Document Type : original article
Authors
1 Oral & Maxillofacial Diseases Research Center, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
2 Department of Oral and Maxillofacial Radiology, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
3 Dentist, Mashhad, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
رادیوگرافیهای داخل دهانی بطور وسیعی در تشخیصها و درمانهای دندانپزشکی مورد استفاده قرار می گیرند. مطالعات چندی به رابطه بین اکسپوژر اشعه در دندانپزشکی و افزایش بروز تومورهای غدد بزاقی، کانسر تیروئید و مننژیومای داخل کرانیال اشاره نموده اند.(2, 1) به دلیل کنترل دوره ای بیماران و انجام رادیوگرافیهای مکرر بایستی به خطرات احتمالی ناشی از اشعه توجه داشت. این خطرات با بکارگیری تمهیدات لازم بر اساس دستورالعملهای ارائه شده از طرف سازمانهای حفاظتی به حداقل می رسد. از جمله اقدامات مفید، می توان به استفاده از فیلمهای سریع F و E همراه با رعایت اصول کنترل کیفی تاریکخانه ای، تنظیم کیلوولتاژ، میلی آمپر و زمان تابش متناسب با اهداف تصویربرداری اشاره
نمود.(5-3) کاربرد سنسورهای دیجیتال داخل دهانی همراه با تنظیم پارامترهای اکسپوژر نیز نسبت به فیلمهای داخل دهانی به اشعه کمتری نیاز دارند.(4,6) استفاده از کولیماسیون مستطیلی، فیلم‌نگهدار، تکنیک موازی و آزمونهای کنترل کیفی تجهیزات از فاکتورهای مهم درکاهش دوز می باشند.(7, 5, 3)
رعایت این اصول حفاظتی و روشهای کاهش دوز اشعه در مطالعات متعددی مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعات نشان می دهد که کاربرد کولیماسیون مستطیلی ریسک تابش دوز اشعه را حدود 8/2 برابر کاهش می‌دهد. استفاده از شیلد تیروئید و پیش بند سربی نیز 92 تا 98 درصد میزان اکسپوژر بیمار را کاهش می‌دهد.(9, 8) یافته ها در اکثر مطالعات ایران بیانگر کاربرد تجهیزات سیستم دیجیتال به میزان کمتر از 30 درصد و کولیماسیون مستطیلی در حد چند درصد می باشد. استفاده از
فیلمهای با سرعت بالا در ایران روند افزایشی داشته و روش ظهور و ثبوت دستی شایعترین روش پردازش تصویر بوده است.(14-10) نظر به اینکه رعایت اصول حفاظتی اشعه طبق دستورالعملها و کاربرد تجهیزات مناسب، نقش مهمی در کاهش دوز دریافتی بیماران و شاغلین حرفه دندانپزشکی دارد، این مطالعه با هدف بررسی وضعیت رعایت اصول حفاظتی در مطبهای دندانپزشکی شهر مشهد انجام گردید.
مواد و روشها
در این مطالعه توصیفی-تحلیلی، مطبهای دندانپزشکی دارای دستگاه رادیوگرافی داخل دهانی، در سیزده منطقه مشهد در سال 1394 به صورت تصادفی نمونه گیری و ارزیابی گردید. حجم نمونه بر اساس نسبت فراوانی سیستم دیجیتال (4/26%) در مطالعه جوادزاده و علیپور(13) با اطمینان 95 درصد و دقت 05/0، معادل 215 بدست آمد که به جهت افزایش اطمینان، 232 مطب دندانپزشکی در نظر گرفته شد. اطلاعات دموگرافیک دندانپزشک (اعم از سن، جنس، سابقه کاری)، شرکت در دوره های آموزشی و کاربرد دوزیمتر، روشهای حفاظتی پرسنل، ویژگیهای اکسپوژر، تجهیزات و کنترل کیفی دستگاه، کاربرد
فیلم نگهدار و حفاظهای سربی بیمار، تکینک رادیوگرافی (نیمساز یا موازی)، نوع گیرنده تصویر و روش پردازش تصویر منطبق با استاندارهای حفاظتی ثبت گردید.(5) پارامترهای مورد بررسی بر حسب بهترین وضعیت رعایت اصول حفاظتی اشعه امتیازبندی شد.(7-3) سپس مجموع امتیاز کسب شده برای هر مطب دندانپزشکی به درصد تبدیل گردید و بر اساس درصد امتیاز، مطبهای دندانپزشکی در یکی از رده های ضعیف (کمتر یا مساوی33%)، متوسط (66%-33%) و خوب (بالاتر از66%) قرار گرفتند.(13) داده ها به تفکیک جنس و سابقه کاری دندانپزشکان (در سه گروه کمتر از ده سال، 20- 10 سال و بالای 20 سال) در جداول جداگانه درج گردید. فراوانی مطلق و نسبی هر یک از شاخصها در جداول مربوطه ارائه شد و تجزیه و تحلیل داده ها توسط نرم افزار آماری V.19 SPSS صورت گرفت. به ترتیب، با استفاده از آزمونهایMann-Whitney وKruskal Wallis رابطه رعایت اصول حفاظتی اشعه با متغیرهای جنس و سابقه کاری دندانپزشکان بدست آمد.
