Document Type : original article
Authors
1 Assistant Professor, Department of Phytochemistry, Basic Sciences Research Center, Tabriz University, Tabriz, Iran
2 Assistant Professor, Department of Oral and Maxillofacial Medicine, School of Dentistry, Tabriz University of Medical Sciences, Tabriz, Iran
3 Ph.D Student in Food Science and Technology, Faculty of Agriculture, University Tabriz, Iran
4 Assistant Professor, Department of Chemistry, Islamic Azad University,Ahar Branch, Ahar, Iran
5 Dentist, Research & Development, Department of Green Drug Reserchers, Meshkinshahr, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
گیاهان دارویی، یکی از منابع مهم تولید داروهستند که ارزش اقتصادی و درمانی آنها، احساس نیاز به توسعه و مدیریت این گیاهان را بیش از پیش نمایان میکند.(1)پنیرک با نام علمی Malva sylvestrisکه در عربی خبازی نامیده میشود، گیاهی علفی، به ارتفاع ۶۰ سانتی‌متر میباشد. پنیرک به صورت خودرو، در بسیاری از نقاط می‌روید و برای مصارف کاربردی به عنوان گیاه دارویی نیز کشت می‌گردد. قسمت مورد استفاده پنیرک برگ و گل آن میباشد، که گل آن مصرف بیشتری دارد. برگها دارای حالت دایره‌ای و دندانه دار و گل‌ها، بنفش رنگ و کوچک هستند. قسمت مورد استفاده پنیرک در ایران، گلهای بنفش رنگ خشک شده آن میباشد.
از نظر طب سنتی گیاه پنیرک را معتدل می‌دانند، مزاج غلیظ را رقیق و مزاج خیلی رقیق را معتدل میکند. سائیدن برگ آن و ترکیب آن با روغن زیتون برای شکستگی اعضاء و همچنین برای سوختگی و عقرب گزیدگی مفید است. دم کرده ساقه و برگ آن با شکر، گرفتگی صدا را برطرف می‌سازد.(2)همچنین پنیرک در درمان التهاب‌های تنفسی و جوش‌های پوستی کاربرد داشته و برای درمان سرفه نیز مناسب میباشد. این گیاه دارای ویتامین A، Bو Cبوده و برای درمان بیماری‌های کلیه و مثانه نیز مورد استفاده قرار میگیرد.(2)
گیاه مریم گلی با نام علمی Salvia Officinalis با ارزش ترین نوع دارویی تیره نعناع ودارای اختصاصات درمانی مهمی است.(3) مریم گلی گیاهی بوته ای، از تیره نعناع به ارتفاع 30 تا 60 سانتی متر و دارای ظاهری پرپشت است که به حالت خودرو در مناطق خشک یا سنگلاخی و دامنه های بایر غالب نواحی آسیا و شمال آفریقا می روید.(3)مهمترین اثرات دارویی گزارش شده مریم گلی عبارتند از ضد عفونی‌کننده، ضد اسپاسم، قابض، آرامش بخش، کاهش دهنده قند خون، ضد التهاب و کاهش دهنده تعریق.(3)
مقاومتهای دارویی روزافزون و بنابراین افزایش دوز مصرفی داروهای متداول و به دنبال آن افزایش عوارض جانبی اثر داروها، موجب شده است تا امروزه بیشترین توجه به گیاهان دارویی با منشا طبیعی و با عوارض جانبی بسیار کمتر معطوف شود.(6-4)
خاصیت ضدمیکروبی اسانس گیاهان دارویی پنیرک و مریمگلی در سالهای اخیر گزارش شده است. بنابراین در تحقیق حاضر، نقش مخلوط این گیاهان به عنوان دارویی مهم علیه باکتریهای عامل عفونت دهان، مورد بررسی قرار گرفت تا مقدمهای جهت مطالعات بعدی و زیربنایی برای امکان کاربرد آن بعنوان یک داروی ضدمیکروب مستقل یا همراه با دیگر ترکیبات ضدمیکروبیباشد. در این مطالعه از کلرهگزیدین که به عنوان دهانشویه استفاده میشود، برای مقایسه عملکرد ضدمیکروبی اسانس استفاده شد.
مواد و روشها
جمعآوری و شناسایی گیاه: پس از انتخاب انزان در بخش مشکینغربی شهرستان مشکینشهر که در شمالغرب ایران واقع شده است، در فصل بهار که زمان رویش و گلدهی میباشد، جهت جمعآوری گیاهان به محل مورد نظر مراجعه شد. تعداد سه جمعیت 500 گرمی بهطور تصادفی از محل جمعآوری گردید. در هنگام جمعآوری اندام مورد مصرف که شامل سرشاخهها با گل همراه برگ بود، از بقیه قسمتهای گیاه توسط دست جدا گردید و شمارهگذاری شد. پس از انتقال نمونههای جمعآوری شده به آزمایشگاه تحقیقات گیاهان دارویی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل، و با استناد به کلیدهای گیاهشناسی و فلور ایران و منابع موجود و تأیید متخصصین گیاه شناسی شناسایی شد.
تمیز و خشک کردن: پس از جمعآوری و شناسایی گیاهان مورد نظر، اندامهای هوایی گیاهان تمیز شده و در شرایط سایه در گرمخانه مجهز به تهویه، در دمای 30 درجه سانتیگراد، خشک شدند.
