Document Type : original article
Authors
1 Assistant Professor, Dept of Oral and Maxillofacial Surgery, School of Dentistry, Tehran Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Dept of Oral and Maxillofacial Surgery, School of Dentistry, Tehran Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Dept of Oral and Maxillofacial Surgery, School of Dentistry and Dental Research Center of Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
4 Dentist
Abstract
Keywords
مقدمه
یکی از مشکلات بعد از جراحی دندان عقل نهفته بروز عوارضی مانند درد، تورم تریسموس،عفونت و ... میباشد که به علت ترومای وارده به انساج روی میدهد. این عوارض در تمام بیماران و با شدتی متفاوت بعد از جراحی دندان عقل نمایان می شود.(1) درصد شیوع دندان عقل نهفته در فک پایین 5/17 درصد و در فک بالا 9/21 درصد گزارش گردیده است.(2) از آنجا که خارج نکردن این دندانها از فک باعث بروز عوارضی چون تحلیل در ریشه دندانهای مجاور، صدمه به بافتهای پریودونتالی و ایجاد پوسیدگی در دندانهای مجاور و پیدایش کیست، تومور و ... میشود و با عنایت به موارد اشاره شده، به نظر میرسد بهترین روش درمانی در این موارد، خارج کردن این دندانها باشد.(3) با توجه به عوارض ناشی از خارج کردن این دندانها و درد ناشی از جراحی )90 درصد بیماران بعد از جراحی دندان عقل دچار درد متوسط تا شدید میشوند (بر فعالیتهای روزانه بیمار و با در نظر گرفتن اینکه از بین بردن درد و ناراحتی بیماران یکی از اهداف مهم دندانپزشکی است، سالیان طولانی است که تحقیقات مختلف در جهت یافتن ضد درد مناسب با عوارض جانبی حداقل انجام میشود.(5و4) در حال حاضر برای کاهش درد و عوارض جانبی،داروهایی نظیر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، مسکنهای مخدری، آنتیبیوتیکها و کورتیکواستروئیدها در دسترس میباشند.(1)
درمان همزمان با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و آنتیبیوتیکها شاید نقش مهمی به عنوان پروفیلاکسی در جراحیهای دهان بر عهده داشته باشد.(7و6) داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی وقتی به صورت پروفیلاکسی استفاده میشوند قبل از شروع ترومای ناشی از جراحی در بافتها جذب و پخش شده، مسیر اسید آراشیدونیک را مسدود کرده، تورم، درد و ناراحتیهای بعد از جراحی کاهش مییابد.(7) آنتیبیوتیکها هم شروع عفونت در ناحیه جراحی شده (خصوصاً در دندانهای عقل نهفته با ضریب سختی متوسط و سخت) را کنترل مینمایند.(6) برای کنترل کردن علائم التهابی بعد از جراحی دندان عقل نهفته آنتیبیوتیکها و داروهای ضدالتهاب متنوعی در دسترس هستند ولی در رابطه با میزان تاثیر آنها در تعدیل عوارض بعد از خارج کردن دندان عقل نهفته اختلاف نظر وجود دارد.(8)
با توجه به شیوع بالای جراحی دندان عقل و عوارض ناشی از آن مطالعات به سمت ارائه راه کارهایی برای کاهش این عوارض سوق پیدا کرده است. اولین مطالعه در این زمینه به سال 1949 بر میگردد که Hench و Kenball(9) تاثیر گلوکوکورتیکواستروئیدها را در کاهش عوارض جراحی دندان عقل بررسی کردند. از آنجایی که از آن پس مطالعات محدودی در این زمینه صورت گرفته در سال 1979 انستیتوی بین المللی سلامت خواستار انجام مطالعات بیشتر در این زمینه شد.(10)
با توجه به اختلاف نظرهای موجود و عدم انجام چنین مطالعهای و موارد کم کارآزمایی بالینی که در این زمینه بکار رفته است، در این مطالعه بر آن شدیمتاثیر ترکیب آزیترومایسین و نپروکسن با آزیترومایسین و پیروکسیکام را بر پیشگیری از عوارض ناشی از خارج کردن دندانهای مولر سوم نهفته در مراجعین به بخش جراحی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی و دو کلینیک خصوصی در سال 1387 بررسی نماییم.
