Document Type : original article
Authors
1 Asistant Professor, Dept of Orthodontics, School of Dentistry and Dental Research Center of Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
2 Dentist
Abstract
Keywords
مقدمه
استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات به سرعت در آموزش پزشکی و دندانپزشکی گسترش یافته است.(1) گسترش سریع کامپیوتر و اینترنت، مطالعه و تمرین عملی در مورد دندانپزشکی را متحول کرده است.(2) انجمن بین المللی اطلاعات پزشکی توصیه کرده است که صاحبان مشاغل پزشکی دانش و مهارت خود را در زمینه تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات افزایش دهند.(3)
اینترنت که در ابتدا برای اتصال دانشگاه ها و مراکز دولتی خاصی بود امروزه به صورت فراگیر در آمده به طوریکه هر شخص می تواند به وسیله کامپیوتر به اینترنت متصل شود. استفاده از تکنولوژی و وسایل ارتباطی جدید بخصوص کامپیوتر و اینترنت روز به روز افزایش می یابد. بعنوان مثال در طی دوره سه ساله 2000 تا 2003 در آمریکا استفاده از اینترنت 27% رشد داشته است.(4) استفاده از تکنولوژی اطلاعات و اینترنت این امکان را برای دانشجویان فراهم میکند که در سریع ترین زمان ممکن به جدیدترین اطلاعات علمی دسترسی پیدا کنند. این موضوع بویژه برای دانشجویان کشورهای در حال توسعه سودمند و مفید است. چرا که اینترنت خلاء اطلاعات در این کشورها را برطرف می کند.(5)
Ray و Hanniganامکانات کامپیوتری دانشجویان دندانپزشکی ایرلند را مورد ارزیابی قرار دادند و نتیجه گرفتند که کمبود تجربه در رابطه با کامپیوتر ممکن است منجر به گنجاندن دوره های کامپیوتری در سطح دبیرستان یا برنامههای آموزش در سطح دانشگاه شود.(6)
Virtanen و Nieminenمیزان مهارت و نگرش دانشجویان دندانپزشکی در مورد فناوری ارتباطات و اطلاعات ICT[1] بررسی کردند. 3/55% افراد در خانه کامپیوتر داشتند. 60% دانشجویان به طور روزانه از E-mail استفاده می کردند و یک سوم افراد هر روز به سایت های اینترنتی مراجعه می کردند. 2/96% دانشجویان با Word و 3/57% با Power Point آشنایی داشتند. دانشجویان جوانتر علاقه بیشتری به ICT و مهارت بیشتری داشتند.(7)
Walmsley و همکاران نگرش دانشجویان دندانپزشکی و اساتیدشان نسبت به استفاده از اینترنت را ارزیابی کردند. 72% دانشجویان به کامپیوتر و 53% به اینترنت در خانه دسترسی داشتند. اساتید 91% به کامپیوتر و 68% به اینترنت در خانه دسترسی داشتند. در مقایسه با اساتید که از اینترنت بیشتر برای دندانپزشکی و کمتر برای تفریح استفاده می کردند، دانشجویان با نسبت مشابهی از اینترنت برای فعالیت های دندانپزشکی و فعالیت های تفریحی استفاده می کردند.(8)
دانش، مهارت ها و نگرش دانشجویان در رابطه با فنآوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) توسط Rajab و Baqainدر دانشگاه اردن مورد بررسی قرار گرفت. در کنار دسترسی نامحدود و آزاد به کامپیوتر در دانشکده دندانپزشکی، 74% دانشجویان به کامپیوتر در خانه دسترسی داشتند، با این وجود 44% به طور منظم از کامپیوتر استفاده نمی کردند. تمام دانشجویان به اینترنت در دانشگاه دسترسی داشتند و 54% در خانه دسترسی داشتند. 90% از E-mail استفاده می کردند. دانشجویان بیشتر اینترنت را برای دلایل شخصی در مقایسه با مقاصد دندانپزشکی استفاده می کردند. این دانشجویان به منابع IT دسترسی داشتند و نگرشی که نسبت به کامپیوتر و فنآوری اینترنت و استفاده از آن شرح دادند مشابه دانشجویان دیگر در سایر کشورها بود. با این وجود استفاده آموزشی از ICT در بین این دانشجویان پایین باقی مانده است.(9)
هدف از مطالعه حاضر بررسی میزان مهارت و استفاده از تکنولوژی اطلاعات و اینترنت در میان اساتید و دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد بود.
