بررسی بروز MDM2 و P53 در کیست دنتی‌ژروس و ادنتوژنیک کراتوکیست به روش ایمنوهیستوشیمی

شجاعی, ستاره; جمشیدی, شکوفه; محتشم, نوشین; روشنایی, قدرت الله; شهابی نژاد, مهدی

doi:10.22038/jmds.2015.4471

بررسی بروز MDM2 و P53 در کیست دنتی‌ژروس و ادنتوژنیک کراتوکیست به روش ایمنوهیستوشیمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه آسیب شناسی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان،ایران

² استادیار آسیب شناسی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، ایران

³ استاد گروه آسیب شناسی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات بیماری های دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران

⁴ استادیار گروه آمار زیستی و اپیدمیولوژی، مرکز تحقیقات مدلسازی بیماری‌های غیرواگیر، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی همدان، ایران

⁵ دستیار تخصصی گروه آسیب شناسی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، ایران

10.22038/jmds.2015.4471

چکیده

مقدمه: ادنتوژنیک کراتوسیست(OKC) یک نوع کیست‌ رشدی تکاملی است که دارای خصوصیات تهاجمی و میزان عود بالا می‏باشد. کیست دنتی‌ژروس شایع‌ترین کیست رشدی تکاملی فکین می‌باشد، که توانایی تبدیل به نئوپلاسم را دارد.P₅₃ و MDM₂
(Murine double minute2) در برخی از کیست‏ها و تومورهای ادنتوژنیک افزایش بیان پیدا می‏کنند. هدف از این مطالعه بررسی بروز نشانگرهای MDM₂ و P₅₃ در ادونتوژنیک کراتوسیست و کیست دنتی‏ژروس و بررسی ارتباط آنها با فعالیت تکثیری بود.
مواد و روش‏ها: در این مطالعه به روش مقطعی، بیان پروتئین‏های P₅₃ و MDM₂در 15 نمونه OKCو 15 نمونه کیست دنتی‏ژروس بررسی شد. نتایج بااستفاده از آزمون آماریt-student و Chi square تجزیه و تحلیل شد. سطح معنی‎داری آزمون‏ها 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته‏ ها:بروز P₅₃ و MDM₂در تمامی نمونه‏های ادنتوژنیک کراتوسیست و کیست دنتی‏ژروس دیده شد. بروز هر دو مارکر در ادنتوژنیک کراتوسیست بیشتر از کیست دنتی‏ژروسبود.و بروز در لایه‏های سوپرابازال بیشتر از لایه بازال بود (045/0=(P. تفاوت آماری معنی‏داری مابین P₅₃ و MDM₂در کیست دنتی‏ژروس وجود داشت (032/0=P)، ولی این اختلاف در OKCمعنی‏دار نبود (83/0=(P .
نتیجه گیری: در این مطالعه میزان بروز مارکر MDM₂ و P₅₃ در ادنتوژنیک کراتوسیست از کیست دنتی‏ژروس بیشتر بود. بر اساس نتایج بدست آمده می‏توان چنین نتیجه گیری کرد که افزایش بیان P₅₃ و MDM₂در ادنتوژنیک کراتوسیست و کیست دنتی‏ژروس ممکن است با پاتوژنز OKC و کیست دنتی‏ژروس در ارتباط باشد و می‏تواند نشان دهنده رفتار بیولوژیک این دو کیست باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of MDM2 and P53 Expression in Dentigerous Cyst and Odontogenic Keratocyst by Immunuhistochemistry

نویسندگان [English]

Setareh Shojaee ¹
Shokoofeh Jamshidi ²
Nooshin Mohtasham ³
Ghodratallah Roshanaee ⁴
Mahdi Shahabinejad ⁵

¹ Assistant Professor, Dept of Oral & Maxillofacial Pathology, School of Dentistry, Hamadan University of Medical Sciences, Hamadan, Iran

² Assistant Professor of Oral & Maxillofacial Pathology, Dental Research Center, School of Dentistry, Hamadan University of Medical Sciences, Hamadan, Iran.

