Document Type : original article
Authors
1 Oral and Dental Diseases Research Center, Zahedan University of Medical Sciences, Zahedan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Endodontics, School of Dentistry and Dental Research Center, Birjand University of Medical Sciences, Birjand, Iran
3 Endodontic, Tehran, Iran
4 Assistant Professor Department of Endodontics, School of Dentistry, Oral and Dental Diseases Research Center, Zahedan University of Medical Sciences, Zahedan, Iran
5 General Dentist, School of Dentistry, Zahedan University of Medical Sciences, Zahedan, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
درمان اندودانتیک میتواند بر طول عمر دندان های درمان ریشه شده در طول فانکشن در دهان تأثیر بگذارد.(1) از سویی دیگر نتیجه بالینی موفقیتآمیز دندانهای درمان ریشه شده، به درمان ترمیمی بعد از آن بستگی دارد.(2) چراکه در یک نظر کلی، دندانهای درمان ریشه شده، ساختار باقیمانده کمتری داشته و در برابر نیروهای فانکشنال بیشتر مستعد شکست و ترک هستند.(4و3و1) گسترش این ترک ها می تواند در نهایت به شکستگی دندان منجر شود.(5)
دندانهای درمان ریشه شده که از نظر ساختاری به خطر افتادهاند، اغلب برای گیر ترمیم تاجی به پست و کور احتیاج دارند(6و2و1) هرچند قرار دادن پست و کور باعث افزایش مقاومت به شکست دندان نمیشود.(7) اما بهصورت ایدهآل باید استرس موجود بر روی دندان را با توزیع بار اکلوزالی به صورت برابر کاهش دهد.(8) نوع پست بر اساس مقدار ساختار باقیمانده دندان برای ترمیم انتخاب میشود(9) که در این میان متداولترین پستها، پست ریختگی است(10و1) در این پست به دلیل یکپارچگی، خطر جداشدگی پست از کور وجود ندارد.(11و9) اما برخی مطالعات نشان دادهاند که دارای معایبی همچون مدولوس الاستیسیته بالا، احتمال ایجاد شکستگیهای جبران ناپذیر در ساختار دندان باقیمانده به دلیل اثر wedging میباشند. همچنین دندانپزشکان به دلیل پرهزینه بودن، زیبایی نامطلوب، وقتگیر بودن این تکنیک، امکان خوردگی آلیاژ، استحکام آلیاژ در مقایسه با عاج ریشه، که احتمال شکستگی ریشه را افزایش میدهد، معمولاً تمایل به صرف زمان کمتر داشته و روش جایگزین نسبت به این تکنیک را ترجیح میدهند.(10و9و1) چندین مطالعه نشان داده است که پست و کورهای ریختگی منطبق بر دیوارههای ریشهی دندان باعث تضعیف ریشه دندان به جای تقویت آن میشود(13و12و1) و تضعیف ریشه دندان از عوامل شکست در دندانهای درمان ریشه شده است. به همین دلیل استفاده از پست پیش ساخته مانند فایبر پست ها در دندانپزشکی معاصر به دلیل صرف زمان کمتر، زیبایی، راحتی و موفقیت بالینی مطلوب در حال افزایش است.(14) با این حال، طول عمر و موفقیت بالینی دندانهای درمان ریشه شده که با استفاده از فایبر بازسازی میشوند، به عوامل مختلفی از جمله انتخاب و طراحی پست، طول پست، قطر پست، کمیت و کیفیت عاج تاجی باقی مانده بستگی دارد. (1) این پستها باعث بهبود زیبایی به خصوص در دندانهای قدامی و کاهش زمان لازم برای درمان میشود. الاستیک مدولوس این پستها تا حد زیادی مشابه عاج دندان بوده و به پست اجازه میدهد استرس ها را جذب کرده و از شکستگی ریشه جلوگیری کند.(15و11و1) در مطالعه Li و همکاران(16) مشخص گردید که استفاده از فایبر پست میتواند مقاومت به شکستگی را افزایش دهد. همچنین در مطالعه دیگر آمده است که پستهای فایبر که با
