا 63 سال) مورد بررسی نهایی قرار گرفتند که از این تعداد، در 913 نمونه (40/18 درصد) حداقل یک آنومالی دندانی تشخیص داده شد و در 4049 نمونه (60/81 درصد) هیچ آنومالی دندانی مشاهده نشد.
شیوع آنومالی تعداد دندان، 232 مورد (68/4%) بود که از این بین، تعداد 166 مورد (35/3 %) دارای آنومالی
غیبت دندانی و 66 مورد (33/1درصد) دارای آنومالی دندان اضافه (تصویر 1) بودند.
شیوع آنومالی سایز دندان، تعداد 15 مورد (30/0درصد) بود که از این بین، تعداد 1 مورد (02/0 درصد) دارای آنومالی ماکرودنشیا و 14 مورد (28/0درصد) دارای آنومالی میکرودونشیا بودند.
شیوع آنومالی الگوی رویش، تعداد 141 مورد (84/2 درصد) بود که از این، بین تعداد 9 مورد (18/0 درصد) دارای آنومالی ترنس پوزیشن، 1 مورد (02/0درصد) دارای آنومالی جابجایی و 131مورد (64/2درصد) دارای آنومالی نهفتگی بودند.
شیوع آنومالی مورفولوژی دندان، تعداد 577 مورد (63/11 درصد) گزارش شد که از این بین تعداد 3 مورد (06/0درصد) دارای آنومالی تارودنتیسم (تصویر2)، 3 مورد (06/0درصد) دارای آنومالی فیوژن (تصویر 3)، 1 مورد (02/0درصد) دارای آنومالی دوقلویی، 57 مورد (15/1 %) دارای آنومالی دایلاسریشن (تصویر2)، 511 مورد (30/10درصد) دارای آنومالی dens in dente (تصویر 1) و 2 مورد (04/0 درصد) دارای آنومالی dens evaginatus بودند.
شیوع آنومالی ساختار دندان، تعداد 5 مورد
(10/0 درصد) گزارش شد که از این بین تعداد 2 مورد (04/0 درصد) دارای آنومالی آملوژنزیس ایمپرفکتا و 3 مورد (06/0درصد) دارای آنومالی دنتینوژنزیس ایمپرفکتا بودند.
به منظور تعیین شیوع آنومالی‌های تعداد، سایز، الگوی رویش، مورفولوژی و ساختار دندان بر حسب شماره دندان با درنظر گرفتن سیستم شماره گذاری FDI، رادیوگرافی‌های 4962 بیمار بررسی شد.
جدول شماره 1، شیوع انواع آنومالی‌ها را در دندانهای دائمی نیم فک سمت راست ماگزیلا(شماره دندان 17-11) و نیم فک سمت چپ ماگزیلا (شماره دندان 27-21) نشان میدهد.
تصویر 1: رادیوگرافی پانورامیک بیمار دارای آنومالی
dens in dente و دندان اضافه در ناحیه قدام ماگزیلا
تصویر2: رادیوگرافی پانورامیک بیمار دارای آنومالی دایلاسریشن در دندانهای آسیای اول و دوم سمت چپ ماگزیلا، و آنومالی تارودونتیسم در دندان آسیای کوچک دوم سمت چپ مندیبل
تصویر3: رادیوگرافی پانورامیک بیمار دارای آنومالی فیوژن در ریشه دندانهای ثنایای مرکزی و کناری سمت راست ماگزیلا
جدول 2: شیوع انواع آنومالی‌ها را در دندانهای دائمی نیم فک سمت چپ مندیبل (شماره دندان 37-31) و نیم فک سمت راست مندیبل (شماره دندان 47-41) نشان میدهد.
در بررسی شیوع آنومالی‌های دندانی بر اساس جنس، از مجموع 4962 مورد بررسی شده، 2128 مورد
(89/42 درصد) مذکر و 2834 مورد مؤنث بودند که در میان جنس مذکر، تعداد 427 مورد (07/20 درصد) و در میان جنس مؤنث، تعداد 486 مورد (15/17 درصد)، دارای حداقل یک آنومالی دندانی بودند. جدول 3، نشان دهنده شیوع آنومالی تعداد، سایز، الگوی رویش، مورفولوژی و ساختار دندان بر حسب جنس می‌باشد.