مواد و روشها
این تحقیق به روش کارآزمایی بالینی اسپلیت ماوس دوسوکور انجام گرفت. ملاحظات اخلاقی این تحقیق مورد تایید و تصویب کمیته اخلاق در پژوهشهای پزشکی دانشکده دندانپزشکی آزاد اسلامی قرار گرفت. در این مطالعه تعداد 62 نمونه (31 بیمار) مورد بررسی قرار گرفت. کلیه بیمارانی که در محدوده سنی 27-17 سال قرار داشته و دارای دندان عقل نهفته دوطرفه (در فک بالا یا پایین) با درجه سختی عمل یکسان بر اساس معیار Pederson(11) بوده، و تمایل داوطلبانه خود را برای ورود به طرح اعلام داشتند، مورد درمان قرار گرفتند. افراد در صورتی که دارای یکی از موارد زیر بودند از مطالعه حذف میشدند: التهاب حاد یا مزمن پری کرونال، مصرف داروهایی غیر از داروهای تجویز شده، مصرف دخانیات، مصرف داروهای ضد بارداری، مشکلات سیستمیک، نیاز به پروفیلاکسی، وجود بیماری عصبی، مصرف ضددردهایی غیر از داروهای تجویز شده، بروز عوارض خاص در حین جراحی مانند باز شدن سینوس فکی و کانال دندانی تحتانی و عدم توانایی در بسته شدن کامل فلپ توسط بخیه، وارد امدن ترومای بیشتر در یک سمت، بروز حفره خشک و عدم مراجعه بیماران در معاینات دورهای.
در صورتیکه بیمار واجد شرایط شرکت در مطالعه تشخیص داده میشد، ارزیابی درجه سختی جراحی بر اساس معیار Pederson صورت میپذیرفت و اگر میزان درجات سختی دو سمت مشابه بود، بیماران به دو گروه مورد و شاهد تقسیم میشدند. درحقیقت بیماران گروه شاهد و مورد یکی بودند ولی کار درمانی برای آنها در دو زمان مختلف انجام شد.
گروه (سمت) مورد: بیمارانی که قبل از جراحی دو عدد کپسول آزیترومایسین و شش عدد قرص نپروکسن در اختیار آنها قرار گرفت و در روز جراحی دندانهای یک سمت آنها به طور تصادفی خارج شد.
گروه (سمت) شاهد: بیمارانی قبل از جراحی دو عدد کپسول آزیترومایسین و شش عدد کپسول پیروکسیکام در اختیار آنها قرار گرفت و دندانهای سمت مقابل آنها بعد از بهبودی سمت مورد مقابلخارج می شد.
از بیماران در هر گروه خواسته میشد داروهای تجویز شده را سه روز متوالی قبل از جراحی بصورت پروفیلاکسی به ترتیب زیر مصرف کنند:
گروه مورد: روزی دو عدد قرص نپروکسن (mg500)
گروه شاهد: روزی دو عدد کپسول پیروکسیکام (mg20)
در رابطه با نحوه مصرف آزیترومایسین به این صورت عمل میشد که یک کپسول را یک ساعت قبل از جراحی بصورت پروفیلاکسی مصرف کنند و کپسول دیگررا دوازده ساعت بعد از جراحی مصرف نماید. سپس بیماران در روز چهارم بعد از مصرف داروها (نپروکسن و پیروکسیکام) برای جراحی دندان عقل نهفته مراجعه میکردند. بعد از جراحی درد، تریسموس، عفونت، حفره خشک و ادم در روزهای مشخص شده در فرمهای اطلاعاتی مورد ارزیابی قرار میگرفتند.
برای شدت درد در هر مقطع زمانی از VAS[1](12) استفاده میشد و برای بیمار توضیح میدادیم که میزان درد خود را که از 0 به معنای بی دردی کامل،1-3 به معنای درد خفیف،4-6 به معنای درد متوسط، 7-8 به معنای درد شدید و 9 که به معنای شدید ترین درد قابل تصور شمارهگذاری شده بود در فرمهایی که در اختیار وی قرار گرفته بود یادداشت کند.
برای بررسی تریسموس، عفونت، حفره خشک و ادم از بیمار خواسته میشد تا در روز دوم و هفتم بعد از جراحی به مرکز مربوطه مراجعه نماید تا بررسی موارد ذکر شده بصورت رو در رو انجام شود. تریسموس(13) از طریق اندازهگیری فاصله بین دندانهای ثنایایی در حالت حداکثر بازشدگی دهان محاسبه میشد و به صورت عددبیان میشد. عفونت(14) از طریق مشاهده ترشحچرک و آبسه درحفره دندان مشخص میشد. حفره خشک(14) از طریق مشاهدهSocketبدون لخته و وجود دردشدید 2 تا 3 روز بعد از خارج نمودن دندان،تشخیص داده میشد. ادم (تورم)(15) با اندازهگیری مجموع فاصله بین گوشه دهان تا چسبندگی لبول گوش که تا برآمدگی گونه ادامه مییافت به علاوه فاصله بین Cantus خارجی چشم تا زاویه فک پایین قبل و بعد از جراحی محاسبه میشد و به صورت عدد بیان میشد.