سمان های رزینی سمان می شوند، میتوانند نیروها را در امتداد دندان توزیع کرده و مقاومت در برابر شکست دندانهای درمان ریشه شده را بهبود دهد(15) از سویی دیگر، محققین مشاهده کردند که پس از اعمال نیروی فشاری، بیشترین مقاومت به شکست مربوط به دندانهایی بود که به کمک پستهای کوارتز فایبر ترمیم شده بودند.(17) اما نتایج برخی مطالعات حاکی از عدم تأثیر یا تاثیر کم فایبر پست در شکستگی دندان بود.(18و15) از طرفی بدلیل وجود آناتومی پیچیده مانند انشعابات و دلتا و آناستوموزها در ناحیه اپیکال احتمال شکست درمان اندودانتیک، بدلیل تمیز نشدن کافی این نواحی وجود دارد. همچنین در موارد وجود پست در ناحیه کرونال کانال، در صورت شکست درمان اندودانتیک میتوان از طریق جراحی و قطع ناحیه اپیکال ریشه میکروبهای باقی مانده در این ناحیه را حذف و ناحیه اپیکال را سیل نمود. تکنیکها و دستگاههای مختلفی مانند فرز، دستگاههای سونیک و اولتراسونیک و لیزر نیز برای قطع و آمادهسازی انتهای ریشه معرفی شده است که بدنبال استفاده از این تکنیکها احتمال بروز ترک های ریز در ریشه وجود دارد.(19) با توجه به اطلاعات کم موجود در زمینه میزان بروز ترک پس از قطع انتهای ریشه در دندانهای دارای انواع مختلف پست، تصمیم بر آن شد که با انجام مطالعهای میزان وقوع ترک در ریشه را پس از قرار دادن دو نوع پست ریختگی و فایبرپست و پس از قطع انتهای ریشه به وسیلهی فرز مقایسه نماییم.
مواد و روشها
مطالعهی حاضر از نوع تجربی بوده و جامعهی آماری آن، شامل دندانهای کشیده شده در دانشکدهی دندانپزشکی زاهدان بود. در این مطالعه تعداد 40 دندان پرمولر تک ریشه و تک کاناله سالم که به دلایل ارتودنسی یا پرودنتال کشیده شده بودند؛ بهعنوان حجم نمونه مورد استفاده قرار گرفت. طول ریشهی دندانها از محل CEJ تا انتهای اپکس آناتومیک بین 12 تا 14 میلیمتر بود. دندانهای بالغ پرمولر مندیبل تک ریشه و تک کانال بدون نقایص آناتومیک در سیستم کانال ریشه جهت این مطالعه انتخاب شدند؛ دندانهایی با انحنای شدید کانال (بیش از 25 درجه)؛ دایلاسریشن؛ درمان ریشهی قبلی (ارتوگرید یا رتروگرید)؛ وجود هرگونه پست در دندان؛ ترمیم وسیع تاجی (مستقیم و غیر مستقیم)، پوسیدگی شدید تاجی یا ریشهای؛ وجود کلسیفیکاسیون؛ تحلیل داخلی یا خارجی، سنگ پالپی و شکستگی عمودی یا افقی در هر سطحی از دندان از مطالعه خارج شدند. قبل از شروع کار، دندانها به کمک میکروسکوپ جراحی اندودانتیک ) OPMI PICO; Carl Zeiss, Göttingen, Germany) از نظر وجود ترک مورد بررسی قرار گرفتند. دندانها تا دو میلیمتر پایینتر از CEJ با موم رز پوشیده شد و سپس تا همان سطح به وسیلهی آکریل مانت شد. در ضمن سخت شدن آکریل دندانها از مانت خارج شد تا احتمال تاثیر تنشهای حرارتی ناشی از سیتینگ آکریل را حذف نماییم. سپس به کمک آب جوش، تمامی قالبها حذف موم شده و فضای خالی با ماده قالبگیری سیلیکونی سیال، واش قالبگیری(Asia Chemi Teb Co; Tabriz, Iran, under the license of Coltene-Switzerland) پر شد و سپس دندانها در حفرهی مربوطه قرار داده شدند تا اتصالات لیگامانهای پریودنتال شبیهسازی شود. نسج کرونال دندان به کمک دیسک و هندپیس با سرعت بالا تا دو میلیمتری CEJ به همراه خنک کننده آب و هوا حذف شد. طول کانال دندانها به کمک K-file شمارهی 15 (Dentsply maillefer, Swiss) و رادیوگرافی آنالوگ محاسبه گردید.