آسیاب، الک و توزین کردن: بعد از خشک شدن، به وسیله دستگاه آسیاب (Moulinex, Spain) اقدام به خرد کردن اندامهای گیاهان مورد نظر در قطعات ریز گردید. پس از الک کردن بوسیله الک آزمایشگاهی پارس ساخت ایران (Testsieve-Mesh No.)، یک گرم از هر کدام با ترازوی دیجیتال مدل سارتریوس (Sartorius, Germany) با دقت g 001/0 توزین شدند.
خصوصیات جغرافیایی: هنگام جمعآوری گیاهان در محل، مختصات جغرافیایی شامل طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع محل توسط دستگاه موقعیتسنج جغرافیایی مدل گارمین ویستا Garmin Vista) (GPS)) ساخت آمریکا ثبت گردید.
روش تهیه اسانس: اسانس گیاهان (50 گرم) به روش تقطیر با آب به کمک دستگاه اسانسگیری تیپ کلونجر استخراج گردید (سه بار مجزا) و پس از آبگیری توسط سولفات سدیم بدون آب تا زمان آنالیز در ظرف شیشهای تیره در دمای یخچال نگهداری شد.(7)
آنالیز اسانس: برای شناسایی اجزای تشکیل دهنده اسانسها از روشهای تجزیهای GC/MS استفاده شد. جهت آنالیز GC/MSاز دستگاه GC (Thermoquest 2000 GC) متصل به طیف نگار جرمی مدل (Thermofinnigan Mass) مجهز به ستون مویین DB-1 (به طول 30 متر، قطر داخلی 25/0 میلیمتر و ضخامت فیلم 25/0 میکرومتر) استفاده شد.
درصد نسبی هر یک از ترکیبات با توجه به سطح زیر منحنی هر ترکیب در طیف کروماتوگراف گازی (GC/MS) محاسبه گردید.(8)
بهمنظور تعیین میزان اسانس در گیاهان، مقدار 50 گرم از سرشاخه خشک شده به صورت تصادفی انتخاب شد. هر نمونه بعد از آسیاب شدن، به درون یک بالن یک لیتری ریخته شد و مقدار 300 میلی لیتر آب به آن اضافه شد. سپس به مدت 4 ساعت، با استفاده از روش تقطیر با آب بهوسیله دستگاه کلونجر (Clevenger)، اسانسگیری صورت گرفت. اسانس بهدست آمده توسط سولفات سدیم بدون آب، آبگیری شد و در نهایت، درصد و عملکرد اسانس تعیین شد. اسانس مورد نظر پس از آمادهسازی به دستگاه کروماتوگرافی متصل به طیفسنج جرمی (GC/MS) تزریق شد. شناسایی نوع ترکیبات اسانس با کمک طیف نرمال آلکانها و بهدست آوردن شاخص بازداری آنها و مقایسه آن با شاخص بازداری گزارش شده در کتاب Adams و مقایسه طیف جرمی هر یک از اجزای اسانس با طیف جرمی موجود در کتابخانه Willy نرمافزار GC/MS انجام پذیرفت.(9و8)
تعیین غلظت اسانسها: برای تعیین غلظت اسانسها، یک میلیلیتر از اسانسها در داخل ظرفی از قبل توزین شده ریخته و پس از طی 24 ساعت انکوباسیون در دمای 50 درجه سانتیگراد و خشک شدن اسانس، وزن آن مجدداً تعیین شد .میانگین سه بار تکرار آزمایش بهعنوان وزن خشک اسانسها در نظر گرفته شد و غلظت آن در میلیلیتر محاسبه شد. پس از تعیین غلظت، اسانسها با نسبت 1 به 1 مخلوط شدند.
سویههای باکتریایی: در این مطالعه تاثیر اسانس گیاه دارویی مریمگلی بر باکتریهای شایع عفونت دهانی که از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮی ﻫﺎ و ﻗﺎرچ ﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻋﻔﻮﻧﻲ اﻳﺮان ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه بودند، مورد بررسی قرار گرفت. اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮیها شامل اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﻣﻮﺗﺎﻧس (ATCC 35668)، اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﺳﺎﻧﮕﻮئیس ((ATCC 10556، اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﺳﺎﻟﻴﻮارﻳﺲ (ATCC 19258)، اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﺳﻮﺑﺮﻳﻨﻮس ((ATCC 27607، ﻛﻠﺒﺴﻴﻼ ﻧﻤﻮﻧﻴﻪ (ATCC 10031)، اﺷﺮﻳﺸﻴﺎ ﻛﻠﻲ (ATCC 13706)، ﺳﻮدوﻣﻮﻧﺎس آﺋﺮوژﻳﻨﻮزا (ATCC 9027) و اﻳﻜﻨﻼ ﻛﻮردﻧﺲ (ATCC 23834) بودند.