در بررسی ارتباط بین شیوع آنومالی‌های دندانی و شماره دندان، بین شیوع کلی آنومالی‌های دندانی در دندانهای ثنایای کناری ماگزیلا، دندان 12 (فراوانی آنومالی دندانی، 558 مورد و مقدار مورد انتظار 3/551) و دندان 22 (فراوانی آنومالی دندانی، 564 مورد و مقدار مورد انتظار 1/451) ارتباط معنادار مشاهده شد و در سایر دندانها ارتباط معناداری یافت نشد.
در مقایسه شیوع آنومالی‌های دندانی بر حسب جنس، بین جنس و شیوع کلی آنومالی دندانی (009/0=P) و همچنین بین جنس و آنومالی dens in dente (006/0=P)، ارتباط معناداری دیده شد (جدول 3).
مقایسه شیوع آنومالی‌های دندانی در هر فک و نیم فک بر حسب جنس نشان داد که بین جنس و شیوع آنومالی‌های دندانی در ماگزیلا ارتباط معناداری وجود داشت (032/0=P)، بین جنس و شیوع آنومالی‌های دندانی فقط در کوادرانت چپ مندیبل ارتباط معناداری وجود داشت(044/0=P). ولی بین جنس و شیوع آنومالی‌های دندانی در مندیبل ارتباط معناداری وجود نداشت
(259/0=P).
جدول1: درصد فراوانی آنومالی‌های دندانی در دندانهای دائمی نیم فک سمت راست و چپ ماگزیلا
|
|
آنومالی ساختار |
آنومالی مورفولوژی |
آنومالی الگوی رویش |
آنومالی سایز دندان |
آنومالی تعداد |
|||||||||||
|
کل |
دنتینوژنزیس ایمپرفکتا |
آملوژنزیس ایمپرفکتا |
dens evaginatus |
dens in dente |
دایلاسریشن |
دوقلویی |
فیوژن |
تارودونتیسم |
نهفتگی |
جابجایی |
ترنس پوزیشن |
میکرودونشیا |
ماکرودونشیا |
دندان اضافه |
غیبت دندانی |
شماره دندان |
|
70/2 |
06/0 |
04/0 |
02/0 |
26/2 |
14/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
16/0 |
0 |
11 |
|
25/11 |
06/0 |
04/0 |
02/0 |
81/9 |
18/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
20/0 |
0 |
02/0 |
91/0 |
12 |
|
89/1 |
06/0 |
04/0 |
0 |
28/0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
27/1 |
0 |
06/0 |
0 |
0 |
0 |
14/0 |
13 |
|
50/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
20/0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
0 |
06/0 |
0 |
0 |
12/0 |
0 |
14 |
|
89/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
24/0 |
0 |
0 |
02/0 |
06/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
04/0 |
42/0 |
15 |
|
22/0 |
06/0 |
04/0 |
02/0 |
0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
02/0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
16 |
|
22/0 |
06/0 |
04/0 |
02/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
02/0 |
0 |
02/0 |
0 |
02/0 |
02/0 |
17 |
|
72/2 |
06/0 |
04/0 |
02/0 |
18/2 |
22/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
18/0 |
0 |
21 |
|
37/11 |
06/0 |
04/0 |
02/0 |
0/10 |
14/0 |
0 |
02/0 |
0 |
02/0 |
0 |
0 |
12/0 |
0 |
02/0 |
93/0 |
22 |
|
04/2 |
06/0 |
04/0 |
0 |
32/0 |
12/0 |
0 |
0 |
0 |
25/1 |
0 |
06/0 |
0 |
0 |
04/0 |
12/0 |
23 |
|
60/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
24/0 |
0 |
0 |
04/0 |
02/0 |
0 |
06/0 |
0 |
0 |
12/0 |
02/0 |
24 |
|
83/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
14/0 |
0 |
0 |
02/0 |
12/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
42/0 |
25 |
|
16/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
0 |
0 |
04/0 |
0 |
26 |
|
22/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0/02 |
02/0 |
0 |
02/0 |