یافته ها
در این مطالعه، دندانپزشکان شامل 161 نفر (3/69%) مرد و 71 نفر (6/30%) زن با میانگین سنی 5/8±8/43 سال مورد بررسی قرار گرفتند. سابقه کاری 63 دندانپزشک (1/27%) کمتر از ده سال، 101 نفر (5/43%) بین ده تا بیست سال و 53 نفر (8/22%) بیشتر از بیست سال بدست آمد. 15 نفر (4/6%) از دندانپزشکان در مورد سابقه کاری خود اطلاعی ندادند.
در جدول1 خصوصیات دستگاههای رادیوگرافی داخل دهانی مورد استفاده در مطبها ارائه شده است. 9/22 درصد از دستگاههای رادیوگرافی مجهز به سیستم دیجیتال بودند. فقط در 9 درصد دستگاهها، کولیماسیون از نوع مستطیلی بود.
بر اساس یافته ها، گیرنده تصویر فیلم E، 1/77 درصد و تکنیک نیمساز 7/79 درصد کاربرد داشتند. از شیلد تیروئید در 6/61 درصد مطبها و پیش بند سربی در 7/54 درصد مطبها استفاده نمی شد. در جدول 2، فراوانی رعایت اصول حفاظتی بیمار در پارامترهای مختلف ارائه شده است.
در زمینه روش حفاظتی پرسنل کاربرد پاراوان سربی با فراوانی 4/47 درصد بیشترین و رعایت فاصله 2/30 درصد در مرتبه بعدی فراوانی قرار گرفت. کنترل کیفی سالانه دستگاه تقریباً در 65 درصد مطبها انجام می شد (جدول3). براساس آنالیز آماری Kruskal Wallis، میانگین رتبه رعایت اصول حفاظتی برای دندانپزشکانی که در برنامه های آموزشی به طور منظم شرکت داشتند به طور معناداری بالاتر از دو گروه دیگر (گاهی و هیچگاه) بدست آمد. (05/0>p ,10/14=X2).