مواد و روش ها
برای انجام این تحقیق توصیفی ابتدا پرسشنامه ای تهیه گردید که حاوی سوالاتی در زمینه میزان مهارت و استفاده از کامپیوتر و اینترنت و تکنولوژی اطلاعات بود. پرسشنامه از جهت روایی (Validirty) توسط سه متخصص در امور IT مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و تغییرات لازم در پرسشنامه اولیه که برگرفته از مطالعه Komerik(10) بود، داده شد. همچنین پایایی آن توسط آزمون مجدد به فاصله یک هفته تایید گردید.پرسشنامه مربوط به هر فرد بدون ذکر نام و اطلاعات شخصی بود و در آن تنها سولات مربوط به تکنولوژی اطلاعات گنجانده شده بود. این پرسشنامه در میان کلیه اساتید، دانشجویان سال های سوم، چهارم، پنجم و ششم و آسیستان های سال های اول تا چهارم دانشکده دندانپزشکی مشهد توزیع گردید. بعد از جمعآوری پرسشنامه ها، تجزیه و تحلیل آماری انجام شد.
یافته ها
311 نفر در این مطالعه توصیفی شرکت داشتند که شامل 194 دانشجو؛ 43 آسیستان و 74 عضو هیات علمی بود و این نشان دهنده شرکت 50 درصدی دانشجویان و آسیستان ها و شرکت 80 درصدی اعضا هیات علمی در مطالعه می باشد. اطلاعات مربوط به پرسش ها به تفکیک در جدول 1 و 2 و 3 آمده است.
با توجه به جدول 1 مشاهده می شود که 3/83 درصد از
اعضاء هیات علمی در منزل و دانشگاه به کامپیوتر دسترسی دارند. اغلب در زمینه ZT مبتدی هستند (3/41 درصد) است، در ضمن اغلب (5/63 درصد) بین نیم تا دو ساعت از کامپیوتر استفاده می کنند. این در حالی است که 5/53 درصد دستیاران و 33% دانشجویان در خانه و دانشگاه به کامپیوتر دسترسی دارند. اکثر دستیاران (7/76 درصد) و بیش از نیمی از دانشجویان (9/61 درصد) در ZT مبتدی هستند. 3/95 درصد دستیاران و 3/59 درصد دانشجویان استفاده از اینترنت دارند و 9/41 درصد دستیاران اغلب جهت فعالیت های دانشگاهی از کامپیوتر استفاده می کنند در حالی که این رقم برای دانشجویان 9/12 درصد است و نشان می دهد دانشجویان اغلب از کامپیوتر جهت فعالیت های غیردانشگاهی استفاده می کنند 8/55 درصد دستیاران و 2/56 درصد دانشجویان روزی کمتر از نیم ساعت با کامپیوتر کار می کنند.
جدول 1 : توزیع فراوانی متغیرهای مورد بررسی در زمینه IT به تفکیک اساتید ، دستیاران تخصصی و دانشجویان دوره
عمومی دندانپزشکی
|
|
اساتید (74n=) تعداد (درصد) |
دستیاران (43n=) تعداد (درصد) |
دانشجویان (194n=) تعداد (درصد) |
|
دسترسی به کامپیوتر در خانه و دانشگاه |
62 (3/83( |
23 (5/53) |
64 (33) |
|
مهارت های کلی IT (حرفه ای) |
16 (6/21) |
1 (3/2) |
13 (7/6) |
|
مهارت های کلی IT (مبتدی) |
35 (3/47) |
33 (7/76) |
120 (9/61) |
|
میزان کاربرد کامپیوتر در زمینه Internet |
57 (77) |
41 (3/95) |
115 (3/59) |
|
میزان کاربرد کامپیوتر در زمینه Multimedia |
1 (4/1) |
2 (7/14) |
39 (1/26) |
|
میزان استفاده از کامپیوتر در فعالیتهای دانشگاهی بیشتر از 70% |
42 (8/56) |
18 (9/41) |
25 (9/12) |
|
میزان استفاده از کامپیوتر در فعالیتهای دانشگاهی کمتر از 15% |
7 (5/9) |
9 (9/20) |
86 (3/44) |
|
میزان استفاده از کامپیوتر در روز (نیم تا دو ساعت) |
47 (5/63) |
18 (9/41) |