³ Professor of Oral & Maxillofacial Pathology, Oral & Maxillofacial Diseases Research Center, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran.

⁴ Assistant Professor of Biostatistics and Epidemiology, Modeling of Noncommunicable Diseases Research Center, School of Public Health, Hamadan University of Medical Science , Hamadan, Iran.

⁵ Postgraduate Student, Dept of Oral & Maxillofacial Pathology, School of Dentistry, Hamadan University of Medical Sciences, Hamadan, Iran

چکیده [English]

Introduction: Odontogenic keratocyst (OKC) is a developmental odontogenic cyst that has high reccurrence rate and aggressive behavior. Dentigerous cyst is the most common developmental odontogenic cyst that may transfer to neoplasm. P53 and Murine double minute₂ (MDM₂) are over expressed in some odontogenic cysts and tumors. The aim of this study was to compare the expression of MDM₂and P53 in OKC and dentigerous cyst and their relation to proliferative activity of these cystsby immunohistochemistry.
Materials & Methods: In this cross sectional study expression of MDM₂and P53 proteins were determined in 15 cases of OKCs and 15 cases of dentigerous cysts. Results were analysed with statistical tests Chi-square, t-student and the relative significance value of 0.05 considered.
Results: Expression of MDM₂ and P53 had been observed in all the odontogenic keratocysts and dentigerous cysts. Expression of both markers were higher in OKC than dentigerous and expression were higher in suprabasal layers than basal layers (P=0.045). The severity of P53 and MDM₂ were high in both OKC and dentigerous cysts, and there was a statistically significant difference between MDM₂ and P53 in dentigerous cysts (P=0.032), but in OKC there was no significant difference (P=0.83).
Conclusion: Expression of MDM2 and P53 had been higher in odontogenic keratocysts than denigerous cysts. Over expression of P53 and MDM₂may be associated with pathogenesis of OKC and dentigerous cyst and may contribute to biological behavior of these cysts.

کلیدواژه‌ها [English]

Odontogenic keratocyst
dentigerous cyst
immunohistochemistry
murine double minute 2(MDM2)
P53

اصل مقاله

مقدمه

کیست‌ها و تومورهای ادنتوژنیک بخش مهمی از ضایعات فکی و دهانی هستند که از بقایای اپی‌تلیوم ادنتوژنیک در مراحل مختلف ادنتوژنزیس به وجود می‌آیند. کیست‌های دندانی اصولا به دو دسته اصلی کیست‌های التهابی و رشدی تکاملی تقسیم گردیده و رفتارهای بیولوژیک متنوعی دارند.⁽¹⁾ کیست دنتی‌ژروس شایع‌ترین کیست رشدی نموی ادنتوژنیک است که بیش از 20 درصد کیست‌های مفروش از اپی‌تلیوم فک را تشکیل می‌دهد.⁽¹⁾ این کیست از جدایی فولیکول از اطرف تاج دندان رویش نیافته به وجود می‌آید.^(2و1) هرچند در برخی از موارد به نظر می‌رسد که این کیست منشأ التهابی داشته باشد.⁽¹⁾ همانند کیست‌های دیگر، بزرگ شدن کیست دنتی‌ژروس در رابطه با پرولیفراسیون اپی‌تلیال، فاکتورهای تحلیل برنده استخوان و افزایش فشار اسمزی مایع داخل کیست ایجاد می‌شود. این کیست‌ها گاهی تا اندازه‌ای بزرگ می‌شوند که باعث ناقرینگی صورت می‌گردند.⁽¹⁾ احتمال تبدیل کیست دنتی‏ژروس به نئوپلاسم وجود دارد که از جمله این موارد، تغییر نئوپلاستیک پوشش کیست به یک آملوبلاستوما، به ندرت کارسینوم سلول سنگفرشی و کارسینوم موکواپیدرمویید می‌باشد.⁽¹⁾