در صورتی که بیمار بعد از جراحی با مشکل خاصی
(از قبیل بروز حفره خشک) روبرو گردیده و یا نیاز به مصرف مسکن و آنتیبیوتیک دیگری غیر از داروهای تجویز شده داشت،بیمار از مطالعه حذف میشد.
تغییرات شاخصهای فوق در دو گروه با آزمونهای آماری «من ویتنی» و «تی استیودنت» مورد قضاوت آماری قرار گرفتند.
یافتهها
مطالعه روی 62 نمونه (31 بیمار) انجام شد. یک نفر از بیماران به علت وجود درد شدید در روز دوم بعد از جراحی و استفاده از داروی دیگر از مطالعه حذف شد. در نتیجه تحقیق بر روی سی نفر (تعداد 60 نمونه در گروههای مورد و شاهد) انجام گرفت. محدوده سنی بیماران از 17 تا 27 سال و با میانگین 7/5±28/21 سال بود. 6/36 درصد از افراد مورد بررسی مرد و 4/63 درصد از آنها زن بودند. میزان تحصیلات چهارده نفر (6/46%) دانشگاهی، چهارده نفر (6/46%) دبیرستانی و دو نفر (6/6%) ابتدایی و کمتر بود. در دوازده نفر از بیماران (بیست و چهار نمونه) جراحی دندان عقل بر روی فک بالا و در هجده نفر از آنها (سی و شش نمونه) بر روی فک پایین صورت گرفت.
از مجموع بیماران مورد مطالعه درجه سختی جراحی بر اساس معیار Pederson در ده بیمار سخت (4/33%) در دوازده بیمار متوسط (40%) و در هشت بیمار آسان (6/26%) بود ]از هجده نفری که جراحی بر روی فک پایین آنها صورت گرفته بود بر اساس این معیار ده نفر سخت (5/55%)، شش نفر متوسط (3/33%) و دو نفر آسان (2/11%) و از دوازده نفری که جراحی دندان عقل فک بالا روی آنها انجام شده بود، شش نفر متوسط (50%) و شش نفر آسان (50%) بودند و درجه سختی سخت در گروه فک بالا وجود نداشت. [میزان استفاده از بیحسی کمکی و نیز تعداد بخیهها در هر دو گروه برابر بود.
شدت درد بعد از خارج نمودن دندان بر حسب زمان پیگیری و به تفکیک استفاده از داروی ضدالتهاب در جدول 1 و نمودار 1 ارائه شده است که نشان میدهد: میانگین شدت درد در گروه شاهد در سه روز اول مطالعه به طور بارزی از گروه مورد کمتر بود و در روز هفتم تفاوت اندکی از لحاظ شدت درد بین دو گروه ثبت شد.
میزان تورم بعد از خارج نمودن دندان بر حسب زمان پیگیری و به تفکیک استفاده از داروی ضدالتهاب در جدول 2 و نمودار 2 ارائه شده است، که نشان میدهد، میانگین شدت تورم در گروه شاهد در روزهای دوم و هفتم مطالعه از گروه مورد کمتر بود.
میزان حداکثر باز شدن دهان بعد از خارج نمودن دندان بر حسب زمان پیگیری و به تفکیک استفاده از داروی ضدالتهاب در جدول 3 و نمودار 3 ارائه شده است که نشان میدهد میانگین حداکثر باز شدن دهان در گروه شاهد در روزهای دوم و هفتم مطالعه از گروه مورد بیشتر بود.
در هیچ یک از نمونههای مورد مطالعه عفونت مشاهده نشد.
یک بیمار بدلیل درد شدید و استفاده از داروی مسکن کمکی (بروز حفره خشک) از مطالعه خارج گردید.