ﺗﻬﻴﻪ دﻳﺴﻚ ﻫﺎی ﺣﺎوی اسانس: در این آزمایش دیسکهای استریل با غلظت mg/ml 100 از مخلوط اسانسها ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ ﺟﻬﺖ ﺗﻬﻴﻪ دﻳﺴﻚﻫﺎی ﺣﺎوی اسانس، از دﻳﺴﻚﻫﺎی ﺑﻼﻧﻚ ﺳﺎﺧﺖ ﭘﺎدﺗﻦﻃﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ دﻳﺴﻚﻫﺎی ﺑﻼﻧﻚ در ﻟﻮﻟﻪﻫﺎی ﺣﺎوی رﻗﺖﻫﺎی ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اسانس ﻗﺮار داده شد. سپس 3 ﺗﺎ 5 دﻗﻴﻘﻪ ﭘﺲ از ﺟﺬب ﻛﺎﻣﻞ، دﻳﺴﻚﻫﺎ در دﻣﺎی37 درﺟﺔ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻗﺮارداده شدند ﺗﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﺧﺸﻚ ﺷﺪه و ﺟﻬﺖ دﻳﺴﻚﮔﺬاری آﻣﺎده ﺷوﻧﺪ.
بررسی فعالیت ضد میکروبی: جهت بررسی فعالیتهای ضدمیکروبی اسانس گیاهان دارویی از روش بررسی قطر هاله عدم رشد (Disk diffusion) و حداقل غلظت مهارکنندگی (MIC) استفاده شد. جهت انجام این آزمایش باکتری های مورد مطالعه روی محیط کشت Tryptic Soy Broth جهت تکثیر اولیه کشت داده شدند، از محیط کشت مولر هینتون آگار برای داشتن تک کلنی استفاده شد.
روش Disk diffusion: در روش Disk diffusion از باکتریهایی که در محیط کشت رشد کردهاند، سوسپانسیونی در سرم فیزیولوژیک به تعداد 108×5/1 (نیم مک فارلند) باکتری در میلیلیتر تهیه شد. سپس 50 میکرولیتر از این سوسپانسیون روی محیط مولرهینتون آگار حاوی 5 درصد خون تلقیح گردید. سپس دیسکهای تهیه شده در مرحله قبل روی پلیت قرار داده شد و بهمدت دو روز در انکوباتور در دمای 37 درجه سانتیگراد انکوبه گردید. سپس پلیتها از نظر وجود هاله عدم رشد بررسی گردید. از دیسکهای استاندارد آموکسیسیلین به عنوان کنترل مثبت استفاده شد. اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﻗﻄﺮ ﻫﺎﻟﻪ ﻋﺪم رﺷﺪ اﻃﺮاف دیسکها ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی ﺧﻂﮐﺶ ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮی انجام شد و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ.
روش حداقل غلظت مهارکنندگی (MIC): علاوه بر روش دیسک گذاری، حساسیت هر سویه از باکتریهای مورد نظر نسبت به اسانس به دست آمده از گیاه پنیرک با استفاده از روش رقیقسازی در محیط مایع در پلیتهای 96 خانهای تهگرد مورد بررسی قرار گرفت. بهخانههای ردیف اول پلیت فقط محیط کشت و سوسپانسیون باکتری اضافه گردید. در ردیف بعدی به 6 خانه از پلیتها، مقدار 100میکرولیتر از محیط مایع مغذی مولر هینتون اضافه شد. به چاهک اول 100 میکرولیتر از اسانس گیاه به غلظت 10 میلیگرم در میلیلیتر اضافه شد و تا چاهک ششم به ترتیب غلظتهای 2، 6، 9، 12 و 15 میلیگرم در میلیلیتر اسانس که با روش رقیقسازی تهیه شده بود، اضافه گردید. به هر چاهک مقدار20 میکرولیتر از سوسپانسیون باکتری، معادل 5/0 مکفارلند، اضافه شد. از داروی آموکسیسیلین ﺑﺮای ﮐﻨﺘﺮل اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ. محتویات هر چاهک 2 دقیقه بوسیله دستگاه Plate Reader مجهز به تکان دهنده با هم مخلوط شد و در زمان صفر عمل طیف سنجی با طول موج 620 نانومتر اندازه گیری شد. پلیتها بهمدت 24 ساعت در دمای 35 درجه سانتیگراد گرمخانهداری شدند و کدورت و یا عدم کدورت چاهکها بهصورت چشمی مورد ارزیابی قرار گرفتند. اولین رقتی که توانست کمترین میزان کدورت را نشان دهد بهعنوان حداقل غلظت کشنده تعیین گردید.(7) این آزمایش در سه تکرار جداگانه انجام و میانگین سه تکرار برای هر چاهک برای تعیین کمترین غلظت بازدارنده مورد استفاده قرار گرفت.
نتایج حاصل از آزمون ضدمیکروبی در سه تکرار با آزمون تحلیل واریانس (ANOVA) مورد بررسی قرار گرفت. سطح معنیداری 05/0 درنظر گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل آماری دادهها از نرم افزار SPSS با ویرایش 24 استفاده شد.
یافتهها
مواد عمده شناسایی شده در اسانس گیاهان دارویی پنیرک و مریمگلی برداشت شده از منطقه انزان مشکینشهر، به ترتیب در جدول 1 و جدول 2 ثبت شده است. با توجه به جدول 1، اسانس گیاه دارویی پنیرک دارای ترکیبات فنلی و ضدمیکروبی زیادی میباشد که از مهم ترین این ترکیبات میتوان به 2-متوکسیل-4-وینیل فنول (ترکیب فنلی) و اوژنول (ترکیب ضدمیکروبی) اشاره کرد. اوژنول یک ترکیب فنیل پروفن و از دسته ترکیبات فنیل پروپانوئیدها است. این ترکیب یکی از ترکیبات اصلی اسانسهای روغنی برخی گیاهان است که خاصیت ضدمیکروبی آن گزارش شده است.(10)با توجه به جدول 2، اسانس گیاه دارویی مریمگلی نیز دارای ترکیبات فنلی و ضدمیکروبی زیادی میباشد، که از مهم ترین این ترکیبات میتوان به لیمونن، آلفاپینن، میرسن، بتاپینن، بتا-کاریوفیل اشاره کرد. در میان این ترکیبات خاصیت ضدمیکروبی و ضدقارچی آلفاپینن از همه بیشتر است.(11)نتایج حاصل از آنالیز GC برای اسانس گیاهان دارویی پنیرک و مریمگلی نیز به ترتیب در شکل 1 و شکل 2 آورده شده است.