ادنتوژنیک کراتوسیست شکل مشخصی از یک کیست رشدی تکاملی می‌باشد که به علت تظاهرات هیستوپاتولوژیک خاص و رفتار کلینیکی با تهاجم موضعی و عودهای مکرری که دارد توجه خاصی را به خود معطوف کرده است.⁽¹⁾ OKC بیش از 3 تا 11 درصد کل کیست‌های ادنتوژنیک را تشکیل می‌دهد. این کیست مکانیسم رشد و رفتار بیولوژیکی متفاوتی را نسبت به کیست‌های شایع‌تر نظیر دنتی‌ژروس و رادیکولار نشان می‌دهد و ممکن است رشد آن به فاکتورهای ناشناخته ذاتی در اپی‌تلیوم یا فعالیت آنزیماتیک در دیواره فیبروزه کیست ارتباط داشته باشد.⁽¹⁾ از جمله مکانیسم‌های رشد OKCها، میزان پرولیفراسیون (تکثیر) بالا، افزایش بیان پروتئین آنتی‌آپوپتوتیک BCL-2 و بیان ماتریکس متالوپروتئینازها (MMP_2,9) می‌باشد.⁽²⁾ به غیر از تمایل به عود به طور کلی پیش‌آگهی اکثر OKCها خوب است. این کیست‌ها در آخرین طبقه‌بندی تومورهای ادنتوژنیک WHO (World Health Organization)، کراتوسیستیک ادنتوژنیک تومور نام گرفته‌اند.⁽¹⁾ پیشروی منظم سلول‏ها از مراحل مختلف چرخه سلولی توسط کینازهای وابسته به سیکلین (CDK_S) بعد از اتصال این کینازها به خانواده دیگری از پروتئینها موسوم به سیکلین‏ها سازماندهی می‏شود. پروتئین‏هایی که باعث مهار تکثیر سلولی می‏شوند، محصولات ژن‏های سرکوب کننده تومور هستند.⁽³⁾P₅₃ که به عنوان ژن سرکوبگر تومور شناخته می‌شود، فاکتور تنظیم‌کننده مسیرهایی نظیر ترمیم DNA، سیکل سلولی، آپوپتوز، آنژیوژنز و حفظ ثبات ژنومی می‌باشد.^(4و3) P₅₃ به صورت منفی به وسیله تقابل با انکوپروتئین MDM₂ تنظیم می‌گردد.^(4و3) ژن MDM₂ که به عنوان یک انکوژن شناخته می‌شود دارای دو عامل فعال‌کننده رونویسی به نام P₁ و P₂ می‌باشد که P₂ وابسته به P₅₃ می‌باشد.⁽⁴⁾در حالت نرمال MDM₂ در هسته تولید می‌شود ولی جهت فعال کردن تنزل (Degradation) عوامل هدف خود به وسیله پروتئازوم‌ها به سیتوپلاسم منتقل می‌شود.⁽⁴⁾مطالعات مختلفی جهت بررسی رابطه بین MDM₂و P₅₃ در ضایعات مختلف صورت گرفته است اما بررسی‏های اندکی این مطالعات را در کیست‏ها و تومورهای ادنتوژنیک انجام داده‏اند.^(6و5)لذا هدف از این مطالعه بررسی بروز نشانگرهای MDM₂ و P₅₃ که به عنوان شاخص‌های مهم تکثیر و تنظیم سیکل سلولی می‏باشند، در ادنتوژنیک کراتوسیست و کیست دنتی‏ژروس بود، تا شاید بتوان کیست‌هایی را که دارای پتانسیل بیشتری برای تغییرات نئوپلاستیک هستند را مشخص کرده و توانایی بروز رفتارهای گوناگون آنها را توجیه نمود.