0 |
04/0 |
02/0 |
27 |
جدول2: درصد فراوانی آنومالی‌های دندانی در دندانهای دائمی نیم فک سمت چپ و راست مندیبل
|
|
آنومالی ساختار |
آنومالی مورفولوژی |
آنومالی الگوی رویش |
آنومالی سایز دندان |
آنومالی تعداد |
|||||||||||||||
|
کل |
دنتینوژنزیس ایمپرفکتا |
آملوژنزیس ایمپرفکتا |
dens evaginatus |
dens in dente |
دایلاسریشن |
دوقلویی |
فیوژن |
تارودونتیسم |
نهفتگی |
جابجایی |
ترنس پوزیشن |
میکرودانشیا |
ماکرودونشیا |
دندان اضافه |
غیبت دندانی |
شماره دندان |
||||
|
48/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
34/0 |
31 |
||||
|
22/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
32 |
||||
|
40/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
0 |
0 |
24/0 |
0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
33 |
||||
|
34/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
20/0 |
0 |
34 |
||||
|
69/1 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
18/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
20/0 |
21/1 |
35 |
||||
|
14/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
36 |
||||
|
22/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
0 |
0 |
08/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
37 |
||||
|
52/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
42/0 |
41 |
||||
|
20/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
06/0 |
0 |
0 |
0 |
04/0 |
42 |
||||
|
46/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
18/0 |
0 |
06/0 |
0 |
0 |
08/0 |
02/0 |
43 |
||||
|
50/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
26/0 |
06/0 |
44 |
||||
|
37/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
14/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
08/0 |
05/1 |
45 |
||||
|
16/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
46 |
||||
|
20/0 |
06/0 |
04/0 |
0 |
0 |
02/0 |
0 |
0 |
0 |
06/0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
02/0 |
47 |
||||
جدول 3: درصد فراوانی آنومالی‌های دندانی بر حسب جنس
|
|
آنومالی ساختار |
آنومالی مورفولوژی |
آنومالی الگوی رویش |
آنومالی سایز دندان |
آنومالی تعداد |
|
||||||||||
|
کل |
دنتینوژنزیس ایمپرفکتا |
آملوژنزیس ایمپرفکتا |
dens evaginatus |
dens in dente |
دایلاسریسن |
دوrلویی |
فیوژن |
تارودونتیسم |
نهفتگی |
جابجایی |
ترنس پوزیشن |
میکرودونشیا |
ماکرودونشیا |
دندان اضافه |
غیبت دندانی |
جنس |
|
07/20 |
0 |
05/0 |
05/0 |
65/11 |
36/0 |
0 |
05/0 |
05/0 |
82/2 |
0 |
09/0 |
23/0 |
0 |
55/1 |
29/3 |
مذکر (n=2128) |
|
15/17 |
11/0 |
04/0 |
04/0 |
28/9 |
99/0 |
04/0 |
07/0 |
07/0 |
51/2 |
04/0 |
25/0 |
32/0 |
04/0 |
16/1 |
39/3 |
مؤنث (n=2834) |
|
009/0 |
133/0 |
839/0 |
839/0 |
006/0 |
220/0 |
386/0 |
738/0 |
738/0 |
494/0 |
386/0 |
210/0 |
587/0 |
386/0 |
240/0 |
849/0 |
P-value |
بحث
هدف از این مطالعه بررسی شیوع آنومالی‌های دندانی در رادیوگرافی‌های پانورامیک یک مرکز رادیولوژی خصوصی در شهر بوشهر بود که طی سالهای 1395 الی 1399 انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد که در سیستم دندانی دائمی شایع‌ترین گروه آنومالی‌ها به ترتیب آنومالی مورفولوژی، تعداد، الگوی رویش، سایز و ساختار بودند. به علاوه شیوع زیرگروه آنومالی‌ها در این سیستم دندانی به ترتیب شامل آنومالی‌های dense in dente، غیبت دندانی، نهفتگی، دندان اضافه، دایلاسریشن، میکرودنشیا و