در مقایسه بین دندانپزشکان زن و مرد، کاربرد حفاظ سربی برای تمام بیماران (به ترتیب 9/78 و 1/57 درصد)، پاراوان یا دیوار سربی (به ترتیب 1/66 و 7/51 درصد)، فیلم نگهدار و تکنیک موازی (به ترتیب 4/15 و 4/12 درصد) در زنان بیشتر بود. کاربرد سیستم دیجیتال در مطب دندانپزشکان زن 14 درصد و مرد 23 درصد بدست آمد. کنترل کیفی منظم دستگاه و شرکت در دوره های آموزشی برای هر دو گروه دندانپزشک زن و مرد تقریباً مشابه بود (به ترتیب 61 و 45 درصد زن و 59 و 45 درصد مرد). به طور کلی در بررسی رابطه بین رعایت اصول حفاظتی و جنس، بر اساس آزمونMann-Whitney بین میانگین امتیاز در دو گروه دندانپزشک زن و مرد تفاوت معنی داری وجود نداشت. (873/0=p)
دندانپزشکان با سابقه کاری زیر 10 سال بیشترین استفاده را از سیستم دیجیتال، فیلم‌نگهدار و تکنیک موازی داشتند (به ترتیب 2/30، 2/22 و 2/22 درصد). در مطب دندانپزشکان با سابقه کاری20-10 سال بالاترین میزان کاربرد شیلد تیروئید و پیش بند سربی (3/62 درصد) مشاهده شد. متغیر بودن زمان اکسپوژر در دندانپزشکان
با سابقه کاری20-10 سال بیشترین فراوانی را نشان داد (3/36 درصد). استفاده از کولیماسیون مستطیلی (3/11 درصد) و دیوار سربی (9/18 درصد) در مطبهای با سابقه بیشتر از 20 سال شایعتر بود. براساس یافته ها در سه گروه سابقه کاری کمتر از ده سال، 20-10 سال و بالای 20 سال به ترتیب 8 ،12 و 15 درصد مطبها از هیچگونه روش حفاظت محیطی استفاده نمی گردید. همچنین در بررسی رعایت اصول حفاظتی بین سه گروه سابقه کاری براساس آنالیز آماری Kruskal Wallis بین میانگین امتیاز در سه گروه سابقه کاری تفاوت معنی داری بدست نیامد. (438/0=p ,65/1=X2)
جدول 1. توزیع فراوانی خصوصیات دستگاه رادیوگرافی داخل دهانی در مطبهای دندانپزشکی مشهد (232=n)
|
خصوصیات |
تعداد (درصد) کل نامشخص |
|||||
|
نوع دستگاه |
ثابت 218 (0/94) |
پرتابل 14 (0/6) |
هر دو 0 (0/0) |
(0/100)232 |
- |
|
|
نوع سیستم |
دیجیتال 44 (0/19) |
آنالوگ 179 (1/77) |
هر دو 9 (9/3) |
(0/100)232 |
- |
|
|
عمر دستگاه |
کمتر از 5 سال 40 (6/25) |
5-10 سال 50 (1/32) |
بیشتر از ده سال 66 (3/42) |
(0/100)156 |
76 |
|
|
کیلوولتاژ (kVp) |
کمتر از60 0 (0/0) |
70- 60 15 (4/48) |
بیشتر از 70 16 (6/51) |
(0/100)31 |
201 |
|
|
میلی آمپر (mA) |
کمتر از 8 2 (3/13) |
8 13 (7/86) |
بیشتر از 8 0 (0/0) |
(0/100)15 |
217 |
|
|
طول کولیماسیون |
بلند 174 (1/82) |
کوتاه 38 (9/17) |
هر دو 0 (0/0) |
(0/100)212 |
20 |
|
|
شکل کولیماسیون |
کروی 159 (1/84) |
مستطیلی 17 (0/9) |
مخروطی 13 (9/6) |
(0/100)189 |
43 |
|
جدول2. توزیع فراوانی رعایت موارد حفاظتی از بیمار در مطبهای دندانپزشکی مشهد
|
موارد حفاظتی |
تعداد (درصد) |
||
|
کاربرد شیلد تیروئید |
تمام بیماران 75(3/32) |
کودکان و خانم های باردار 14(0/6) |
عدم استفاده 143(6/61) |
|