جدول 1 : ترکیبات تشکیل دهنده اسانس گیاه دارویی پنیرک Malva sylvestris.
|
ردیف |
نام ترکیب |
شاخص بازداری |
درصد ماده موجود |
ردیف |
نام ترکیب |
شاخص بازداری |
درصد ماده موجود |
|
1 |
Hexanol |
799 |
0.13 |
73 |
Caryophyllene oxide |
1582 |
0.12 |
|
2 |
Furfural |
830 |
0.10 |
74 |
1-Hexadecene |
1588 |
0.07 |
|
3 |
(2E)- Hexanol |
853 |
0.09 |
75 |
Globulol |
1591 |
0.22 |
|
4 |
Benzaldehyde |
958 |
0.05 |
76 |
Hexadecene |
1600 |
0.20 |
|
5 |
2-Pentyl furan |
989 |
0.93 |
77 |
α-Humulene epoxide II |
1608 |
0.12 |
|
6 |
Hexanoic acid |
1015 |
1.24 |
78 |
β-Atlantol |
1611 |
0.23 |
|
7 |
p-Cymene |
1021 |
0.17 |
79 |
Megastigmatrienone |
1624 |
0.21 |
|
8 |
Limonene |
1026 |
0.36 |
80 |
Benzophenone |
1627 |
0.08 |
|
9 |
Phenylacetaldehyde |
1042 |
0.74 |
81 |
Caryophylla-4(12),8(13)-dien-5 α -ol |
1637 |
0.06 |
|
10 |
(E)- β-ocimene |
1056 |
0.10 |
82 |
epi - α - cadinol |
1641 |
0.18 |
|
11 |
2-Acetylpyrrole |
1067 |
0.19 |
83 |
Eudesmal |
1650 |
0.16 |
|
12 |
(3E,5E)-Octadien-2-one |
1092 |
0.17 |
84 |
t – Muurolol |
1654 |
0.07 |
|
13 |
1-Adamantanol |
1095 |
0.30 |
85 |
Cyclo tetradecane |
1669 |
0.08 |
|
14 |
Linalool |
1100 |
0.12 |
86 |
(E)- 1,2,3-trimethyl-4-propenyl-naphthalene |
1677 |
0.09 |
|
15 |
Nonanal |
1102 |
0.17 |
87 |
Acorenone |
1688 |
0.25 |
|
16 |
2,6-Dimethyl-cyclohexanol |
1106 |
0.18 |
88 |
2,2,5,5-tetramethylbiphenyl |
1707 |
0.36 |
|
17 |
Phenylethyl alcohol |
1114 |
0.26 |
89 |
1-methylcyclododecene |
1709 |
0.06 |
|
18 |
Isophorone |
1119 |
0.41 |
90 |
Methyl tetradecanoate |
1720 |
0.14 |
|
19 |
3,3-dimethyl1-1-butene |
1124 |
0.19 |
91 |
9H-fluoren-9-one |
1734 |
0.40 |
|
20 |
Camphor |
1147 |
0.16 |
92 |
α-Bisabolol oxide A |
1745 |
0.61 |
|
21 |
Lilac aldehyde |
1149 |
0.37 |
93 |
Phenanthrene |
1772 |
3.1 |
|
22 |
Menthone |
1152 |
0.07 |
94 |
Tridecanoic acid |
1791 |
0.14 |
|
23 |
(E)-pinocamphone |
1158 |
0.06 |
95 |
Hexadecanal |
1811 |
0.35 |
|
24 |
Iso- Menthone |
1163 |
0.21 |
96 |
Methyl pentadecanoat |
1820 |
0.20 |
|
25 |
Borneol |
1165 |
0.45 |
97 |
6,10,14-trimethyl-2-pentadecanone |
1842 |
4.23 |
|
26 |
Menthol |
1172 |
1.03 |
98 |
Diisobutyl phthalate |
1865 |
0.76 |
|
27 |
Terpinen-4-ol |
1176 |
0.24 |
99 |
Tetradecanoic acid |
1869 |
0.26 |
|
28 |
3-Decanone |
1182 |
0.09 |
100 |
Hexadecanol |
1876 |
0.10 |
|
29 |
Cymen-8-ol |
1185 |
0.12 |
101 |
Methyl isopalmitate |
1883 |
0.20 |
|
30 |
α -terpineol |
1190 |
0.55 |
102 |
Nonadecane |
1893 |
0.37 |
|
31 |
Estragole |
1197 |
0.34 |
103 |
11-hexadecenoic acid methyl ester |
1899 |
0.61 |
|
32 |
Decanal |
1203 |
0.09 |
104 |
4,5 methylenephenanthrene |
1910 |
0.50 |
|
33 |
β-Cyclocitral |
1219 |
0.18 |
105 |
3- methyl-2-(3,7,11-trimethyldodecyl) furan |
1914 |
0.43 |
|
34 |
Methyl nonanoate |
1222 |
0.09 |
106 |
Methyl hexadecanoate |
1921 |
1.50 |
|
35 |
2,3-Dihydro benzo furan |
1229 |
1.38 |
107 |
1-methylcycloheptonal |
1943 |
0.17 |
|
36 |
Cumin aldehyde |
1238 |
