Survey the Attitude of Faculty Members and Students of the School of Dentistry of Rafsanjan University of Medical Sciences on the Implementation of a New Educational Curriculum during the Academic Year 2018-19

Peymani Mojaver, Ali; Sadeghi, Mostafa; Movagheri Poor, Atekeh; Shakiba, Elham

doi:10.22038/jmds.2022.58320.2059

Survey the Attitude of Faculty Members and Students of the School of Dentistry of Rafsanjan University of Medical Sciences on the Implementation of a New Educational Curriculum during the Academic Year 2018-19

Document Type : original article

Authors

¹ Assistant Professor, Department of Oral & Maxillofacial Surgery, School of Dentistry, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran

² Professor, Department of Restorative Dentistry, School of Dentistry, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran

³ Assistant Professor, Department of Oral Medicine, School of Dentistry, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran

⁴ Department of Oral &amp;amp;amp;amp;amp; Maxillofacial Surgery, School of Dentistry, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran

10.22038/jmds.2022.58320.2059

Abstract

غ
Introduction: Curriculum evaluation should be concerned with solving problems and improving the present situation. The goal of the general dentistry curriculum is to train dentists with the minimum expected ability. The present study aimed to determine the views of faculty members and dental students on the educational curriculum during the academic year 2018-19.
Materials and Methods: The present study was descriptive cross-sectional and enumerative. A total of 61 fourth- to sixth-year dental students and 18 faculty members of the School of Dentistry of Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran participated in the present study during the academic year 2018-19. Inclusion criteria were students who were studying at the time of conducting the study. Data were collected using two questionnaires by Elon Kashkoli. Data analysis was performed by SPSS software (version 21). Descriptive data were presented with mean and standard deviation. Kolmogorov-Smirnov, t-test, Spearman correlation, ANOVA, and Tukey's test were used. A P-value of less than 0.05 is considered to be statistically significant.
Results: The mean score of the attitude of students and faculty members were 68.87 and 62.11, respectively. The attitude of faculty members was moderate and that of students was positive toward the educational curriculum (P= 0.083). The mean scores of the attitude of fourth and fifth-year students are not significantly different from each other (P=0.883). Sixth-year students scored significantly higher compared to the other students (P= 0.01).
Conclusion: Overall, the mean score of the attitude of faculty members and students toward the educational curriculum was moderate. The educational curriculum seems to need to be reviewed in educational titles and practical and theoretical education should be considered in modern teaching methods.

Keywords

Full Text

مقدمه

تربیت نیروی انسانی در رشته های علوم پزشکی یکی از وظایف مهم آموزش عالی می باشد که منجر به تأمین حفظ و ارتقاء سلامت جامعه می شود. برای این منظور بکارگیری شیوه آموزشی مناسب و تأمین تجهیزات آموزشی ضروری است.⁽¹⁾ نقش دانشگاه ها در بهره وری و اثربخشی شیوه های گوناگون حل مشکلات سلامت جامعه را
نمی توان نادیده گرفت. برنامه آموزشی و درسی رشته های علوم پزشکی زمانی که بر اساس نیازهای سلامت جامعه باشد، بیشترین اثربخشی را دارد.⁽²⁾ رشته دندانپزشکی یکی از رشته های علوم پزشکی است که با کسب مهارت های نظری و عملی متعددی همراه است. ارتقا کیفیت آموزش این رشته در افزایش سلامت دهان و دندان افراد و جامعه اثر مستقیم دارد. نارضایتی نسبت به هر قسمت برنامه آموزشی، نشان دهنده طراحی و اجرای ناقص و ارزیابی نادرست نیازها می باشد.⁽³⁾