75 (7/38) |
|
میزان استفاده از کامپیوتر در روز (کمتر از نیم ساعت) |
19 (7/25) |
24 (8/55) |
109 (2/56) |
جدول 2 : توزیع فراوانی متغیرهای مورد بررسی در زمینه نرم افزارهای Office به تفکیک اساتید ، دستیاران تخصصی و دانشجویان
دوره عمومی دندانپزشکی
|
|
اساتید (74n=) تعداد (درصد) |
دستیاران (43n=) تعداد (درصد) |
دانشجویان (194n=) تعداد (درصد) |
|
مهارت کافی در نرم افزار Power Point |
41 (4/55) |
25 (1/58) |
79 (7/40) |
|
مهارت کم در نرم افزار Excel |
27 (5/36) |
12 (9/27) |
94 (5/48) |
|
مهارت کم در نرم افزار Access |
26 (1/25) |
6 (14) |
87 (8/44) |
|
مهارت کافی در نرم افزار Outlook express |
24 (4/32) |
4 (3/9) |
11 (7/5) |
جدول 3 : توزیع فراوانی متغیرهای مورد بررسی در زمینه Internet به تفکیک اساتید ، دستیاران تخصصی و دانشجویان دوره
عمومی دندانپزشکی
|
|
اساتید (74n=) تعداد (درصد) |
دستیاران (43n=) تعداد (درصد) |
دانشجویان (194n=) تعداد (درصد) |
|
کار با شبکه اینترنت نیاز به آموزش دارد |
33 (6/44) |
22 (2/51) |
83 (8/42) |
|
تعداد افراد دارای پست الکترونیک |
71 (9/95) |
32 (4/74) |
144 (2/74) |
|
هر روز پست الکترونیک (ایمیل) خود را چک می کند |
27 (5/36) |
5 (2/12) |
28 (0/16) |
|
چند روز یکبار (کمتر از 1 هفته) پست الکترونیک (ایمیل) خود را چک می کند |
37 (0/50) |
19 (3/46) |
62 (4/35) |
|
آشنایی اجمالی با بانکهای اطلاعاتی |
59 (7/79) |
34 (1/79) |
105 (1/54) |
بحث
در این تحقیق 194 نفر از دانشجویان، 43 نفر از آسیستانها و 74 نفر از اعضاء محترم هیات علمی شرکت کردند. میزان مشارکت دانشجویان و آسیستان ها در این طرح 50% بود، در حالیکه 80% اعضای هیات علمی به پرسشنامه پاسخ داده بودند. مشارکت بیشتر اعضای هیات علمی نشاندهنده توجه بیشتر آنان به طرح های تحقیقاتی و آگاهی بیشتر آنان از اهمیت انجام طرح های تحقیقاتی است. در مطالعه Grigg میزان مشارکت دانشجویان 80% بوده است.(11)
در این مطالعه 5/83% اساتید در خانه و دانشگاه به کامپیوتر دسترسی دارند که مشابه مطالعه Walmsley(8) است. 5/53% دانشجویان در خانه و دانشگاه به کامپیوتر دسترسی دارند که این میزان در مطالعه Walmsley(8) 72% و در مطالعه Uribe(12) 5/73% و در مطالعه Ray(6) 8/33% بود. میزان دسترسی خانگی به کامپیوتر در میان دانشجویان دانشگاه های Bristol، Manchester و New Castel به ترتیب 29%، 11% و 30% بود.(11)
5/60% کل افراد شرکت کننده در مطالعه حاضر اعلام داشتند که در زمینه مهارت های IT مبتدی هستند که تقریباً مشابه مطالعه Odusanga(13) (59%) و Rajab(9) (1/51%) میباشد. 1/38% دانشجویان در یک یا چند تا از مهارت های IT، حرفه ای بوده اند که از دانشجویان دانشگاه های
Manchester ، New Castel و Bristol (به ترتیب 37%، 26% و 14%) بیشتر بوده است.(11) در مطالعه حاضر 7/76% آسیستانها در مهارت های IT مبتدی بوده اند در حالیکه این میزان در میان دانشجویان 9/61% بوده است. که این موضوع جای تامل دارد و نیاز به آموزش های بیشتر در زمینه IT و افزایش امکانات دسترسی به اینترنت را در دانشکده طلب می کند.