کاربرد پیش بند سربی |
تمام بیماران 73 (5/31) |
کودکان و خانم های باردار 32(8/13) |
عدم استفاده 127(7/54) |
|
استفاده فیلم نگهدار |
تمام بیماران 31 (4/13) |
در صورت ضرورت 16 (9/6) |
عدم استفاده 185 (7/79) |
|
نوع گیرنده تصویر |
فیلم E 179(1/77) |
گیرنده دیجیتال(PSPیاCCD) 44 (0/19) |
هر دو 9 (9/3) |
|
تکنیک رادیوگرافی |
موازی 31 (4/13) |
نیمساز 185 (7/79) |
هر دو 16 (9/6) |
|
مسئول پرتو نگاری |
دندانپزشک یا تکنسین 181 (0/78) |
دستیار 51 (0/22) |
هر دو 0 (0/0) |
|
زمان اکسپوژر |
ثابت 158 (1/68) |
متغیر (سن و ناحیه) 74 (9/31) |
هر دو 0 (0/0) |
|
روش پردازش تصویر |
ظهور و ثبوت 179 (1/77) |
پردازش کامپیوتری 44 (0/19) |
هر دو 9 (9/3) |
جدول 3.توزیع فراوانی رعایت موارد حفاظتی از پرسنل در مطبهای دندانپزشکی مشهد
|
موارد حفاظتی |
تعداد (درصد) |
|||
|
نوع محیط حفاظتی |
اتاق یا دیوار سربی 22 (5/9) |
پاراوان سربی 110 (4/47) |
رعایت فاصله 70 (2/30) |
هیچکدام 30 (9/12) |
|
کنترل کیفی سالانه دستگاه |
بله 139 (9/59) |
گاهی 13 (6/5) |
خیر 80 (5/34) |
|
|
شرکت سالانه در برنامه آموزشی |
بله 105 (3/45) |
گاهی 62 (7/26) |
خیر 65 (0/28) |
|
|
استفاده از دوزیمتر فردی و محیطی |
بله 4 (7/1) |
خیر 228 (3/98) |
||
در جدول 4 میانگین و انحراف معیار درصد امتیاز کسب شده و همچنین توزیع فراوانی وضعیت رعایت اصول حفاظتی به تفکیک جنسیت و سابقه کاری نشان داده
شده است. در کل میانگین درصد امتیاز رعایت اصول حفاظتی مطبها، 9/11± 9/42 محاسبه گردید. بر اساس درصد مجموع امتیازها در زمینه رعایت اصول حفاظتی، هر مطب دندانپزشکی در یکی از سه رده ضعیف
(کمتر یا مساوی33/%)، متوسط (66%-33%) و خوب (بالاتر از 66%) قرار گرفت. در 77 درصد مطبها رعایت اصول بهداشت اشعه متوسط و فقط در 37/4 درصد وضعیت خوب بود. (جدول 4)
جدول 4.میانگین و انحراف معیار درصد امتیاز کسب شده و توزیع فراوانی وضعیت رعایت اصول حفاظتی
به تفکیک جنس و سابقه کاری در مطبهای دندانپزشکی مشهد
|
مطبهای دندانپزشکی |
انحراف معیار ± میانگین |
وضعیت رعایت اصول حفاظتیY تعداد (درصد) |
|||
|
|
|
ضعیف |
متوسط |
خوب |
|
|
جنسیت دندانپزشک |
زن (71n=) |
1/13± 6/42 |
13 (3/18) |
54 (1/76) |
4 (6/5) |
|
مرد (161n=) |
1/11 ± 9/42 |
31 (3/19) |
124(0/77) |
6 (7/3) |
|
|
نتیجه آزمون Mann-Whitney |
873/0p = |
|
|
|
|
|
سابقه کاری دندانپزشک* |
زیر 10 سال (63n=) |
9/14 ± 5/45 |
10 (9/15) |
49 (8/77) |
4 (3/6) |
|
10 تا 20 سال (101n=) |
0/11 ± 2/42 |
18 (8/17) |
79 (2/78) |
4 (0/4) |
|
|
بالای 20 سال (53n=) |
2/9± 2/41 |
14 (4/26) |
37 (8/69) |
2 (8/3) |
|
|
نتیجه آزمون Kruskal Wallis |
438/0=p |
|
|
|
|
|
کل مطبها (232n=) |
9/11 ± 9/42 |
44 (0/19) |
178 (7/76) |
10 (3/4) |
|
* تعداد 15 دندانپزشک اطلاعاتی در مورد سابقه کاری خود ارائه ندادند.