ترنس پوزیشن بوده و سه آنومالی تارودنتیسم، فیوژن و دنتینوژنزیس ایمپرفکتا با شیوع یکسان در رده بعدی قرار دارند. آنومالی‌های dens evaginatus و آملوژنیزیس ایمپرفکتا هر کدام دو مورد و آنومالی‌های دوقلویی و جابجایی با شیوع یک مورد از هرکدام از کمترین موارد یافت شده بودند. مطالعات زیادی به بررسی شیوع آنومالی‌های دندانی در جوامع و گروه‌های نژادی مختلف پرداخته‌اند؛ اما تفاوت در برخی فاکتورها نظیر تنوع نژادی، روش‌های نمونه گیری و معیارهای تشخیصی منجر به نتایج متفاوتی در میان جمعیت‌ها شده است.(19) ازجمله محدودیت‌های مطالعات پیشین می‌توان به حجم نمونه محدود و همچنین طیف محدود آنومالی‌های مورد مطالعه اشاره کرد که در این مطالعه با آگاهی از موارد فوق، طیف گسترده‌ای از آنومالی‌های دندانی در حجم بزرگتری از نمونه‌ها مورد مطالعه قرار گرفت. به عنوان مثال در مطالعه Ardakani و همکاران (13) که به بررسی شیوع آنومالی‌ها در 480 نفر از مراجعین به دانشکده دندانپزشکی یزد پرداخته بود؛ شیوع آنومالی در سیستم دندانی دائمی را 8/40 درصد گزارش کرد که شایع‌ترین آنومالی‌ها به ترتیب شامل دایلاسریشن، غیبت دندانی، ترنس پوزیشن، دندان اضافه، میکرودنشیا و دوقلویی بودند و کمترین شیوع آنومالی‌ها به ترتیب شامل dense in dente ، تالون کاسپ، فیوژن و ماکرودونشیا بود. اگرچه در این مطالعه آنومالی غیبت دندانی، ترنس پوژیشن دیسپلانسیمنت، آملوژنیزیس ایمپرفکتا و دنتیتوژنزیس ایمپرفکتابررسی نشده است اما نتایج این مطالعه با مطالعه حاضر مغایرت دارد. به طوری که در مطالعه حاضر، شیوع آنومالی‌ها 4/18 درصد بوده و شایع‌ترین آنومالی dens in dente بود. در مطالعه haghanifarو همکاران(15) که به بررسی شیوع آنومالی‌های دندانی در 8018 نفر از افراد مراجعه کننده به سه کلینیک خصوصی پرداخته بود؛ شیوع آنومالی‌های دندانی 06/28 درصد بود و شایع‌ترین آنومالی دندانی همانند مطالعه حاضر آنومالی‌های مورفولوژی بودند که البته شیوع آنومالی
dens in dente در رده دوم و بعد از آنومالی دایلاسریشن قرار گرفته بود. شیوع آنومالی‌های ساختار نیز همانند مطالعه حاضر از جمله کمترین مقادیر بودند. در مطالعه Lagana و همکاران(3) که به بررسی شیوع آنومالی‌های دندانی در 4706 نفر از افراد 8 تا 12 ساله مراجعه کننده به یک مرکز رادیولوژی در رم پرداخته بود؛ شیوع آنومالی‌های دندانی 8/20 درصد و تقریبا مشابه با مطالعه حاضر به دست آمد. از محدودیت‌های این مطالعات می‌توان به عدم جداسازی نمونه‌های شیری از دائمی اشاره کرد.
در مطالعه Baron و همکاران(22) که به بررسی شیوع آنومالی‌های دندانی در 551 نفر از افراد کاندید دریافت درمان ارتودنسی در فرانسه پرداخته بود؛ شیوع آنومالی‌های دندانی 74/45 درصد بوده و شایع‌ترین آنومالی دندانی تارودونتیسم بود. کمترین شیوع مربوط به آنومالی‌های dense in dente، آملوژنیزیس ایمپرفکتا و دایلاسریشن بود، که نتایج این مطالعه با مطالعه حاضر مغایرت دارد.
در مطالعه Bilge و همکاران(19) که به بررسی شیوع آنومالی‌های دندانی در 1200 نفر از افراد مراجعه کننده به دانشکده دندان پزشکی آتاتورک در ترکیه پرداخته بود؛ شیوع آنومالی‌های دندانی 2/39 درصد بود و شایع‌ترین آنومالی دندانی نهفتگی بود. همچنین کمترین شیوع مربوط به آنومالی‌های آملوژنزیس ایمپرفکتا، فیوژن و دوقلویی بوده است.