مواد و روش‏ها

در این مطالعه توصیفی – تحلیلی به روش مقطعی، 30 بلوک پارافینه شامل 15 بلوک ادنتوژنیک کراتوسیست و 15 بلوک کیست دنتی‏ژروس از آرشیو دانشکده دندانپزشکی مشهد و همدان به منظور رنگ آمیزی ایمونوهیستوشیمی با مارکرهای P₅₃_وMDM₂ انتخاب شدند. برای تعیین تعداد نمونه از رابطه حجم نمونه در دو گروه به صورت زیر و اطلاعات مقاله شریفی سیستانی و همکاران⁽⁵⁾ استفاده شد.با در نظر گرفتن خطای نوع اول 5 درصد و توان 80 درصد تعداد نمونه لازم در هر گروه برابر 15 به دست آمد. بلوک‌ها توسط دو پاتولوژیست به طور کامل بررسی شدند و نمونه‏هایی که دارای میزان کافی از ضایعه به منظور رنگ‌آمیزی ایمونوهیستوشیمی بوده و فاقد التهاب یا دارای التهاب اندک بودند و فیکساسیون مطلوب داشتند، انتخاب شدند. نمونه‏هایی که فاقد مشخصات فوق بودند از مطالعه خارج شدند. ضمناً اطلاعات بالینی نظیر سن، جنس و محل ضایعه از پرونده بیماران استخراج گردید. پس از انتخاب بلوک‌های پارافینی، از هر بلوک پارافینی دو برش به ضخامت 5 تا 6 میکرون تهیه و به روش ایمونوهیستوشیمی از مارکرهای P₅₃ (مونوکلونال موشی ضد P₅₃،DAKO/clone DO-7/IS 616، ساخت دانمارک) و MDM₂ (مونوکلونال موشی ضد ,MDM₂Novocastra ساخت انگلستان) طبق دستورالعمل سازنده برای رنگ‌آمیزی نمونه‌ها استفاده شد.پس از تهیه برش‌های بافتی و قرار دادن آن بر روی اسلایدها، به وسیله گزیلن، پارافین‌زدایی و با الکل‌های درجه‌بندی شده آبدهی شدند. سپس جهت بازیافت آنتی‌ژن از دستگاه ماکروویو در دمای ^oC95 و مدت زمان 25 دقیقه استفاده شد. پس از شستشو با PBS (Phosphate buffered saline) از آنتی‌بادی اولیه و آنتی‌بادی ثانویه استفاده شد، که هر دو مارکر با توجه به اینکه آماده استفاده بودند، رقیق نشدند، و سپس انکوباسیون انجام شد. در مرحله بعد ماده رنگ‌زای DAB استفاده و در مرحله بعد برش‌ها با هماتوکسیلین Counterstein و در مرحله آخر Mounting صورت گرفت. اسلایدهای رنگ‌آمیزی شده زیر میکروسکوپ نوری (Olympus Bx41) ساخت ژاپن با درشت‌نمایی 400 و 100 برابر تحت مطالعه قرار گرفت، سلول‌های مثبت رنگ گرفته، سلول‌هایی که هسته آنها قهوه‌ای رنگ گرفته بودند برای شمارش انتخاب شد. ابتدا با بزرگنمایی 100 برابر مناطقی که بیشترین رنگ‌پذیری را داشتند مشخص شدند و سپس با بزرگنمایی 400 برابر، پنج منطقه که بیشترین تعداد سلول‌های اپی‌تلیال رنگ پذیرفته (Hot spot) (با استفاده از مارکر P₅₃_وMDM₂) را داشتند در لایه بازال و 5 منطقه در لایه‌های سوپرابازال انتخاب شدند⁽⁵⁾ از این مناطق توسط دوربین دیجیتال DP₁₂ مدل XC-3UTV0.5 عکس تهیه گردید و با شاهد مثبت که برای هر دو مارکر (Breast interaductal carcinoma) در نظر گرفته شده بود مقایسه شد. سپس با استفاده از برنامه Analysis LS starter تعداد سلول‌های رنگ‌آمیزی شده در این مناطق توسط دو پاتولوژیست شمارش و میانگین آنها گرفته ‌شد. میزان همبستگی بین دو پاتولوژیست برابر 9/0 بوده است. در این مطالعه بررسی نیمه کمی نیز انجام شد، به این نحو که نمونه‌هایی که کمتر از 5 درصد سلول‌های اپی‌تلیالی رنگ گرفته‌ بودند (±)، نمونه‌هایی که بین 25-5 درصد سلول‌های اپی‌تلیالی رنگ گرفته‌ بودند (+) و آنهایی که 25%< رنگ‌پذیری نشان دادند (++)، در نظر گرفته شدند.⁽⁵⁾شدت رنگ پذیری در این مطالعه چشمی و به صورت خفیف، متوسط و شدید ارزیابی شد.در این مطاله از آزمون t-studentو Chi-squareبرای بررسی داده‏ها استفاده شد و (P≤0.05) در نظر گرفته شد. برای تحلیل داده‎ها نرم افزار SPSS با ویرایش 16 به‎کار رفت.