سپس دندانها به کمک فایل روتاریSP1V taper (Park, Shenzhen, China) به روش توصیه شده توسط سازنده، تا اندازهی 2 F آمادهسازی شد. کانال دندانها توسط گوتاپرکا شماره 30 (Gapadent, China) و سیلر ZOE و به روش متراکم سازی جانبی پر شدند. در پایان این مراحل، سطح ریشه از نظر وجود و یا عدم وجود ترک به کمک میکروسکوپ جراحی اندودانتیک بررسی و در صورت مشاهده ترک از مطالعه حذف و با نمونه جدید جایگزین شدند. پس از 24 ساعت، برای آماده سازی فضای پست، با توجه بهطول ریشهی دندانها، گوتاپرکا از داخل کانال به کمک پیزوریمر شماره 2، که تا عمق 8 میلیمتری نفوذ داشت خارج شد، به نحوی که میزان گوتاپرکای باقی مانده در هر دو گروه حدود 4 تا 5 میلیمتر باشد. سپس دندانها بهصورت تصادفی به دو گروه کست فلزی و فایبر پست (در هر گروه 20 دندان) تقسیم شدند. از فضای پست دندانهای گروه کست فلزی به کمک پینجت و آکریل دورالی (TDV, Brazil) به روش مستقیم قالبگیری شده و پست ریختگی توسط تکنسین لابراتوار دندانی ساخته شد. پست ریختگی هر دندان به کمک سمان لوتینگ گلاس آینومر (GC Gold label , Japan) چسبانده شد. برای دندانهای گروه فایبرپست پس از آمادهسازی، پست پیش ساختهی فایبرگلاس (PD-fiberpost plus , Ireland) به کمک سمان دوال کیور Panavia (Kuraray, United states) سمان شد. سپس ناحیه تاجی با ختم تراش چمفر آمادهسازی شد، قالبگیری گردید و روکش تمام فلزی منطبق، به کمک سمان مناسب چسبانده شد. سپس سطح خارجی نمونهها از نظر وجود ترک به کمک میکروسکوپ جراحی اندودانتیک بررسی شد و در صورت مشاهدهی ترک از مطالعه خارج و با نمونهی جدید جایگزین گردید.
در نهایت از 3 میلیمتری اپیکال، دندانها به کمک فرز فیشور الماسی توربین (تیزکاوان، ایران، فرز شماره L 837) همراه با خنک کنندهی آب و هوا عمود بر محور طولی ریشه قطع شد و دندانها به کمک میکروسکوپ جراحی اندودانتیک از نظر وجود یا عدم وجود ترک های ریز، مورد بررسی قرار گرفت.
یافتهها
جدول1 فراوانی ترک های ریز را در هر گروه نشان میدهد. در ریشههای قطع شده، 30 درصد ریشههای دارای پست ریختگی و 40 درصد ریشههای دارای فایبر پست دارای ترک بودند. ولی آزمون دقیق فیشر اختلاف معناداری در میزان ترک های ریز دو گروه نشان نداد. همچنین 70 درصد ریشههای گروه پست ریختگی و 60 درصد ریشههای گروه فایبر پست بدون ترک بودند.
جدول 1 : توزیع فراوانی نمونه ها برحسب وضعیت ترک خوردگی و نوع پست
|
پست ریختگی |
فایبر پست |
P value* |
دارای ترک |
(0/30)6 |
(0/40)8 |
371/0 |
فاقد ترک |
(0/70)14 |
(0/60)12 |
*) آزمون دقیق فیشر
بحث
این مطالعه با هدف مقایسهی فراوانی ترک های ریز در ریشههای قطع شده دارای پست ریختگی و فایبرپست بر روی 40 دندان پرمولر تک کاناله انجام گردید.