نمودار 1 : میانگین شدت درد (بر اساس معیار VAS) بعد از خارج نمودن دندان بر حسب زمان پیگیری و به تفکیک استفادهاز داروی ضدالتهاب
جدول 1 : میانگین شدت درد (بر اساس معیار VSA) بعد از خارج نمودن دندان بر حسب زمان پیگیری و به تفکیک استفاده از داروی ضد التهاب
زمان پیگیری |
یک روز پس از عمل |
2 روز پس از عمل |
3 روز پس از عمل |
7 روز پس از عمل |
اثر زمان (P-value) |
گروه درمانی نپروکسن |
1/2±2/6 |
5/2±3/5 |
1/2±3/3 |
8/0±86/0 |
001/0P< |
پیروکسیکام |
6/1±8/4 |
3/2±06/4 |
4/1±06/2 |
5/0±36/0 |
001/0P< |
نتیجه آزمون |
001/0P< 67/3z= |
001/0P< 51/3z= |
001/0P< 67/3z= |
002/0P= 10/3z= |
|
جدول 2 : میانگین تورم (بر حسب میلی متر) بعد از خارج نمودن دندان بر حسب زمان پیگیری و به تفکیک استفاده از داروی ضد التهاب
زمان پیگیری |
24 ساعت پس از عمل |
7 روز پس از عمل |
اثر زمان (P-value) |
گروه درمانی با نپروکسن |
7/20±4/152 |
9/18±3/145 |
001/0P< |
پیروکسیکام |
7/18±2/148 |
2/19±8/143 |
001/0P< |
نتیجه آزمون |
001/0P= 85/3t= |
001/0P= 75/3t= |
|
جدول 3 : میانگین حداکثر باز شدن دهان (برحسب میلی متر) بعد از خارج نمودن دندان بر حسب زمان پیگیری و به تفکیک استفاده از داروی ضدالتهاب
زمان پیگیری |
24 ساعت پس از عمل |
7 روز پس از عمل |
اثر زمان (P-value) |
گروه درمانی با نپروکسن |
8/8±3/46 |
7/4±7/53 |
001/0P< |
پیروکسیکام |
01/6±50 |
8/3±8/54 |
001/0P< |
نتیجه آزمون |
001/0P< 40/4t= |
015/0P= 58/2 t= |
|
بحث
این مطالعه با هدف بررسی تاثیر ترکیب آزیترومایسین و نپروکسن با آزیترومایسین و پیروکسیکام بر پیشگیری از عوارض ناشی از خارج کردن دندانهای مولر سوم نهفته انجام گرفت. جراحی دندانهای مولر سوم نهفته به عنوان یک مدل رایج جهت ارزیابی تاثیر داروهای ضددرد و آنتیبیوتیکها و پیش بینی عوارض بعد از جراحی دندان مورد استفاده قرار میگیرد.
در مطالعهای که آقای Graziani و همکارانش(8) با هدف بررسی کلینیکی پیروکسیکام FDDF و آزیترومایسین در پیشگیری از شکایات مرتبط با خارج کردن دندان عقل نهفته انجام دادند، نشان داده شد که پیروکسیکام قادر است شدت درد و التهاب بعد از جراحی دندان عقل نهفته را کاهش دهد. در این مطالعه وقتی بیماران با گروه شاهد که تنها آزیترومایسین استفاده کرده بودند مقایسه شدند مشخص شد که شدت درد و ادم در بیمارانی که از پیروکسیکام به تنهایی استفاده کرده بودند در روز اول بعد از جراحی به طور واضحی کمتر بود. نتایج تحقیق ما نیز نشان داد، شدت درد بعد از جراحی در سه روز اول در گروهی که پیروکسیکام استفاده کرده بودند (بصورت پروفیلاکسی و از 3 روز قبل از عمل و بدون نیاز به تکرار در روزهای بعد از جراحی) کمتر از گروهی که نپروکسن استفاده کرده می باشد. از طرفی استفاده از پیروکسیکام در مقایسه با نپروکسن موجب شد، میزان تورم در محل جراحی کمتر شده و توانایی بیمار در باز کردن دهان خود بعد از جراحی بیشتر شود که تمامی این موارد تاییدکننده یافتههای تحقیق Graziani می باشد.
در مطالعهای دیگر، Selcuk و همکارانش(16) به بررسی خاصیت ضددردی پیروکسیکام FDDF و نپروکسن بعد از جراحی دندان عقل نهفته پرداختند. در این مطالعه نشان داده شد که، پیروکسیکام نقش بیشتری در مقایسه با نپروکسن در درمان درد متعاقب خارج کردن دندان عقل نهفته را داراست. از طرفی گزارش شد که پیروکسیکام موجب ایجاد دوره بیدردی طولانیتر در حدود 24 ساعت بعد از مصرف آن به صورت خوراکی در یک دوز منفرد و 5/2 ساعت قبل از جراحی میشود. نتایج تحقیق ما نیز در تایید نتایج این تحقیق سطح بالاتری از کاهش درد و عوارض بعد از جراحی را در گروهی که از پیروکسیکام استفاده کردند نسبت به گروهی که نپروکسن مصرف کردند در سه روز اول بعد از جراحی نشان داد.