بیش از نیمی از اساتید بیشتر از 70% استفاده آنها از کامپیوتر برای فعالیت های دانشگاهی بود. در مطالعه Wahmsley استفاده دانشجویان از اینترنت 38% برای مصارف دندانپزشکی است و این میزان در میان اساتید 36% است.(8) در مطالعه Komerik 32% دانشجویان برای مصارف درسی از اینترنت استفاده می کردند.(10) مطالعه حاضر نشان داد که 5/15% دانشجویان با نرم افزار Word آشنایی ندارندکه بیشتر از مطالعه Virtanen (8/3%) بوده است.(7)
8/10% از دانشجویان با Power Point آشنایی نداشتند. در مطالعه Nirtoner این میزان 8/44% بود. در مطالعه حاضر در میان کل شرکت کنندگان 7/7% با Power Point آشنایی نداشتند در حالیکه در مورد Excel، Access و
Outook explorer به ترتیب 9/46%، 7/53 و 5/58% بوده است که این بعلت نیاز بیشتر دانشجویان و اساتید به Power Point و احتیاج کمتر به سایر نرم افزارها است. میزان مهارت اساتید در زمینه Word، Power Pointو Outook explorerبیشتر از دانشجویان بود، در حالیکه آشنایی دانشجویان در زمینه نرمافزارهای Access و Excelاز اساتید بیشتر است. با توجه به ارائه واحد دندانپزشکی جامعه نگر در دانشکده دندانپزشکی مشهد که یکی از مطالب آن آموزش نرم افزارهای Access و Excel می باشد به نظر می رسد علت این تفاوت مربوط به این آموزش است.
2/74% دانشجویان شرکت کننده در این مطالعه دارای پست الکترونیک بودند که از مطالعه Rajab(9) (90%) و مطالعه Uribe(12) (2/92%) کمتر بوده است. ضمن اینکه در مطالعه حاضر 9/95% اساتید دارای E-mail بودند که خیلی بیشتر از دانشجویان بود. جهت رفع این کمبود پیشنهاد می شود برای دانشجویان در بدو ورود به دانشگاه یک پست الکترونیک در سایت دانشگاه اختصاص یابد.
در این مطالعه 16% دانشجویان هر روز E-mail خود را چک می کردند در حالی که در مطالعه Virtaner 60% افراد هر روز E-mail خود را چک می کردند.(7) نکته قابل تامل در مطالعه حاضر اینکه نزدیک به 3/1 دانشجویان و آسیستان ها به ندرت E-mail خود را چک می کردند.
2/41% دانشجویان با بانک های اطلاعات پزشکی آشنایی نداشتند که خیلی بیشتر از اساتید (5/13%) و آسیستان ها (6/11%) بود. در مطالعه Uribe 1/26% دانشجویان هرگز از Medline استفاده نکرده بودند.(12)
در این مطالعه 9/47% دانشجویان ابراز داشتند که کار با شبکه اینترنت ساده است در حالیکه در مطالعه Uribe 6/70% دانشجویان کار با شبکه اینترنت را ساده عنوان کرده بودند.(12)
اگر خواسته باشیم مقایسه ای بین آسیستان ها و دانشجویان داشته باشیم به این نتیجه می رسیم که در Word و
Power Point آسیستان ها مسلط تر هستند. در حالیکه آشنایی دانشجویان با Access, Excel و Outlook Explorer بیشتر است. درصد بسیار بیشتری از دانشجویان ابراز داشتند که با بانک های اطلاعات پزشکی آشنایی ندارند (2/41% در مقایسه با 6/11%) اما در مقابل تعداد بیشتری از آسیستان ها خود را در مهارت های IT مبتدی عنوان کرده اند (7/76% در مقایسه با 9/61%).
تعداد افرادی که E-mail داشتند در آسیستان ها و دانشجویان تقریباً برابر بود (4/74% و 2/74%)، البته اغلب آسیستان ها و دانشجویان پست الکترونیک خود را هر چند
روز یکبار بازدید می کردند (3/46 و 4/35).
نتیجه گیری
مطالعه حاضر نشان داد که امکان دسترسی به کامپیوتر خانگی در میان اساتید و دانشجویان دانشکده دندانپزشکی مشهد از مطالعات مشابه بیشتر است و مهارتشان در استفاده از نرم افزار واژه پرداز نیز بیشتر است. دانشجویان دانشکده دندانپزشکی مشهد از دانشجویان شرکت کننده در مطالعات دیگر کمتر دارای ایمیل هستند و دیر به دیر ایمیل خود را چک می کنند. اساتید در مقایسه با آسیستان ها و دانشجویان در زمینه Word، Power Point و Outlook Explorerمهارت بیشتری دارند ولی در زمینه Access, Excel موضوع برعکس است.
پیشنهادات
داده شود.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد که حمایت مالی این تحقیق را به عهده داشتند و جناب آقای جوان که آنالیز آماری مربوط به این طرح را انجام دادهاند تشکر و قدردانی می شود.
)