Yوضعیت رعایت اصول حفاظتی بر اساس امتیاز کسب شده: ضعیف (کمتر یا مساوی33%)، متوسط (66%-33%) و خوب ( بالاتر از66%)
بحث
کلیشه های رادیوگرافی ابزاری کمک‌کننده و ضروری درتشخیص، طراحی و کارآیی درمان می باشند ولی رعایت برخی ملاحظات حفاظتی به جهت اثرات زیان آور اشعه ضروری می باشد. ضمن کاهش کاربرد اشعه یونیزان از طریق تجویز مناسب و ضروری رادیوگرافی، بایستی تا حد امکان فناوریهای مدرن با در نظرگیری اصول حفاظتی بکار گرفته شود.
بررسی رعایت اصول حفاظتی در مورد دستگاههای رادیوگرافی داخل دهانی در مطبهای دندانپزشکی شهر مشهد نشان داد که 9/22 درصد دستگاهها مجهز به سیستم دیجیتال بودند. این نتیجه با مطالعه جوادزاده و علیپور در رشت(13) (4/26 درصد) و دو مطالعه دیگر در
بلژیک(15, 16) (حدود 33 و 38 درصد) تقریباً همخوانی داشت. تجهیز 3/4 در صد مطبها به سیستم دیجیتال در بررسیAgbor و Azodo(17) در نیجریه نیز بیانگر عدم کاربرد معمول سیستم دیجیتال می باشد. احتمالاً
هزینه‌‌های بالای تجهیزات دیجیتال و عدم آگاهی از مزایای آن عاملی در کاربرد کمتر این سیستم می باشد. ولی در بررسی Lee و Lu dlow(1) در کره جنوبی، 2/77 درصد دندانپزشکان از سیسم دیجیتال استفاده می کردند. در مطالعه حاضر 6/86 درصد دندانپزشکان از میزان کیلوولتاژ دستگاه رادیوگرافی خود اطلاعی نداشتند که با نتایج سایر مطالعات آسیایی در این زمینه مطابقت داشت.(19, 18, 14) در حالی که مطالعهAps (15) در بلژیک حاکی از عدم اطلاع 32 درصد دندانپزشکان از کیلوولتاژ دستگاه بود. این تفاوت می تواند بیانگر آگاهی و یا اهمیت بیشتر به رعایت اصول بهداشت اشعه در کشورهای توسعه یافته باشد.
براساس یافته‌ها بیشترین فراوانی مربوط به
کولیماسیون کروی بود که با سایر مطالعات منطبق
می باشد.(21, 20, 18, 12, 11, 7, 1) و علت احتمالی این امر دشوار بودن انجام رادیوگرافی به وسیله کولیماسیون مستطیلی است که سبب رغبت کمتر دندانپزشکان برای کاربرد آن می شود، همچنین این نوع کولیماسیون در ایران کمیاب می باشد. در مطالعه حاضر 1/82 درصد دستگاههای رادیوگرافی مجهز به کولیماسیون بلند بودند که تقریباً مشابه یافته های توکلی و همکاران(21) و Ilguy و همکاران(18) و متفاوت از یافته‌های اسکندرلو و اختری(10) و Aps (15) می باشد.
استفاده از حفاظهای سربی برای بیمار یکی از
ارکان مهم اصول حفاظتی اشعه به شمار می رود.