در مطالعه حاضر، از نظر شیوع آنومالی‌ها در هریک از دندانها، شیوع آنومالی در ماگزیلا بیشتر از مندیبل بود. همچنین شیوع آنومالی در نیم فک راست ماگزیلا و نیم فک چپ مندیبل مقادیر ناچیزی بیشتر از نیم فک‌های متناظر خود بوده است. می‌توان گفت، دندان ثنایای کناری در ماگزیلا و دندان آسیای کوچک دوم در مندیبل دارای بیشترین شیوع آنومالی بودند و از این بین آنومالی در دندان ثنایای کناری ماگزیلا دارای شیوع بسیار بیشتری بود.
به طور کلی شیوع آنومالی‌ها در فک بالا در قسمت قدام و در فک پایین در قسمت خلف مقادیر بیشتری بود. همچنین به طور کلی شیوع آنومالی در هریک از دندانهای ماگزیلا از دندان نظیر خود در مندیبل بیشتر بود؛ به استثنای شیوع آنومالی در دندان آسیای کوچک اول راست (دندانهای شماره 14 و 44) که در ماگزیلا و مندیبل برابر بود و همچنین شیوع آنومالی در دندان آسیای کوچک دوم راست و چپ که در مندیبل بیشتر بود (دندانهای شماره
35 و 45).
بر اساس مطالعه حاضر بیشترین شیوع آنومالی
غیبت دندانی در دندان آسیای کوچک دوم سمت چپ مندیبل (دندان شماره 35) و بیشترین شیوع آنومالی
دندان اضافه به صورت مزیودنس در ماگزیلا و بیشترین شیوع آنومالی ماکرودونشیا در دندان ثنایای مرکزی سمت راست ماگزیلا (دندان شماره 11) و بیشترین شیوع آنومالی میکرودنشیا در دندان ثنایای کناری سمت راست ماگزیلا (دندانهای شماره 12) دیده شد. شیوع آنومالی
ترنس پوزیشن در دنتیشن دائمی تنها در چهار دندان نیش و آسیای کوچک اول راست و چپ ماگزیلا و به میزان مساوی پراکنده بود. آنومالی جابجایی تنها یک مورد و آن هم در دنتیشن دائمی در دندان آسیای بزرگ اول سمت چپ ماگزیلا دیده شد.
بیشترین شیوع آنومالی نهفتگی در دندان نیش سمت راست ماگزیلا بوده است. آنومالی تارودونتیسم به تعداد مساوی و تنها در دندانهای مولر اول مندیبل هر دو سمت دیده شد. بیشترین شیوع آنومالی فیوژن در دندان ثنایای مرکزی سمت چپ مندیبل بود. آنومالی دوقلویی تنها یک مورد و در دندان ثنایای کناری سمت چپ مندیبل دیده شد. بیشترین شیوع آنومالی دایلاسریشن در دندان آسیای کوچک اول سمت چپ ماگزیلا (دندان شماره 24) و بیشترین شیوع آنومالی dens in dente در دندان ثنایای کناری سمت راست ماگزیلا بود.
آنومالی dens evaginatus نیز به طور مساوی در هر دو دندان ثنایای مرکزی و کناری سمت راست ماگزیلا یافت شد.
در مطالعه Pallikaraki و همکاران (23) که به بررسی شیوع آنومالی‌های دندانی در 1200 نفر از افراد 7 تا 17 ساله کاندید درمان ارتودنسی در یونان پرداخته بود؛ از نظر بیشترین شیوع آنومالی در هریک از دندانها، در مورد آنومالی‌های غیبت دندانی، ماکرودونشیا، میکرودنشیا، ترنس پوزیشن و نهفتگی با مطالعه حاضر همسو بود، اما در مورد آنومالی‌های دندان اضافه، جابجایی، تارودونتیسم، فیوژن و دایلاسریشن با مطالعه حاضر همراستا نبود. در مطالعه Shokri(2) که به بررسی شیوع آنومالی‌های دندانی در 1649 نفر از افراد ۷ تا ۳۵ ساله مراجعه کننده به دانشکده دندانپزشکی همدان پرداخته بود؛ از نظر شایع‌ترین دندان برای هر آنومالی، در مورد آنومالی‌های دندان اضافه، ترنس پوزیشن، نهفتگی و dens in dente با مطالعه حاضر همسو بود و در مورد آنومالی‌های تارودونتیسم، دایلاسریشن و غیبت دندانی با مطالعه حاضر ناهمسو بود. قابل ذکر است که در دو مطالعه ذکر شده در فوق، دندان شیری از دائمی جدا نشده بود.