دندانهای درمان ریشه شده به دلایلی از جمله پوسیدگی، ترکها و شکستگی ها و ترمیمهای قبلی، مقاومت به شکست کمتری در برابر نیروهای اکلوزالی دارند.(4و3و1) علاوه براین، بررسی مطالعات گذشته نشان میدهد که سفتی پستها نیز یک پارامتر مؤثر در تعیین توزیع تنش در دندانهای درمان ریشه شده است.(20)
روشهای ترمیمی که برای این دندانها استفاده میشود، باید این کاهش مقاومت به شکست را جبران نماید و سیل مؤثری را بین سیستم کانال ریشه و دهان ایجاد نماید.(21)
نتایج این مطالعه نشان داد که فراوانی ترک های ریز عاجی در ریشههای قطع شده با فرز در گروه پست ریختگی با 30 درصد فراوانی مشابه با گروه فایبرپست با 40 درصد بود. همسو با مطالعهی حاضر، مطالعهی Circus - Onofer و همکاران(22) بود که نتایج نشان داد بین گروه فایبرگلس و کست متال، تفاوت معناداری از نظر بقای درمان پس از سه سال وجود نداشت. Gu و همکارانش(23)، استحکام شکست پست فایبر را در دندانهای قدامی، به ویژه زمانی که با سمان رزینی سمان شوند، بالاتر از پستهای ریختگی نیکل کروم گزارش نمودند. همچنین صادقی(24) در مطالعهی خود به نتایج مشابهی در خصوص مقایسهی بین استحکام شکست پستهای فایبر گلاس و ریختگی طلا در دندانهای پر مولر درمان ریشه شده رسید.(24) از سویی دیگر ادیبزاده و همکارانش(25) در مطالعه خود دریافتند که استفاده از پست فایبر به نحو چشمگیری استحکام شکست دندانهای قدامی درمان ریشه شده را افزایش میدهد و فایبرپست و کور کامپوزیتی را بهترین انتخاب در بازسازی پروتزی دندانهایی با ریشههای تیلت دار عنوان نمودند و علت آن را به خواص بیومکانیکی مطلوب این پستها و ضریب الاستیک مشابه عاج آنها در مقایسه با پستهای ریختگی نیکل کروم مرتبط دانستند. ما فوکینگا و همکاران(26) و رنجبر و همکاران(27) در مطالعهی خود گزارش نمودند که نوع پست و کور در مقاومت به شکست تأثیری ندارد.
از طرفی Hayashi و همکاران(28) نیز نشان دادند که اکثر ترکهای ریز در هنگام اعمال نیروهای عمودی به دندانهای دارای پست ریختگی و فایبرپست در ناحیهی میانی و اپیکال ریشه اتفاق میافتد. در حالی که در هنگام اعمال نیروهای مایل در گروه فایبرپست 67 درصد ترکها در کرونال ریشه و 67 درصد و 83 درصد ترکها در پستهای پیش ساخته و ریختگی در قسمت میانی ریشه اتفاق افتاد. در مطالعهای دیگر نشان داده شد که حتی آمادهسازی فضای پست به تنهایی میتواند بهطور قابل توجهی بروز ترک های ریز را در ناحیه اپیکال افزایش دهد.(29) همچنین راشد و همکارانش(30) با میکروسکوپ دیجیتال نشان دادند که قطع انتهای ریشه توسط فرز میتواند موجب شکلگیری ترک عاجی در 47 درصد نمونهها شود. نتایج مطالعه Ayranc و همکاران(31) با میکروسکوپ SEM نیز نشان داد که فراوانی ترکهای عاجی بدنبال قطع انتهای ریشه با فرز کمتر از اولتراسونیک و لیزر بود. هر چند فقط 17% نمونههای مورد بررسی فاقد ترک بودند. نتایج یک مطالعهی آنالیز اجزای محدود نشان داد که استفاده از پست و کور ریختگی استرس کششی زیادی در ریشه ایجاد میکند که در ریشههای ضعیف میتواند منجر به ایجاد ترک و شکستگی ریشه شود.(32)