مطالعات کلینیکالی که توسط Hutchinson(17) و Dolci(18) انجام شد نیز نشان داد که پیروکسیکام چه بصورت Regular و چه بصورت FDDF در طول دوره بعد از جراحی میتواند درد بیمار را کنترل نماید. نتایج تحقیق ما نیز تاییدکننده نتایج این دو تحقیق بود.
Malazia و همکارانش(19) تقابل بین پیروکسیکام و آزیترومایسین را در زمان انتشار در بافتهای پریودونتالی ملتهب مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه از بیمارانی که سه روز متوالی قبل از خارج کردن دندان از پیروکسیکام به صورت خوراکی استفاده کرده بودند نمونههای خون، بزاق و بافتهای پریودونتالی در زمانهای مختلف بعد از جراحی مورد بررسی قرار گرفت و نشان داده شد که پیروکسیکام در پلاسما و نمونههای لثهای بیماران تا پنج روز بعد از خارج کردن دندان قابل ردیابی بوده و نشان میدهد دوره درمان کوتاه با پیروکسیکام قبل از جراحی میتواند باعث انتشار سیستمیک مناسب و تمرکز طولانی مدت آن در بافتهای پریودونتالی شود. از طرفی واکنشهای التهابی و درد بعد از خاتمه اثر بی حسی را نیز کاهش میدهد. یافتههای تحقیق ما نیز تایید کننده نتایج تحقیق Malazia بود.
میزان وقوع حفره خشک بعد از خارج کردن ساده دندان بین 3-1 درصد(21و20) و در جراحی مولرهای نهفته فک پایین تا حد 20 الی 30% گزارش شده است.(23و22) در مطالعه Larsen(23) نشان داده شد وقوع حفره خشک به دنبال کاربرد موضعی و سیستمیک آنتیبیوتیک کاهش مییابد. علاوه بر این Peterson(24) بیان کرده که استفاده از آنتیبیوتیک به صورت پروفیلاکسی عفونت بعد از جراحی را نیز کاهش میدهد. Ishihama و همکارانش(25)در مطالعهای از تاثیر مثبت ازیترومایسن در پیشگیری از عفونت و کاهش بروز حفره خشک (2/2%) گزارش نمودند. در مطالعهای دیگری که توسط Gomi و همکارانش(26) با هدف بررسی تجمع دارو در بافتهای پریودونتالی ملتهب بعد از بکارگیری سیستمیک آزیترومایسین انجام شد، مشاهده گردید وقتی آزیترومایسین به صورت پروفیلاکسی از دو روز قبل از جراحی مصرف شود، در بافتهای پریودونتال نفوذ مینماید و اثر باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی شایع در اکثر عفونتهای ادونتوژنیک را خنثی مینماید. این یافتهها توانایی آزیترومایسین در پیشگیری از عفونتهای بعد از جراحیهای دهانی را نشان میدهد. با توجه به وجود این پیشینهها ما در مطالعه خود از آزیترومایسین بصورت پروفیلاکسی استفاده نموده و هیچ عفونتی در بیماران مشاهده نشد.
در مطالعه حاضر در یک بیمار از 31 بیمار مورد بررسی حفره خشک مشاهده گردید. با توجه به شایع بودن وقوع حفره خشک بعد از جراحی مولرهای سوم نهفته فک پایین و با توجه به اینکه عوامل متعددی از جمله بهداشت بد دهان، سختی جراحی و ... در وقوع حفره خشک موثر می باشد و در این بیمار جراحی در مولر نهفته فک پایین با درجه سختی سخت و بهداشت بد دهان انجام شده، شاید بتوان این دلایل را برای وقوع حفره خشک در مطالعه ما برشمرد.
نتیجه گیری
در یک جمع بندی و بر اساس نتایج این تحقیق، استفاده از پیروکسیکام بصورت پروفیلاکسی (از 3 روز قبل از عمل و بدون نیاز به تکرار در روزهای بعد از جراحی) در مقایسه با نپروکسن در کاهش عوارض بعد از جراحی دندان عقل نهفته موثرتر می باشد.
تشکر و قدردانی
از حمایتهای معاونت محترم پژوهشی دانشکده
دندانپزشکی آزاد اسلامی، واحد تهران جهت تصویب طرح تحقیقاتی، تقدیر و تشکر می نماییم.