برنامه درسی مجموعه تصمیمات و تلاش ها به منظور برنامه ریزی و فراهم آوردن مجموعه ای از فرصت های یادگیری تعریف شده است، که شامل توصیف ساختار آموزشی، توصیف روش های یادگیری و یاددهی و ارزیابی و نظارت است. محتوای برنامه درسی باید شامل دانش، مهارت، تجربه و نگرشی که انتظار می رود دانشجو بعد از ارائه کوریکولوم بدست بیاورد، باشد.^(5و4) برای افزایش توانایی دانشجویان دندانپزشکی در شناخت مشکلات مربوط به سلامت دهان افراد جامعه و کسب مهارت برای حل آن، دبیرخانه دندانپزشکی و تخصصی، بازنگری کوریکولوم دوره دندانپزشکی عمومی را در دستور کار خود قرار داد. هدف از این اصلاحات تربیت دندانپزشکانی با توانایی ارائه مراقبت های سلامت دهان به بیماران، انجام کارهای پژوهشی، مهارت برای مدیریت کارهای بالینی دندانپزشکی و انجام کار تیمی، مسئولیت پذیری اجتماعی، انتقال آموزش های لازم بر اساس نیاز جامعه و کار بالینی مبتنی بر شواهد در دانشجویان دندانپزشکی است.^(7و6و2و1)

برنامه درسی در دندانپزشکی عامل اصلی و مؤثر عملکرد دانشجویان بعد از فارغ التحصیلی می باشد. در سال های اخیر در اکثر کشورهای جهان بر روی کیفیت آموزش دندانپزشکی تمرکز زیادی شده است. با وجود متفاوت بودن سیستم های آموزشی کشورهای مختلف، همه آنها بر تغییر وبهبود برنامه درسی دندانپزشکی تأکید دارند. دانشجویان در یک سیستم آموزشی مطلوب مهارت های اساسی در زمینه بالینی و تئوری و همچنین رابطه با بیمار را بدست می آورند.⁽⁸⁾ با ارزیابی برنامه درسی نقاط قوت و ضعف آن تعیین می شود. روش های جدید در آموزش و همچنین مطابقت نداشتن محتوای کوریکولوم با نیازهای شغلی در جهت آماده سازی و ایجاد توانمندی های لازم برای دندانپزشکان در محیط کاری، از دلایل نظرسنجی و بازنگری برنامه درسی دندانپزشکی می باشد.⁽⁹⁾ با توجه به اهمیت بازنگری برنامه درسی، بررسی نظرات و دیدگاه های اساتید و دانشجویان دندانپزشکی که گروه های ذینفع و درگیر در برنامه درسی می باشند، ضروری است که برنامه ریزان آموزشی از این امر به عنوان مرجع و راهنمای مناسب استفاده نمایند.⁽¹⁰⁾

مطالعات متعددی در زمینه برنامه آموزشی دانشجویان دندانپزشکی صورت گرفته است. یقینی و همکاران⁽¹⁰⁾ در بیان چالش ها توسط دانشجویان بر لزوم تشکیل تیم بازنگری مسلط به برنامه درسی، اجرای آزمایشی برنامه درسی و پایش توسط متخصصین آموزش پزشکی تأکید دارد. رضایی و همکاران⁽⁹⁾ میزان کم انطباق دروس نظری و عملی محتوای برنامه های درسی دندانپزشکی عمومی با نیازهای شغلی دندانپزشکان شاغل بیرجند را گزارش کرد. بنابراین مطالعه حاضر به منظور تعیین دیدگاه اعضاء هیئت علمی و دانشجویان در مورد کوریکولوم آموزشی جدید دانشکده‌ دندانپزشکی رفسنجان انجام گرفت.