یافته‏ ها

همانطور که در جدول 1 مشخص شده است بین سن و جنس و محل ضایعات در گروه‏های مورد مطالعه اختلاف آماری معنی داری وجود نداشت.در این مطالعه، بروز P₅₃ و MDM₂در تمامی نمونه‏های ادنتوژنیک کراتوسیست و کیست دنتی‏ژروس دیده شد. بروز هر دو مارکر در ادنتوژنیک کراتوسیست بیشتر از کیست دنتی‏ژروس بود، که بروز در لایه‏های سوپرابازال بیشتر از لایه بازال بود (تصاویر 1تا 4) و این در حالیست که در ادنتوژنیک کراتوسیست بروز MDM₂ نسبت به P₅₃ دارای تفاوت قابل ملاحظه ای هم در لایه بازال و هم سوپرابازال بود که داده‏های مربوط به هر ضایعه در جدول 2 آورده شده است. بر اساس داده‏های بدست آمده رابطه بینP₅₃_وMDM₂ همسو بود (45/0r= و 013/0P=) مقایسه نیمه کمی برای میزان بروز این دو مارکر در کیست‏های مورد مطالعه نیز نشان دهنده بروز بیشتر P₅₃و MDM₂ در ادنتوژنیک کراتوسیست بود ولی این تفاوت از لحاظ آماری معنی‎دار نبود، که به ترتیب (051/0P=) و (34/0P=) به دست آمد. (جدول 3) بررسی‏های کیفی الگوی رنگ‏پذیری نشان داد که با مارکر P₅₃ در گروه ادونتوژنیک کراتوسیست‏ها پترن غالب رنگ‏پذیری متوسط و در گروه کیست‏های دنتی‏ژروس، خفیف بود، با مارکر MDM₂ در گروه OKC، و دنتی‏ژروس پترن غالب رنگ‏پذیری شدید بود و از آزمون همبستگی و آماره t برای ارزیابی ارتباط بین متغیرها استفاده شد.

جدول 1 : اطلاعات بالینی مربوط به سن،جنس و مکان در گروه‏های تحت مطالعه

گروه	فراوانی	سن				جنسیت		مکان
گروه	فراوانی	حداقل	حداکثر	انحراف معیار	میانگین	زن	مرد	خلف فک پایین	خلف فک بالا	قدام فک بالا	سینوسفک بالا
ادنتوژنیک کراتوسیست	15	12	73	98/13	8/33	(0/40)6	(0/60)9	(0/60)9	(0/20)3	(7/6)1	(3/13)2
کیست دنتی‏ژروس	15	17	56	1/13	31	(3/53)8	(7/46)7	(3/53)8	(0/20)3	(7/26)4	(0/0)0
		P-value = 6/0				P-value = 6/0		P-value = 27/0