نتایج برخی مطالعات دیگر نیز حاکی از عدم تأثیر جنس و نوع پست بر روی تنشها و مقاومت به شکست است. در همین راستا de Almeida Goncalves و همکاران(33) به این نتیجه رسیدند که حداکثر تنش در دندانها متأثر از نوع پست و جنس آنها نیست و حداکثر تنشها در مدل ترمیمی جدید نسبت به مدلهای ترمیم شده با پست ریختگی و پیش ساخته کمتر است. همچنین محمودی و همکاران(34) نیز دریافتند که پستهای ریختگی تنشهای کمتری را نسبت به پستهای پیش ساخته تولید میکنند. Fu و همکاران(35) نیز بیان کردند که جنس پست تأثیر کمی روی توزیع تنشها دارد و با افزایش ضریب کشسانی تنشها کمی کاهش مییابد. اما در مطالعهی Torres-Sánchez و همکاران(12) و Freitas و همکاران(36) مشخص گردید که بیشترین مقاومت به شکست مربوط به دندانهایی بود که در آنها از پستهای فایبرگلاس استفاده شده بود. شاید بتوان گفت که پستهای فایبر گلاس به خوبی با کانال ریشه سازگارند و به همین دلیل مقادیر مقاومت پیوند بیشتری را ارائه میدهد.(36) همچنین نیروهای وارده به دندان ترمیم شده با پست فایبر، توسط این پست جذب شده و این امر باعث کاهش استرسهای وارده به ریشه و در نتیجه کاهش احتمال شکست میگردد. از سویی دیگر در برخی مطالعات آمده است که فایبرپست به دلیل اینکه دارای مدول الاستیسیته مشابه عاج هست بهطور قابل توجهی خطر شکستگی ریشه را کاهش میدهد و برخی از شکستها در درمان با فایبرپست عمدتاً به دلیل شکست سمان مشاهده شده است، که منجر به از بین رفتن استحکام میشود.(40و37) اختلاف نتایج ممکن است به دلیل نوع دندان، نوع سمان استفاده شده، زاویه و محل اعمال نیرو بوجود آمده باشد. در مطالعهی حاضر از سمان لوتینگ گلاس آینومر برای سمان نمودن پست فلزی استفاده شد. بعلاوه درمان ریشه و آمادهسازی کانال جهت قرار دادن پست ممکن است منجر به ایجاد ترکهایی در سطوح داخلی کانال ریشه شود که در حین غربالگری با میکروسکوپ مشاهده نشده بودند. در نتیجه در زمان تراش انتهای ریشه توسط فرز، لرزش ایجاد شده توسط این فرز توانسته است موجب گسترش این ترکها شود. از طرف دیگر، این تئوری مطرح شده که ترمیمهای ادهزیو از طریق انتقال و توزیع نیروهای فانکشنال از اینترفیس باندینگ، میتوانند نیروها را بهطور مناسبتری به دندان منتقل کنند. همچنین میتوانند اثر تقویتی بر روی ساختارهای ضعیف دندانی داشته باشند.(41) از دیگر محدودیت های این مطالعه بازسازی مصنوعی فضای لیگامان پریودنتال است که با مواد قالب گیری سیلیکونی شبیه سازی شده است. بررسی های قبلی نشان میدهد بازسازی یک لیگامان پریودنتال مصنوعی به علت حضور رزین اکریلیک که نقش یک فرول را بازسازی میکند، نقش مهمی در جلوگیری از شکستن ایفا میکند.(28) یکی از مهمترین محدودیتهای این مطالعه مانند سایر مطالعات in-vitro انجام آن بر روی دندانهای کشیده شده است که بهعلت شرایطی مانند دهیدراتاسیون نمونهها، استرسهای اعمال شده حین کشیدن دندان و نگهداری و هندلینگ نامناسب دندان، احتمال تخمین بالاتر نتایج وجود دارد. هرچند در مطالعهی حاضر سعی بر استفاده از دندانهای تازه کشیده شده با شرایط نگهداری و آمادهسازی مناسب مطابق با توصیهی سایر نویسندگان شده است.(42) باید به این نکته توجه نمود که کلیهی مطالعاتی که در این جا به آن اشاره گردید مقاومت به شکست را پس اعمال نیرو یا بروز ترک پس از قطع ریشه در دندانهای فاقد پست بررسی نمودهاند و مطالعهای که فراوانی ترک های ریز را در دو نوع پست بدون اعمال نیرو و در نتیجه لرزش ایجاد شده توسط فرز بررسی کند، موجود نبود.
نتیجهگیری
نتایج این مطالعه نشان داد که میزان فراوانی ترک های ریز عاجی در ریشههای قطع شده دارای پست ریختگی و فایبرپست مشابه بود.
تشکر و قدردانی
این پژوهش با همکاری و حمایت دانشکده دندانپزشکی زاهدان، انجام شده است.