0.38 |
108 |
Cyclohexadecane |
1948 |
0.15 |
|
37 |
Carvone |
1243 |
0.77 |
109 |
Dibutyl phthalate |
1959 |
0.55 |
|
38 |
Linalool acetate |
1254 |
0.25 |
110 |
Hexadecanoic acid |
1984 |
10.73 |
|
39 |
(E)-Anethole |
1284 |
0.91 |
111 |
Methyl heptadecanoatr |
1993 |
0.70 |
|
40 |
Nonanoic acid |
1292 |
0.84 |
112 |
16-octadecenal |
2015 |
0.10 |
|
41 |
Ethylcarvacrol |
1297 |
1.63 |
113 |
14-methyl-methyl ester-hexadecanoic acid |
2021 |
0.59 |
|
42 |
Carvacrol |
1307 |
0.47 |
114 |
(E,E)-Geranyl linalool |
2026 |
0.14 |
|
43 |
2-methoxy-4-vinylphenol |
1315 |
5.93 |
115 |
14-methyl-8-hexadecyn-1-ol |
2035 |
0.22 |
|
45 |
α -Terpinyl acetate |
1347 |
0.10 |
116 |
Fluranthene |
2054 |
0.13 |
|
46 |
2,6-Dimethoxy-phenol |
1351 |
0.16 |
117 |
Manool |
2066 |
0.08 |
|
47 |
Eugenol |
1358 |
1.56 |
118 |
1-(2-Methylene-3-buenyl)-1-(methylenepropyl)-cyclopropane |
2078 |
0.41 |
|
48 |
y-Nonalactone |
1362 |
0.24 |
119 |
(9z,12z)-octadecadienoic acid methyl ester |
2090 |
3.61 |
|
49 |
a-Copaene |
1373 |
0.09 |
120 |
9,12,15- octadecadienoic acid methyl ester |
2097 |
1.17 |
|
50 |
Decanoic acid |
1379 |
0.38 |
121 |
Phytol |
2108 |
1.98 |
|
51 |
β-Damascenone |
1383 |
0.05 |
122 |
Methyl octadecanoate |
2121 |
0.25 |
|
52 |
Mrthyl eugenol |
1403 |
0.06 |
123 |
(E)-Isoeugenyl benzyl ether |
2129 |
0.47 |
|
53 |
endo-Arbozol |
1415 |
0.43 |
124 |
Linoleic acid |
2148 |
3.36 |
|
54 |
β-Caryophyllene |
1417 |
0.05 |
125 |
Linoleic acid ethyl ester |
2156 |
0.32 |
|
55 |
β-Cobebene |
1427 |
0.22 |
126 |
Mandenol |
2152 |
0.50 |
|
56 |
(E)- α –Bergamotene |
1433 |
0.06 |
127 |
Methyl maleate |
2184 |
0.30 |
|
57 |
α-Humulene |
1451 |
0.09 |
128 |
Docosane |
2200 |
0.19 |
|
58 |
(E)- β -Farnesene |
1454 |
0.62 |
129 |
Oleic acide |
2213 |
0.74 |
|
59 |
Aromadendrene |
1458 |
0.11 |
130 |
1-Nonadecene |
2264 |
0.09 |
|
60 |
epi- β -Caryophyllene |
1461 |
0.05 |
131 |
Tricosane |
2300 |
3.17 |
|
61 |
(Z)-Muurola-4 (14),5-diene |
1474 |
0.07 |
132 |
Methyl eicosanoate |
2321 |
0.05 |
|
62 |
ar-Curcumene |
1480 |
0.44 |
133 |
4,8,12-Trimethyltirdecan-4-olide |
2346 |
0.35 |
|
63 |
(E)- β -Ionone |
1484 |
0.65 |
134 |
3,8-dimethyldecane |
2366 |
4.23 |
|
64 |
β -Selinene |
1493 |
0.06 |
135 |
Pentacosane |
2494 |
5.18 |
|
65 |
Pentadecane |
1495 |
0.40 |
136 |
Octyl isodecyl phthalate |
2541 |
0.07 |
|
66 |
α -Muurolene |
1498 |
0.18 |
137 |
1-Nonadecanol |
2546 |
0.10 |
|
67 |
β -Bisabolene |
1506 |
0.27 |
138 |
6-propyltridecane |
2563 |
0.23 |
|
68 |
a - Cadinene |
1521 |
0.14 |
139 |
1,21-Docosadiene |
2624 |
0.27 |
|
69 |
Dihydroactinolide |
1529 |
0.27 |
140 |
Heptacosane |
2700 |
3.12 |
|
70 |
α -Calacorene |
1542 |
0.07 |
141 |
(12Z)-pentacosane |
2739 |
0.43 |
|
71 |
Geranyl butanoate |
1561 |
0.13 |
142 |
Octacosane |
2800 |
0.10 |
|
72 |
Dodecanoic acid |
1572 |
0.16 |
143 |
nonacosane |
2900 |
0.15 |
جدول 2 : ترکیبات تشکیل دهنده اسانس گیاه دارویی مریمگلی (Salvia officinalis).