جدول 2 :توزیع فراوانی مارکرهای P₅₃وMDM₂در گروه‏های مورد مطالعه

		نوع	فراوانی	میانگین	انحراف معیار	آماره tStudent	P-value
P₅₃	لایه بازال	OKC	15	69/9	62/5	76/1	090/0
	لایه بازال	DC	15	63/6	76/3	76/1	090/0
	لایه پارابازال	OKC	15	09/24	70/11	83/1	078/0
	لایه پارابازال	DC	15	16/17	87/8	83/1	078/0
	لایه بازال و پارابازال	OKC	15	55/33	93/16	82/1	080/0
	لایه بازال و پارابازال	DC	15	18/23	95/11	82/1	080/0
MDM₂	لایه بازال	OKC	15	20/17	58/7	15/3	004/0
	لایه بازال	DC	15	99/9	59/4	15/3	004/0
	لایه پارابازال	OKC	15	41/35	22/13	61/2	014/0
	لایه پارابازال	DC	15	72/24	78/8	61/2	014/0
	لایه بازال و پارابازال	OKC	15	35/52	20/18	18/3	004/0

		DC	15	71/34	48/11

DC= کیست دنتی‏ژروس

OKC= ادنتوژنیک کراتوسیست

جدول 3 : توزیع فراوانی مارکرهای P₅₃و MDM₂

		تعداد	میانگین	انحراف معیار	آماره t	P-value
P₅₃	OKC	15	03/36	28/17	95/1	051/0
P₅₃	DC	15	51/25	76/11	95/1	051/0
MDM₂	OKC	15	0/59	05/17	10/1	34/0
MDM₂	DC	15	28/53	71/15	10/1	34/0

تصویر 1 : رنگ آمیزی ایمونوهیستوشیمی با استفاده از نشانگر P₅₃ در ادنتوژنیک کراتوسیست (با شدت رنگ پذیری متوسط) (400Ï)

تصویر2 : رنگ آمیزی ایمونوهیستوشیمی با استفاده از نشانگرMDM₂در ادنتوژنیک کراتوسیست (با شدت رنگ پذیری خفیف) (400Ï)

تصویر 3 : رنگ آمیزی ایمونوهیستوشیمی با استفاده از نشانگر P₅₃ در کیست دنتی‏ژروس (با شدت رنگ پذیری خفیف) (400Ï)

تصویر 4 : رنگ آمیزی ایمونوهیستوشیمی با استفاده از نشانگرMDM₂در کیست دنتی‏ژروس (با شدت رنگ پذیری شدید) (400Ï)