از نظر توزیع آنومالی‌های مختلف در دو جنس مذکر و مؤنث، به طور کلی شیوع آنومالی در این سیستم دندانی در جنس مذکر بیشتر بود. در هر دو جنس شایع‌ترین گروه آنومالی‌ها به ترتیب آنومالی مورفولوژی، تعداد، الگوی رویش، سایز و در نهایت آنومالی ساختار بودند.
در جنس مذکر، شایع‌ترین زیرگروه آنومالی‌ها به ترتیب شامل آنومالی dens in dente، غیبت دندانی، نهفتگی، دندان اضافه، دایلاسریشن، میکرودانشیا و ترنس پوزیشن بود. آنومالی‌های تارودونتیسم، فیوژن، dens evaginatus وآملوژنزیس ایمپرفکتا با شیوع هرکدام یک مورد در انتها قرار گرفتند. در جنس مذکر برخلاف جنس مؤنث هیچ موردی از آنومالی‌های ماکرودونشیا، دوقلویی، دنتینوژنزیس ایمپرفکتاو جابجایی یافت نشد.
در جنس مؤنث شایع‌ترین زیر گروه آنومالی‌ها به ترتیب شامل آنومالی dens in dente، غیبت دندانی، نهفتگی، دندان اضافه، دایلاسریشن، میکرودانشیا، ترنس پوزیشن و دنتینوژنزیس ایمپرفکتا بودند. آنومالی‌های تارودونتیسم و فیوژن با شیوع یکسان و آنومالی‌های ماکرودونشیا، جابجایی، دوقلویی، dens evaginatus و آملوژنزیس ایمپرفکتا با شیوع یکسان در انتها قرار گرفتند. به طور کلی، گروه آنومالی‌های تعداد، الگوی رویش و مورفولوژی و همچنین زیر گروه آنومالی‌های دندان اضافه، ، نهفتگی، دایلاسریشن، dens in dente وآملوژنیزیس ایمپرفکتا در جنس مذکر شیوع بیشتری از جنس مؤنث داشته و شیوع کلی آنومالی‌ها نیز در جنس مذکر بیشتر بود.
چندین مطالعه، همسو با مطالعه حاضر شیوع آنومالی‌های دندانی را در جنس مذکر بیشتر نشان دادند. (25و21و13) در حالیکه، نتایج مطالعه Bilge (19) و Ghabanchi (24) حاکی از شیوع بیشتر آنومالی‌های دندانی در زنان بوده است که با نتایج مطالعه حاضر مغایرت دارند.
در مطالعه حاضر از نظر شیوع آنومالی‌های دندانی در دو فک، آنومالی‌های دندانی در ماگزیلا نسبت به مندیبل به طور معناداری شیوع بیشتری داشتند. همچنین در جنس مذکر شیوع آنومالی‌ها به طور معناداری بیش از جنس مؤنث بود. به علاوه این رابطه معنا دار بین شیوع آنومالی dens in dente و جنس مذکر دیده شد. علاوه بر موارد ذکر شده، به طور کلی شیوع آنومالی‌های دندانی در دندانهای ثنایای کناری ماگزیلا به طور معنا داری بیش از سایر دندان هاست.