|
ردیف |
نام ترکیب |
شاخص بازداری |
درصد ماده موجود |
ردیف |
نام ترکیب |
شاخص بازداری |
درصد ماده موجود |
|
1 |
Tricycln |
930 |
5/0 |
22 |
Borneol |
1245 |
4/9 |
|
2 |
Thujene |
940 |
2/0 |
23 |
(t) Pinocamphene |
1268 |
3/0 |
|
3 |
α-Pinene |
966 |
2 |
24 |
Terpinene-4-ol |
1273 |
4/6 |
|
4 |
Camphene |
987 |
7/1 |
25 |
Brinell acetate |
1285 |
2/0 |
|
5 |
β-Pinene |
990 |
3/0 |
26 |
β- Cobain |
1349 |
2/0 |
|
6 |
Octene |
1000 |
2/4 |
27 |
δ- Elemene |
1375 |
1/0 |
|
7 |
Myrcene |
1029 |
6/0 |
28 |
α -Guorjenone |
1409 |
4/1 |
|
8 |
α-Terpinene |
1033 |
3/0 |
29 |
β-Caryophyllene |
1418 |
2/0 |
|
9 |
P-Cymene |
1045 |
3/0 |
30 |
β- Guorjenone |
1428 |
6/1 |
|
10 |
Limonene |
1047 |
2/1 |
31 |
Aromadendrons |
1438 |
9/3 |
|
11 |
1,8-Cineol |
1068 |
25/0 |
32 |
α-Humulene |
1453 |
5 |
|
12 |
Cis -Ocimene |
1073 |
6/0 |
33 |
Aromadendrons (ALLO) |
1461 |
1/3 |
|
13 |
γ-Terpinene |
1089 |
8/0 |
34 |
γ - Marilyn |
1477 |
7/0 |
|
14 |
Trans-Sabinene hydrate |
1104 |
4/0 |
35 |
Germacrene - D |
1481 |
6/0 |
|
15 |
Terpinolene |
1119 |
2/1 |
36 |
Valencene |
1496 |
8/1 |
|
16 |
Cis-Sabinene hydrate |
1122 |
6/1 |
37 |
α- Marilyn |
1502 |
7/0 |
|
17 |
Linalool |
1139 |
3/9 |
38 |
γ -Kadynn |
1516 |
6/1 |
|
18 |
α-Thujene |
1142 |
3/1 |
39 |
δ -Kadynn |
1526 |
5/5 |
|
19 |
β-Thujone |
1151 |
4/8 |
40 |
Ledene |
1573 |
4/1 |
|
20 |
Camphor |
1164 |
9/2 |
41 |
Globule |
1600 |
16 |
|
21 |
Pinocamphene |
1172 |
8/0 |
|
|
|
|
شکل 1 : کروماتوگرام GC اسانس گیاه دارویی پنیرک Malva sylvestris.
شکل 2 : کروماتوگرام GC اسانس گیاه دارویی مریمگلی (Salvia officinalis)
نتایج حاصل از آزمایشات ضد میکروبی در جدول 3 و مقادیر MIC مخلوط اسانس گیاهان بر باکتریهای عامل عفونت دهانی در جدول 4 نمایش داده شده است.
ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن ضدمیکروبی ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ مخلوط اسانس گیاهان دارای اثرات مهارکنندگی قابل توجهی بر روی انواع باکتریهای گرم منفی و مثبت میباشد. همچنین نتایج نشان داد که مخلوط اسانس گیاهان، بر روی باکتریهای مختلف اثر مهارکنندگی مختلفی دارد و این اختلاف معنی دار میباشد (05/0P<).
در ﺑﺮرﺳﯽ اﺛﺮ مخلوط اسانس ﮔﯿﺎﻫان ﺑﺮ ﻗﻄﺮ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از رﺷﺪ ﺑﺎﮐﺘﺮیها ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻗﻄﺮ ﻫﺎﻟﻪ ممانعت از رشد توسط اسانس گیاهان دارویی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﻣﻮﺗﺎﻧﺲ با قطر هالهی 4/16 میلیمتر و پس از آن اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﺳﺎﻧﮕﻮﻳﺲ با قطر هالهی 8/14 میلیمتر و کمترین قطرهاله عدم رشد مربوط به باکتری سودوموناس آئروژینوزا با ایجاد هالهی 6/6 میلیمتری میباشد. در مقایسه خاصیت آنتیباکتریال مخلوط اسانس گیاهان و دهانشویه کلرگزیدین (شکل 3)، نتایج حاصل از آنالیز آماری نشان داد که در خاصیت آنتیباکتریال مخلوط اسانس گیاهان و دهانشویه کلرهگزیدین بر روی باکتریهای استرپتوکوکوس سالیواریس و ﻛﻠﺒﺴﻴﻼ ﻧﻤﻮﻧﻴﻪ اختلاف معنیدار وجود نداشت (05/0P>). همچنین این نتیجه به دست آمد که خاصیت آنتی باکتریال مخلوط اسانس گیاهان بر روی باکتری اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﻣﻮﺗﺎﻧﺲ از دهانشویه کلرهگزیدین بیشتر است. از سوی دیگر، افزایش نسبی در میانگین قطر هاله عدم رشد توسط مخلوط اسانس گیاهان بر روی باکتری ﻛﻠﺒﺴﻴﻼ ﻧﻤﻮﻧﻴﻪ نسبت به دهانشویه کلرگزیدین مشاهده شد. بنابراین، باتوجه به نتایج به دست آمده از مقایسه میانگین قطر هاله عدم رشد مخلوط اسانس گیاهان با کلرهگزین بر روی باکتریهای شایع عفونت دهانی، مشخص شد که مخلوط اسانس گیاهان دارویی پنیرک و مریمگلی نتایج نسبتأ مشابهی را نسبت به دهانشویه کلرهگزین از خود نشان میدهد.