بحث

در مطالعه حاضر تظاهر P₅₃ در کلیه نمونه‏های OKC مشاهده شد که از این نظر با نتایج مطالعات Gadbail⁽⁶⁾، De Oliveira⁽⁷⁾، Sharifi sistani⁽⁵⁾ و همکارانشان همخوانی دارد.^(7-5)در چندین مطالعه دیگر^(9-8) نیز تظاهر P₅₃ در OKC از 41 درصد تا 9/91 درصد موارد گزارش شده است.در مطالعات Carvalhais⁽¹³⁾ و Galvao⁽¹⁴⁾ نیز به صورت کلی تظاهر P₅₃ منفی شد.در مطالعه ما، تظاهر P₅₃ در تمامی کیست‏های دنتی‏ژروس قابل مشاهده بود که از این نظر با مطالعه De Oliveira و همکارانش⁽⁷⁾ کاملاً همخوانی دارد.در مطالعاتی نظیر Gaballah⁽⁹⁾، Sajeevan⁽¹²⁾ و Piattelli⁽¹¹⁾ به ترتیب در 3/33، 5/77 و1/9 درصد کیست‏های دنتی‏ژروس تظاهر P₅₃ مشخص گردید.در مطالعه حاضر MDM₂همانند P₅₃ در کلیه نمونه‏های OKC تظاهر یافت که از این نظر مطالعات بسیار اندکی جهت مقایسه یافتیم. در مطالعه شریفی سیستانی و همکاران⁽⁵⁾ در 80 درصد موارد OKCهای مورد مطالعه MDM₂و در مطالعه Galvao و همکاران⁽¹³⁾ هیچ یک از OKCهای مورد مطالعه برای MDM₂رنگ نشدند، شاید دلیل این نتایج ضد و نقیض در بیولوژی پیچیده P₅₃، دسترسی به آنتی‏بادی، تأثیر آماده سازی بافت و پروتکل استفاده شده برای ایمونوهیستوشیمی نظیر روش‏های فیکس شدن، روش Retrival (بازیافت) آنتی‏ژن از بلوک‏های پارافینی و نوع آنتی بادی مورد استفاده باشد. چنانچه همۀ این فاکتورها به دقت نتایج نسبت داده می شود.^{(12و11و9و7)}غیاب یا بیان کم P₅₃ می‏تواند به وسیله نیمه عمر کوتاه پروتئین P₅₃ در بافت نرمال باشد که توسط ایمونو هیستوشیمی قابل تشخیص نیست⁽⁹⁾ به این علت در این تحقیق از آنتی‏بادی IS616/DO-7 استفاده کرده‏ایم که به عنوان حساس‏ترین و اختصاصی‏ترین روش برای تشخیص ایمونو هیستوشیمی پروتئین P₅₃ در بافت‏های فیکس شده در فرمالین شناخته شده است و P₅₃ وحشی و موتاسیون یافته را نشان می دهد.⁽¹³⁾تعدادی از مطالعات ارتباط نزدیک ما بین افزایش بیان P₅₃ و موتاسیون ژن P₅₃ وآسیب سلولی را به عنوان القاگر بالقوه نوع وحشی P₅₃ دانسته‏اند که سبب ثبات و تشخیص ایمونو هیستوشیمی P₅₃ می‏گردد.⁽¹²⁾در تمام کیست‏های دنتی‏ژروس مورد مطالعه اخیر، MDM₂ تظاهر یافت که متأسفانه هیچ مطالعه‏ای از این نظر جهت مقایسه نیافتیم و لزوم انجام تحقیقات بیشتر در این زمینه را یادآور می‏گردد. در مطالعه حاضر، تظاهر MDM₂_وP₅₃ در OKCهای مورد مطالعه در لایه‏های پارابازال بیشتر از لایه بازال مشاهده شد که این اختلاف معنی‏دار بود. تظاهر بیشتر P₅₃ در لایه پارابازال با نتایج مطالعات Sharifi Sistani⁽⁵⁾، Gadbail⁽⁶⁾، De Oliveira⁽⁷⁾، Gurgel⁽⁸⁾،Ogden⁽¹⁰⁾، Piattelli⁽¹¹⁾ و Sajeevan⁽¹²⁾ همخوانی دارد.دلیل این تشابه را می‏توان نبود ارتباط مستقیم بیان P₅₃ با میتوز دانست.⁽¹⁵⁾از طرفی مطالعات هیستوشیمی و هیستولوژی نشان داده‏اند که در اپی‏تلیوم OKC سلول‏های لایه بازال نسبت به سلول‏های سوپرابازال تمایز یافته‏تر می‏باشند.⁽¹²⁾از طرفی سلول‏های لایه سوپرابازال در مرحله‏ای از سیکل سلولی که بیان بالاتری را نشان می‏دهند قرار دارند، چرا که سلول‏های لایه بازال اغلب به شکل سلول‏های بنیادی با سیکل سلولی آهسته و فاز G₁ طولانی می‏باشند.