در مطالعه Haghanifar(15) همانند مطالعه حاضر ارتباط معناداری بین جنس و شیوع آنومالی‌های دندانی یافت شد. در مطالعه Kumar(20)، بین هایپودنشیا و نهفتگی با جنس ارتباط معنادار دیده شد، درحالیکه بین هایپردنشیا با جنس ارتباط معناداری دیده نشد، که این مطالعه نیز از نظر رابطه معنی داری همسو با مطالعه حاضر بوده است. در حالیکه چندین مطالعه ارتباط معناداری را بین جنس و شیوع آنومالی‌ها گزارش نکردند. (26و24و22)
از عوامل موثر در مغایرت مطالعه حاضر با دیگر مطالعات، می‌توان به سه عامل ژنتیکی و فردی و همچنین فاکتورهای مطالعاتی اشاره کرد. از جمله عوامل فردی، تفاوت‌های نژادی و ژنتیکی می‌باشند که باعث تفاوت بارز بین نتایج مطالعات، نه تنها در افراد کشور‌های مختلف مانند نژاد سیاه پوستان و نژاد آسیایی(24، 22) ،بلکه تفاوت‌های بارز در بین جمعیت شهرهای مختلف در یک کشور است.(2) از جمله فاکتورهای مطالعاتی موثر، می‌توان به تعداد نمونه‌های بررسی شده در هر مطالعه، تنوع آنومالی‌های بررسی شده و همچنین تفاوت در دسته‌بندی آنومالی‌های مختلف در مطالعات اشاره کرد. به علاوه آنومالی‌های دندانی یافته‌های ناشایعی هستند که بررسی دقیق آنها نیازمند معاینات بالینی است. که در عمده مطالعات گذشته، همانند مطالعه حاضر، به علت بررسی تعداد نمونه‌های زیاد، امکان دسترسی به افراد و معاینه بالینی وجود نداشته است. موضوع مهم دیگری که بایستی به آن اشاره کرد، در صورت مطالعه به صورت معاینه بالینی و رادیوگرافیک، بر روی بیماران مراجعه کننده به یک مرکز خاص، همانند مطالعه Baron و همکارانش(22) که بر روی بیماران کاندیدای درمان ارتودنسی در فرانسه انجام شده است، نتایج مطالعه قابلیت تعمیم‌پذیری ندارند و نمی‌توانند مبنایی برای جمعیت مطالعه شده و همچنین رفرنسی برای سایر مطالعات باشند. چرا که افراد مراجعه کننده به یک کلینیک خاص یا افراد نیازمند درمان خاص، قطعا در برخی فاکتورها مشترک بوده و دسته‌های مشترکی از آنومالی‌های دندانی در این افراد بیشتر یافت می‌شود.
با توجه به موارد ذکر شده، در مطالعه حاضر آنومالی dens in dente در سیستم دندانی دائمی به طرز قابل توجهی، شیوع بسیار بالایی در جمعیت بوشهر و به خصوص در افراد مذکر داشت . به طور کلی آنومالی‌های دندانی در جمعیت مطالعه شده، در ماگزیلا و دندان ثنایای کناری به طرز قابل توجهی دارای شیوع بیشتری بودند. آنومالی Dens invaginatus، می‌تواند باعث درگیری پالپ، پالپیت، نکروز پالپ و حتی ضایعه پری اپیکال مزمن شود.(27) همچنین در محل Invagination می‌تواند پوسیدگی رخ دهد و باعث ضعیف شدن کل ساختار دندان و شکستگی آن در آینده شود.(28) به علاوه آنومالی غیبت‌دندانی نیز می‌تواند مشکلات بسیاری در فانکشن، زیبایی و تکلم فرد ایجاد کند.
بنابراین پیشنهاد می‌گردد که در این منطقه، طی معاینات روتین سلامت دهان و دندان و همچنین ارزیابی‌های رادیوگرافیک، توجه بیشتری به آنومالی‌های دندانی و به خصوص آنومالی Dens invaginatus شود تا امکان پیگیری و درمان به موقع برای بیماران فراهم شود.
نتیجه گیری
بر اساس این مطالعه، آنومالی dens in dente در سیستم دندانی دائمی به طرز قابل توجهی، شیوع بسیار بالایی در جمعیت بوشهر و به خصوص در افراد مذکر داشت. به طور کلی آنومالی‌های دندانی در جمعیت مطالعه شده، در ماگزیلا و دندان ثنایای کناری به طرز قابل توجهی دارای شیوع بیشتری بودند. با توجه به اینکه این آنومالی‌ها می‌توانند مشکلات بسیاری را برای بیمار ایجاد کنند و اعتماد به نفس بیمار را کاهش دهند، لازم است که برای تشخیص، پیشگیری و درمان به موقع آنها، در جمعیت مورد مطالعه، برنامه‌ریزی و اقدام موثر صورت گیرد.
تشکر وقدردانی
تشکر فراوان از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و تمامی بیمارانی که صاحبان اصلی نتایج این تحقیق می‌باشند. نتایج این مقاله برگرفته از پایان نامه دوره دکترای عمومی دندانپزشکی است که با شماره 130 در دانشکده دندانپزشکی بوشهر به ثبت رسیده است.
)