مواد و روش‌ها

این پژوهش، مطالعه‌ای توصیفی-مقطعی می‌باشد که به صورت تمام شماری انجام شد و جامعه‌ی آماری آن، 61 نفر از دانشجویان دندانپزشکی عمومی ورودی 1392 تا 1394 (سال‌های چهارم تا ششم) و 18 نفر از اعضاء هیئت علمی دانشکده دندانپزشکی رفسنجان در سال تحصیلی 1398-1397 بودند. معیار ورود به مطالعه، دانشجویان بالینی در حال تحصیل در دانشکده بود. دانشجویان و اعضای هیئت علمی که تمایلی برای شرکت در مطالعه نداشتند، حذف شدند. برای گردآوری داده‌ها از دو پرسشنامه Kashkouli و Ilon⁽¹¹⁾ که روایی و پایایی آن قبلاً مورد تأیید قرار گرفته است، استفاده شد. آلفای کرونباخ برای پرسشنامه اساتید 92 درصد و برای پرسشنامه دانشجویان 86 درصد بود. پرسشنامه اساتید از دو بخش تشکیل شده بود. بخش اول اطلاعات دموگرافیک (سن، جنس، سابقه تدریس) و بخش دوم شامل 22 سؤال در خصوص محتوای کوریکولوم رشته دندانپزشکی عمومی بود. پرسشنامه دانشجویان نیز از دو بخش تشکیل شده بود. بخش اول اطلاعات دموگرافیک (سن، جنس، سال ورود به دانشگاه) و بخش دوم شامل 28 سؤال درمورد محتوای کوریکولوم رشته دندانپزشکی عمومی بر اساس مقیاس پنج درجه‌ای لیکرت بود. برای هر سؤال نمره‌ی صفر تا چهار تخصیص داده شد (خیلی ضعیف=صفر، ضعیف=یک، متوسط=دو، خوب=سه، خیلی خوب=چهار).

داده‌های مطالعه محرمانه بود. قبل از توزیع پرسشنامه‌ها به افراد در رابطه با موضوع پرسشنامه و اهداف مطالعه توضیح داده شد. پس ازجمع‌آوری پرسشنامه، داده‌ها با استفاده از نرم افزار آماری 21 SPSS مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. داده های توصیفی با میانگین و انحراف معیار نمرات داده شده توسط اعضاء هیأت علمی و دانشجویان ارائه شد. همچنین سطح دیدگاه اساتید و دانشجویان بر اساس درصد میانگین نمرات نیز ارایه شد. کمتر از 33/0 درصد خیلی ضعیف و ضعیف (نگرش منفی)، بین
67-1/33 درصد متوسط (نگرش متوسط) و بیش از 1/67 درصد خوب و خیلی خوب (نگرش مثبت) گزارش شد.⁽¹¹⁾ از آزمون کلموگروف اسمیرنوف در تعیین توزیع نرمال داده ها استفاده می‌شود. جهت بررسی تفاوت نمرات مربوط به دیدگاه اساتید و دانشجویان با جنس از آزمون t-test، برای مقایسه میانگین نمرات در متغیر سابقه تدریس اساتید و سن اساتید و دانشجویان از آزمون همبستگی اسپیرمن، جهت بررسی میانگین نمرات بر اساس سال ورود به دانشگاه، از آزمون ANOVA و آزمون تعقیبی توکی برای آنالیز چند متغیره استفاده شد؛ سطح معنی‌داری 05/0 در نظر گرفته شد.

یافته‌ها

میانگین و انحراف معیار سن اعضای هیئت علمی 43/5±31/34 سال با دامنه سنی 49-30 سال بود. از بین این افراد، 11 نفر (1/61 درصد) زن و مابقی مرد بودند. همچنین میانگین و انحراف معیار سن دانشجویان 42/1±39/23، با دامنه سنی 28-21 سال بود، 29 نفر (5/47 درصد) از دانشجویان مرد و بقیه زن بودند.

به منظور مقایسه سطح دیدگاه اعضای هیئت علمی و دانشجویان نسبت به اجرای کوریکولوم آموزشی جدید از میانگین نمره پرسشنامه ها استفاده شد. به منظور مقایسه میانگین نمره دیدگاه اعضای هیئت علمی و دانشجویان بر حسب متغیر جنس از آزمون t مستقل استفاده شد. نتایج آزمون t مستقل نشان داد که تفاوت آماری معنی‌داری در میانگین نمره دیدگاه اعضای هیئت علمی و دانشجویان وجود نداشت. دیدگاه اعضای هیئت علمی متوسط (بین 67-1/33 درصد) ارزیابی شد و نگرش دانشجویان نسبت به کوریکولوم آموزشی جدید مثبت (بیش از 1/67 درصد) بود. (083/0 = P) (جدول1)