مشابه سایر مطالعات صورت گرفته در تهران، همدان،
یزد و اصفهان، کره جنوبی و ترکیه، در مطالعه حاضر بطور کلی کمتر از نیمی از دندانپزشکان از شیلد تیروئید (38 درصد) و پیش‌بند سربی (3/45 درصد) استفاده
می کردند.(22, 21-18, 12, 10, 1) در مقایسه، در مطالعات انجام شده در رشت و بعضی ایالتهای آمریکا کاربرد شیلد تیروئید و پیش بند سربی از فراوانی بیشتری برخوردار بود (بین 75% تا 100%). (24, 23, 13, 9)
کاربرد فیلم نگهدار، فراوانی 4/13 درصد را نشان داد که با نتایج بعضی تحقیقات در این خصوص مشابهت داشت.(19, 13, 12) مطالعه ای در انگلستان و ایالت فلوریدا، کاربرد فیلم نگهدار را بالای 60 درصد نشان داد.(25, 7) به نظر می رسد استفاده محدود از این وسیله در کشورهای آسیایی ناشی از فقدان آگاهی از مزایای فیلم نگهدار، کمیاب بودن این وسیله و یا هزینه نسبتاً بالای آن
می باشد.(12) در مطالعه حاضر تکنیک نیمساز زاویه
(7/79 درصد) شایعترین تکنیک مورد استفاده بود. در مطالعات Salti و Whaites (19)،Ilguy و همکاران(18)، جوادزاده و علیپور(13) و Sheikh و همکاران(14) فراوانی تکنیک نیمساز به ترتیب 57، 62، 70 و 1/94 درصد گزارش شد. در تحقیق Aps (15) شایعترین تکنیک کاربردی تکنیک موازی (81 درصد) بدست آمد. در مورد تکنیکهای رادیوگرافی داخل دهانی علیرغم مزایای تکنیک موازی، کاربرد تکنیک نیمساز در اغلب مطبها بارزتر بود. احتمالاً علت این امر آموزش ناکافی و عدم استفاده معمول از تکنیک موازی در دروس عملی دانشکده ها
می باشد.(13)
در بررسیIlguy و همکاران(18) و گودرزی پور و ابراهیمی(12) استفاده از اتاق یا دیوار سربی به ترتیب 7/7 و 5 درصد بود که با مطالعه ما (5/9 درصد) تقریباً همخوانی داشت. در مجموع بکارگیری روشهای حفاظت محیط برای پرسنل حدود 87 درصد بدست آمد که تقریباً منطبق با سایر مطالعات در ایران بود.(21, 11, 10) لذا علیرغم کاربرد روشهای حفاظتی متفاوت در مطبها، وضعیت حفاظت پرسنل نسبتاً مطلوب می باشد.
کنترل کیفی سالانه دستگاه در این مطالعه
(9/59 درصد) وضعیت بهتری نسبت به مطالعاتIlguy و همکاران(18) قاضی خانلو و اسکندرلو (11) و Agbor و Azodo(17) (به ترتیب 7/16 و 1/11و 7/5 درصد) نشان داد. برخلاف یافته های بدریان و همکاران(22)و جوادزاده وعلیپور(13) در زمینه عدم شرکت دندانپزشکان در
دوره های آموزشی به میزان 7/71 و 6/73 درصد، مطالعه حاضر دال بر شرکت اکثریت دندانپزشکان در دوره های آموزشی بود.
دوزیمتر شخصی (فیلم بج) وسیله مناسبی جهت
اندازه گیری میزان دریافت اشعه می باشد و کاربرد آن امری ضروریست، متاسفانه در این مطالعه فقط در 7/1 درصد مطبها این وسیله بکار برده می شد، ولی کاربرد دوزیمتر در مطالعه توکلی و همکاران(21) و Goren و همکاران(9) به ترتیب 10 و 61 درصد گزارش شد.
در مطالعه حاضر بین رعایت اصول حفاظتی و جنس، ارتباط معناداری مشاهده نشد که مشابه مطالعهTugnait و همکاران(7) در بررسی بین برخی اصول حفاظتی و جنس می باشد. همچنین در مطالعه حاضر، بین سابقه کاری افراد و رعایت اصول حفاظتی ارتباط معناداری بدست نیامد. در عین حال افراد با سابقه کاری بیشتر، اصول حفاظت اشعه را کمتر رعایت نموده بودند. بیشترین میزان کاربرد سیستم دیجیتال، فیلم نگهدار و تکنیک موازی در دندانپزشکان با سابقه کاری زیر 10 سال بدست آمد. بدیهی است تهیه سیستم دیجیتال در سالهای اخیر بجهت دسترسی بیشتر توجیهی بر این امر می باشد. عدم وجود دیوار سربی در مطبهای دندانپزشکی با سابقه کم و عدم کاربرد سیستم دیجیتال در مطبهای با سابقه بالا، از جنبه اقتصادی قابل توجیه می باشد. طبق تحقیق Tugnait و همکاران(7)، دندانپزشکان با سابقه کاری کمتر، بیشترین استفاده را از فیلم نگهدار و تکنیک موازی داشتند و کاربرد تکنیک نیمساز در دندانپزشکان مسن شایعتر بود که با مطالعه حاضرهمخوانی داشت.