نتایج حاصل از ﺣﺪاﻗﻞ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻬﺎرﻛﻨﻨﺪﮔﻲ مخلوط اسانس گیاهان دارویی (جدول 4) نشان داد که باکتریهای اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﻣﻮﺗﺎﻧﺲ، اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﺳﺎﻧﮕﻮﻳﺲ، اشرشیاکلی و ﻛﻠﺒﺴﻴﻼ ﭘﻨﻮﻣﻮﻧﻴﻪ بیشترین حساسیت را نسبت به مخلوط اسانس گیاهان موردنظر از خود نشان دادند. همچنین میتوان چنین نتیجه گیری کرد که اثرات مهار کنندگی مخلوط اسانس گیاهان بر روی باکتریهای گرم مثبت (اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﻣﻮﺗﺎﻧﺲ و اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﺳﺎﻧﮕﻮﻳﺲ) بیشتر از باکتریهای گرم منفی (سودوموناس آنروژینوزا) میباشد (جدول 4).
جدول 3 : نتایج حاصل از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻗﻄﺮ ﻫﺎﻟﻪ ﻋﺪم رﺷﺪ مخلوط اسانس گیاهان و دهانشویه کلرهگزیدین ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮیهای عامل عفونت دهانی ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲ متر در سه تکرار.
|
باکتری |
ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻗﻄﺮ ﻫﺎﻟﻪ ﻋﺪم رﺷﺪ مخلوط اسانس گیاهان |
ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻗﻄﺮ ﻫﺎﻟﻪ ﻋﺪم رﺷﺪ کلرهگزیدین 2% |
نتیجه آزمون |
|
استرپتوکوکوس موتانس استرپتوکوکوس سانگوئیس استرپتوکوکوس سالیواریس استرپتوکوکوس سوبرینوس اشرشیاکلی ایکنلا کوردنس سودوموناس آئروژینوزا کلبسیلا نمونیه |
¯6/2 ± 4/16 4/2 ± 8/14 6/2 ± 9/14 6/3 ± 9/13 4/4 ± 1/14 4/2 ± 4/14 9/1 ± 6/6 7/1 ± 4/12 |
4/1 ± 5/14 4/3 ± 2/16 7/2 ± 4/15 7/1 ± 8/15 3/1 ± 6/13 6/1 ± 9/13 5/1 ± 3/9 3/2 ± 1/12 |
03/0 = P 03/0 = P 02/0 = P 03/0 = P 01/0 = P 02/0 = P 03/0 = P 04/0 = P |
|
نتیجه آزمون |
P= 04/0 |
P= 03/0 |
03/0 = P |
¯ نتایج به صورت انحراف معیار ± میانگین توصیف شده است.
جدول 4 : مقادیر MIC مخلوط اسانس گیاهان بر باکتریهای عامل عفونت دهانی.
|
ردیف |
میکروبهای مورد آزمایش |
Mg/ml |
|
1 |
اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﻣﻮﺗﺎﻧﺲ |
3 |
|
2 |
اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﺳﺎﻧﮕﻮﻳﺲ |
3 |
|
3 |
اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﺳﺎﻟﻴﻮارﻳﺲ |
6 |
|
4 |
اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﺳﻮﺑﺮﻳﻨﻮس |
6 |
|
5 |
اشرشیاکلی |
3 |
|
6 |
اﻳﻜﻨﻼ ﻛﻮردﻧﺲ |
6 |
|
7 |
سودوموناس آنروژینوزا |
9 |
|
8 |
ﻛﻠﺒﺴﻴﻼ ﭘﻨﻮﻣﻮﻧﻴﻪ |
3 |
بحث
به طور کلی گیاهان دارویی طیف وسیعی از فعالیتهای زیستی مانند فعالیتهای ضدمیکروبی، آنتی اکسیدانی و فعالیت های دیگر را از خود نشان می دهند. مواد شیمیایی استخراج شده از گیاهان به عنوان ترکیبات ضدمیکروبی و آنتی اکسیدانی به دلیل عوارض جانبی کمتر میتوانند جایگزین داروهای ساختگی مطرح شوند.