همچنین نتایج آزمون t مستقل برحسب متغیر جنس نشان داد که میانگین نمره دیدگاه آقایان و خانم‌های عضو هیئت علمی و آقایان و خانم‌های دانشجو نسبت به اجرای کوریکولوم آموزشی جدید تفاوت آماری معنی‌داری با یکدیگر نداشتند. به عبارت دیگر دیدگاه آقایان عضو هیئت علمی و آقایان دانشجو و دیدگاه خانم‌های عضو هیئت علمی و خانم‌های دانشجو درباره کوریکولوم آموزشی جدید یکسان بود. (576/0 = P و 298/0 = P) (جدول 2)

جدول 1 : مقایسه میانگین نمره دیدگاه اعضای هیئت علمی و دانشجویان دندانپزشکی رفسنجان نسبت به اجرای کوریکولوم آموزشی جدید در سال تحصیلی 98-1397

متغیر

هیئت علمی (18=n)

دانشجو (61=n)

مقدار P

(آزمون T مستقل)

نمره دیدگاه

50/16±11/62

70/13±87/68

083/0

داده ها به وسیله انحراف معیار±میانگین توصیف شده اند.

جدول 2 : مقایسه میانگین نمره دیدگاه اعضای هیئت علمی و دانشجویان دندانپزشکی رفسنجان بر حسب جنس نسبت به اجرای کوریکولوم آموزشی جدید در سال تحصیلی 98-1397

	متغیر
جنس	تعداد	هیئت علمی	تعداد	دانشجو	مقدار P (آزمون T مستقل)
مرد	7	20/19 ± 40/64	29	59/11 ± 90/67	576/0
زن	11	98/15 ± 00/64	32	50/15 ± 75/69	298/0

داده ها به وسیله انحراف معیار ± میانگین توصیف شده اند.

به منظور تعیین ارتباط بین متغیرهای سن و سابقه تدریس با میانگین نمره دیدگاه اعضای هیئت علمی و دانشجویان نسبت به اجرای کوریکولوم آموزشی جدید از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد. نتایج نشان داد که اگرچه بین سن اعضای هیئت علمی و میانگین نمره دیدگاه، همبستگی ضعیف و مثبت (153/0=r_s )، بود ولی معنی‌دار نبود (572/0=p). بین سن دانشجویان و میانگین نمره دیدگاه، همبستگی ضعیف و مثبت (286/0=rs، 026/0=P) و بین سابقه تدریس و میانگین نمره دیدگاه اساتید نیز همبستگی ضعیف و منفی وجود داشت (245/0-=rs، 360/0=P).

جهت مقایسه میانگین نمره دیدگاه دانشجویان نسبت به اجرای کوریکولوم آموزشی جدید در گروه‌های مختلف (سال ورود به دانشگاه) از آنالیز واریانس یک طرفه استفاده شد. آنالیز واریانس یکطرفه نشان داد که میانگین نمره دیدگاه دانشجویان در گروه‌های مورد بررسی دارای تفاوت آماری معنی‌داری با یکدیگر بود، یعنی دانشجویان ورودی‌های مختلف دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به اجرای کوریکولوم آموزشی جدید داشتند (005/0= p) (جدول 3). به طوری که آزمون مقایسات چندگانه توکی نشان داد که میانگین نمره دیدگاه دانشجویان ورودی های 1393 و 1394 دارای تفاوت آماری معنی‌دار با یکدیگر نبود(883/0 = p)، در حالی که میانگین نمره دیدگاه دانشجویان ورودی 92 به طور معنی‌داری بیشتر از میانگین نمره دیدگاه ورودی‌های 1393 و 1394 بود (به ترتیب 016/0= p و 01/0= p). به عبارت دیگر دانشجویان ورودی 1392، به دلیل تجربه بیشتر، دیدگاه منفی و ضعیفی درباره اجرای کوریکولوم آموزشی جدید داشتند.