نتیجه گیری
بطور کلی وضعیت رعایت اصول حفاظتی اشعه در مطبهای دندانپزشکی شهر مشهد در حد متوسط ارزیابی گردید. تنوع قابل توجهی در بکارگیری تجهیزات رادیوگرافی جهت افزایش کیفیت تصویر و کاهش دوز جذبی بیمار وجود داشت. کاربرد نسبتاً کم سیستم دیجیتال، فیلم نگهدار، حفاظ سربی، عدم آگاهی اکثر دندانپزشکان از فاکتورهای اکسپوژر و شایعتر بودن روش ظهور و ثبوت دستی بیانگر عملکرد و آگاهی نامساعد دندانپزشکان در این زمینه می باشد. لذا ایجاد تغییراتی در برنامه های آموزشی دانشجویان دندانپزشکی و نظارت دقیق بر اجرای دستورالعملها و توجه در انتخاب نوع تجهیزات دستگاه رادیوگرافی در مطبهای دندانپزشکی ضروری می باشد.
تشکر و قدردانی
با تشکر از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و دانشکده دندانپزشکی مشهد، این مقاله بخشی از پایان نامه دکترای عمومی دندانپزشکی به شماره 2760 در کتابخانه این دانشکده می باشد.
10. Eskandarloo A, Akhtari M. Evaluation of radiation protection principles observance in Iranian dental offices in Hamedan (2001). Scientific Journal of Hamadan University of Medical Sciences 2003;10(3):
47-50.
11. GhazikhanlouSani K, Eskandarlou A. Evaluation of radiation protection principles observance in Iranian dental schools. J Dent Tehran Univ Med Sci 2009; 22(3):125-31.
12. Goodarzi Pour D, Ebrahimi Moghaddam S. Evaluation of x-ray protective measurements in intraoral radiography equipped centers in Yazd. J Dent Med 2004;17(4): 61-7.
13. Javadzadeh A, Alipour H. Knowledge of general dentists about radiation protection in oral radiographic examinations in the city of Rasht-Iran in 2009. J Mash Dent Sch 2011; 35(1): 23-32.
14. Sheikh S, Pallagatti S, Singla I, Gupta R, Aggarwal A, Singh R, et al. Survey of dental radiographical practice in States of Punjab and Haryana in India. J Investig Clin Dent 2014; 5(1): 72-7.
15. Aps JKM. Flemish general dental practitioners' knowledge of dental radiology. Dentomaxillofac Radiol 2010; 39(2):113-8.
16. Jacobs R, Vanderstappen M, Bogaerts R, Gijbels F. Attitude of the Belgian dentist population towards radiation protection. Dentomaxillofac Radiol 2004; 33(5): 334-9.
17. Agbor A, Azodo C. Radiation protection awareness and practices in cameroon dental health care facilities. Indian J Oral Health Res 2016; 2(1):17-22.
18. Ilguy D, Ilguy M, Dincer S, Bayirili G. Survey of dental radiological practice in Turkey. Dentomaxillofac Radiol 2005; 34(4): 222-7.
19. Salti L, Whaites EJ. Survey of dental radiographic services in private dental clinics in Damascus, Syria. Dentomaxillofac Radiol 2002; 31(2):100-5.
20. Svenson B, Soderfeldt B, Grondahl HG. Analysis of dentists' attitudes towards risks in oral radiology. Dentomaxillofac Radiol 1996; 25(3):151-6.
21. Tavakkoli M, Nikneshan S, Varshosaz M. Protection against X-Ray in dental clinics of Shahid Beheshti university of medical sciences in 1381. Beheshti Univ Dent J 2004; 22(2):197-202.
22. Badrian H, Sheikhi M, Abdinian M. Knowledge, attitudes and performance of dental practitioners in Isfahan-Iran about biologic effects of ionizing radiation and protection against them in 2011. J Mash Dent Sch 2013; 37(1):19-26.(Persian)
)