گیاهان دارای اثرات ضدمیکروبی با مکانیسمهای مختلف و حتی متفاوت از آنتی بیوتیکها رشد باکتری ها را مهار میکنند و این امر لزوم تحقیقات جامع تر در حیطه گیاهان دارویی را گوشزد می نماید.(1)
گیاه پنیرک به سبب وجود ترکیبات فنلی گوناگون به خصوص فلاونوئیدها و ترکیباتی همچون اوژنول از لحاظ اثرات ضدمیکروبی بسیار مورد توجه میباشد. گیاهان خانواده نعناع به خصوص جنس saliva (مریمگلی) نیز به سبب وجود ترکیبات ترپنوئیدی گوناگون نطیر آلفاپیرن و ترکیبات فنلی مانند فلاوونوئیدها، دارای اثرات ضدمیکروبی بالایی بر روی باکتریهای جنس استرپتوکوکوس، استافیلوکوکوس و نیز باکتریهایی مانند اشرشیا کلی، کلبسیلا پنومونیه و سودوموناس آئروژینوزا میباشند.(12)
تاکنون مطالعات مختلف و متعددی در خصوص بررسی و تجزیه اسانس گونههای مختلف پنیرک و مریمگلی و همچنین ارزیابی خاصیت ضدمیکروبی آنها در نقاط مختلف جهان و ایران صورت گرفته است. در بررسی حسن پور و همکاران(13) مشخص گردید که عصاره غیر قطبی اندامهای هوایی گیاه پنیرک منطقه ارسباران اثرات مهارکنندگی رشد قابل توجهی روی باکتری های مورد آزمایش دارند و در این بین اثرات مهاری بر روی باکتریهای گرم مثبت بیش از باکتری های گرم منفی می باشد. همچنین در بررسی هازنداروقلو و همکاران(14) این نتیجه به دست آمد که اسانس مریمگلی بر روی باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی اثرات مهار رشد قابل ملاحظهای ظاهر ساخته است. این یافتهها با نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر همخوانی دارد. Walter و همکاران(15) فعالیت ضدباکتریایی چندین گیاه از جمله پنیرک را بر روی باکتریهای گرم مثبت و منفی بررسی نمودند. مطالعات آنها نشان داد که این گیاهان دارای خواص آنتی باکتریال به ویژه در برابر باکتری اشریشیا کلی میباشند. این یافتهها نیز با نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر همخوانی دارد. رضوی و همکاران(16) فعالیت زیستی گیاه پنیرک را ارزیابی کردند و نشان دادند که عصاره متانولی برگها و گلهای این گیاه دارای خواص ضدباکتریایی قوی میباشند. در مطالعه ای که Ferrazzano و همکارانش(17) درباره بررسی خواص ترکیبات پلی فنلی و ضدمیکروبی مواد گیاهی از جمله پنیرک انجام دادند، مشخص شد که پلی فنلها فلاوونوییدها و آنتوسیانینها از طریق کاهش رشد باکتری و اختلال در چسبندگی باکتری به سطح دندان و تاثیر در فعالیت آنزیمی باکتریهایی نظیر استرپتوکوکوس موتانس، اثرات ضدپوسیدگی خود را اعمال میکنند.
در این مطالعه خواص ضد باکتریایی مخلوط اسانس گیاهان دارویی پنیرک و مریمگلی در شرایط آزمایشگاهی روی باکتری های استرپتوکوکوس موتانس،استرپتوکوکوس سانگوئیس، سودوموناس آئروژینورا، اشیرشیاکلی و غیره بررسی و اثبات شد. با توجه به نتایج به دست آمده، اثرات مهار کنندگی مخلوط اسانس گیاهان موردنظر بر روی باکتریهای گرم مثبت (اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﻣﻮﺗﺎﻧﺲ و اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﺳﺎﻧﮕﻮﻳﺲ) بیشتر از باکتریهای گرم منفی (سودوموناس آئروژینوزا) بود که با نتایج حاصل از مطالعه حسنپور و همکاران(13) کاملا مطابقت داشت. علت این تفاوت در اثرات مهارکنندگی اسانس بر روی باکتریهای گرم مثبت و منفی میتواند به دلایل مختلفی از جمله تفاوت ساختاری موجود بین دیواره این دو گروه از باکتریها باشد. وجود لیپوپلیساکاریدهای دیواره سلولی باکتریهای گرم منفی، مانند سدی از عبور مولکولهای بزرگ و آبگریز ممانعت میکند. از آنجایی که اکثر ترکیبات موثر موجود در عصارهها و اسانسها ماهیت آبگریزی دارند، لذا میتوان چنین نتیجه گرفت که این مواد امکان نفوذ و دسترسی به نقاط فعال داخل باکتریهای گرم منفی را ندارند و به همین دلیل، معمولا باکتریهای گرم منفی در مقایسه با باکتریهای گرم مثبت مقاومت بیشتری نسبت به ترکیبات گیاه نشان میدهند.(13)
نتیجهگیری
نتایج حاصل از آزمایشات ضد میکروبی نشان داد که مخلوط اسانس گیاهان دارویی پنیرک و مریمگلی دارای اثرات مهاری قابل توجهی بر روی انواع باکتریهای گرم منفی و مثبت میباشد. همچنین در مقایسه قطر هاله عدم رشد مخلوط اسانس گیاهان با کلرهگزین، مشخص شد که مخلوط اسانس گیاهان نتایج نسبتأ مشابهی را نسبت به دهانشویه کلرهگزین از خود نشان میدهد. در نتیجه مخلوط اسانس این گیاهان با غلظتهای مختلف، پس از انجام مطالعات کامل تر میتواند جایگزین مناسبی برای داروها و دهانشویههای شیمیایی در درمان عفونتهای دهانی باشد.
تشکر و قدردانی
از بخش تحقیق و توسعه شرکت دانشبنیان پژوهشگران داروی سبز به دلیل تامین هزینه و امکانات این طرح و همچنین از دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز به دلیل همکاری در اجرای این تحقیق تشکر و قدردانی بهعمل میآید.
)