جدول 3 : مقایسه میانگین نمره دیدگاه دانشجویان دندانپزشکی رفسنجان در سه ورودی مختلف 1392، 1393 و 1394 نسبت به اجرای کوریکولوم آموزشی جدید در سال تحصیلی 98-1397

متغیر

ورودی 1392

ورودی 1393

ورودی 1394

مقدار p

(ANOVA)

نمره دیدگاه

^a(19 = n)

61/12 ± 00/77^a

^b(25 = n)

94/9 ± 96/65^b

^b(17 = n)

13/16 ± 06/64^b

005/0

گروه‌ها با علامت انگلیسی متفاوت، دارای اختلاف آماری معنی‌داری در میانگین نمره دیدگاه می‌باشند (05/0> p).

داده ها به وسیله انحراف معیار ± میانگین توصیف شده اند.

بحث

ارزشیابی برنامه‌های آموزشی، یکی از ابزارهایی است که به وسیله آن می‌توان روند آموزش را در دروس عملی و نظری بهبود بخشید. در این مطالعه ما با بررسی نظرات اساتید و همچنین دانشجویان دانشکده دندانپزشکی رفسنجان، میزان رضایت‌مندی آنان را در رابطه با آموزش‌های ارائه شده در واحدهای تئوری و عملی کوریکولوم آموزشی جدید مورد بررسی قرار دادیم.

نتایج این مطالعه نشان داد که میانگین نمره دیدگاه اعضای هیئت علمی و دانشجویان نسبت به کوریکولوم آموزشی جدید یکسان بود و تفاوت آماری معنی‌داری در میانگین نمره دیدگاه اعضای هیئت علمی و دانشجویان وجود نداشت (083/0 = p). میانگین درصد نمره نگرش دانشجویان 87/68 و میانگین درصد نمره نگرش اساتید 11/62 بدست آمد. بنابراین با توجه به نمرات بدست آمده دانشجویان نگرش مثبت و اساتید نگرش متوسطی نسبت به کوریکولوم آموزشی داشتند. برای بازنگری و تغییرات در نظام آموزش دندانپزشکی، نیاز به ارزیابی سرفصل های دندانپزشکی می باشد و برای این منظور اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه که به تدریس مشغول هستند، بهترین گروه قضاوت کننده می باشند.⁽¹²⁾ دانشجویان به دلیل اینکه از نزدیک شرایط موجود را لمس نموده اند، می توان مشکلات موجود و راه حل های خود را بیان کنند و منبع مناسبی برای ارزیابی سیستم آموزشی هستند.⁽¹³⁾ صنعت خانی و همکاران⁽¹⁴⁾ دیدگاه اکثر دانشجویان دندانپزشکی مشهد در سال 88 در اغلب حیطه‌های آموزشی مثبت ارزیابی کرد. صفارپور و همکاران⁽¹²⁾ در مقایسه محتوای کوریکولوم جدید با کوریکولوم قبلی از دیدگاه اعضای هیئت علمی دندانپزشکی، بر اصلاحات بیشتر نقاط ضعف کوریکولوم جدید تأکید می کند.

نتایج این مطالعه نشان داد میانگین نمره دیدگاه اعضای هیئت علمی و دانشجویان بر حسب متغیر جنس نسبت به کوریکولوم آموزشی جدید تفاوت آماری معنی‌داری با یکدیگر نداشتند. پژوهش های گوناگونی درباره ارزیابی برنامه ها و اهداف آموزشی در گروه های آموزشی مختلف دندانپزشکی با عناوین متفاوتی انجام شده است و نشان داده است جنس بر توانمندی ها و مهارت آموزشی دانشجویان و در نهایت بر نگرش آنان به برنامه ها و فعالیت های آموزشی تأثیر داشته است.^(15و13و6) ایلون کشکولی بین نمره نگرش کلی دانشجویان در مورد کوریکولوم آموزشی با جنس ارتباط معناداری مشاهده کردند و دیدگاه دانشجویان پسر مثبت بود.⁽¹¹⁾

در مطالعه حاضر بین سن اعضای هیئت علمی و میانگین نمره دیدگاه و بین سن دانشجویان و میانگین نمره دیدگاه رابطه معناداری نبود. Kashkouli و Ilon بین نمره نگرش کلی اساتید با سن رابطه معناداری مشاهده نکردند. که از این نظر با مطالعه حاضر مطابقت داشت اما با افزایش سن دانشجویان نگرش مثبت تری نسبت به کوریکولوم آموزشی داشتند.⁽¹¹⁾ در این مطالعه، بین سابقه تدریس و میانگین نمره دیدگاه اساتید نیز همبستگی ضعیف و منفی وجود داشت و با افزایش سابقه تدریس اساتید نگرش آن‌ها نسبت به کوریکولوم منفی شده است. Kashkouli و Ilon نگرش منفی به کوریکولوم آموزشی با افزایش سابقه تدریس اساتید را تأیید کرد.⁽¹¹⁾ این امر با توجه به تجربیات عمیق و کاربردی اساتید با سابقه و همچنین تربیت نیروی انسانی متعدد در طول دوران تدریس خود بسیار مهم و قابل تأمل است. اساتید با سابقه کاری بالاتر با بیماران مختلفی از فرهنگ‌ها و اجتماعات متفاوت و با نیاز درمانی مختص به خود هم در محیط آموزشی و هم در مطب شخصی برخورد داشته‌اند و از طرف دیگر با داشتن کوله باری عظیم از تجربیات کلینیکی می‌توانند صاحب نظرانی قابل اطمینان در طراحی و ارائه آموزش‌های تئوری و عملی ضروری و کارآمد باشند.⁽¹⁶⁾ میانگین نمره دیدگاه دانشجویان ورودی 1392 که سال ششم بودند، به طور معنی‌داری بیشتر از میانگین نمره دیدگاه دو ورودی‌ دیگر بود و دیدگاه منفی و ضعیفی درباره اجرای کوریکولوم آموزشی جدید داشتند. این تفاوت به دلیل تجربه بیشتر دانشجویان سال ششم نسبت به دیگر دانشجویان بود.

از محدودیت های این مطالعه عدم امکان مقایسه نتایج این مطالعه با مطالعات خارجی بود. به این دلیل که در کشورهای مختلف برنامه های آموزشی و شیوه های آموزش مختلفی وجود دارد که با برنامه آموزشی دندانپزشکی در ایران متفاوت است. محدودیت دیگر مطالعه حاضر عدم همکاری برخی از دانشجویان و اساتید با پژوهشگران بود. پیشنهاد می گردد نهادهای برنامه ریزی آموزشی دندانپزشکی، کوریکولوم را مطابق با نیازهای شغلی دانشجویان در آینده و همچنین روش های نوین یاددهی-یادگیری تنظیم نمایند. همچنین زمینه لازم را برای مشارکت و توجیه اساتید در جهت تغییر و اصلاح برنامه های آموزشی فراهم نمایند و برنامه آموزش تئوری و عملی کلینیک و پره‌کلینیک را به گونه‌ای اصلاح کنند که موجب رضایت بیشتر اساتید و دانشجویان شود.

نتیجه‌گیری

در مجموع نگرش اعضاء هیئت علمی و دانشجویان دندانپزشکی رفسنجان درباره کوریکولوم آموزشی جدید در حد متوسط بود؛ با توجه به پیشرفت های روزافزون علم در رشته های علوم پزشکی و مخصوصا دندانپزشکی، اصلاح و بازنگری در محتوای برنامه های آموزشی امری ضروری است. بنابراین به نظر می‌رسد که کوریکولوم آموزشی نیاز به بازنگری در عناوین آموزشی و نیاز به توجه بیشتر به آموزش عملی و نظری با توجه به روش های نوین تدریس دارد.

تشکر و قدردانی

این مقاله برگرفته از پایان نامه شماره 970058 مصوب 1/10/1398 با کد اخلاق IR.RUMS.REC.1397.242 می باشد. از معاونت پژوهشی و فناوری دانشکده دندانپزشکی رفسنجان، کمال تشکر و قدردانی را داریم.

ضمیمه

پرسشنامه اساتید

سن: جنس: سابقه تدریس:

1- در کوریکولوم آموزشی جدید سعی شده است که مباحث دروس مختلف که به هم مربوطند بصورت همزمان تدریس شوند. شما این امر را از نظر بازدهی مناسب و تأثیر آن در ارتقای یادگیری دانشجویان چگونه ارزیابی می‌کنید؟