⁽¹⁶⁾مطالعه مشابهی جهت مقایسه بیان MDM₂ در OKC نیافتیم. تظاهر MDM₂_وP₅₃ در کیست‏های دنتی‏ژروس در مطالعه اخیر، در لایه‏های سوپرابازال بیشتر از لایه بازال (با اختلاف آماری معنی‏دار) مشاهد شد که با مطالعه De oliveira⁽⁷⁾ مشابه بود، ولی مطالعه مشابه دیگری جهت مقایسه بیان MDM₂در لایه‏های مختلف در کیست دنتی‏ژروس یافت نشد.مطالعات Gadbail⁽⁶⁾ (بدون اختلاف معنی‏دار)، Tosios⁽¹⁷⁾ و Piattelli⁽¹¹⁾ علیرغم نتایج ما تظاهر P₅₃ را بیشتر در لایه بازال گزارش کردند که دلیل اختلاف این مسأله همانطور که ذکر شد به عدم ارتباط مستقیم بیان P₅₃ با میتوز می‏باشد.در این مطالعه، میانگین سلول‏های اپی‏تلیالی P₅₃ مثبت در OKCها بیشتر از دنتی‏ژروس کیست‏ها بود. که از این نظر با نتایج مطالعات Gadbail⁽⁶⁾، Gaballah⁽⁹⁾،Ogden⁽¹⁰⁾ و Piattelli⁽¹¹⁾ مطابقت داشت.افزایش پرولیفراسیون سلولی احتمالاً نقشی در تکامل کیست‏ها و تومورهای ادونتوژنیک دارد. موتاسیون ژن P₅₃ ممکن است یکی از عوامل پرولیفراسیون سلول‏های دخیل در این مسأله باشد.⁽¹¹⁾P₅₃ همچنین در کنترل ترمیم سلولی نقش دارد که این فعالیت می‏تواند به صورت کنترل منفی رشد یا تهاجم عمل کند.⁽¹⁴⁾بیان بالای P₅₃ در پوشش اپی‏تلیالی OKC ممکن است به معنای فعالیت پرولیفراتیو بیشتر اپی‏تلیوم OKC باشد که این امر ممکن است علت عود بالا و یا رفتار نئوپلاستیک OKC باشد.^(13و1) از طرفی محرک اصلی تشکیل کیست‏های دنتی‏ژروس به طور واضح مشخص نیست؛ اما اغلب یک ارتشاح التهابی در کپسول کیست مشاهده می‏گردد که سبب القای سلول‏های اپی‏تلیالی به تکثیر شدن ابتدائی می‏گردد. این مسأله )پاسخ به تحریک التهابی( ممکن است سبب فرایند رویشی کیست گردد، ولی انتشار سلول‏ها ممکن است غیرمداوم بوده و تنها در دوره‏های کوتاهی از زمان باشد که احتمالاً سبب کمتر شدن بیان P₅₃ در کیست‏های دنتی‏ژروس می‏گردد.⁽⁷⁾مغایر با نتایج مطالعه اخیر و مطالعات فوق در مطالعه De Oliveira و همکاران⁽⁷⁾ میانگین درصد سلول‏های P₅₃ در سایر کیست‏های ادنتوژنیک مورد مطالعه (رادیکولار، گورلین و دنتی‏ژروس) بیشتر از OKC بود.هرچند P₅₃ توسط سلول‏های در حال انتشار بیان می‏گردد ولی تجمع آن در سلول ممکن است بوسیله فاکتورهایی نظیر استرس سلولی باشد چرا که P₅₃ به عنوان تعدیل‏کننده اولیه پاسخ سلولی به استرس می‏باشد. بنابراین بیان P₅₃ در کیست دنتی‏ژروس می‏تواند ناشی از استرس سلولی تولید شده توسط محرک التهابی باشد، هرچند که این کیست منشأ تکاملی دارد.⁽⁷⁾ مشابه مطالعه حاضر در مطالعه Piattelli⁽¹¹⁾ و Gadbail⁽⁶⁾ و همکارانشان میزان بروز P₅₃ در ادنتوژنیک کراتوسیست بیشتر از کیست دنتی‏ژروس بود.موتاسیون ژن P₅₃ می‏تواند همراه با افزایش پرولیفراسیون سلولی باشد،⁽⁸⁾بیان بالای این پروتئین در پوشش اپی‏تلیالی ادنتوژنیک کراتوسیست ممکن است به معنای فعالیت تکثیری بیشتر و در نتیجه رفتار بیولوژیک تهاجمی‏تر این ضایعه نسبت به کیست دنتی‏ژروس باشد.^(11و6) بررسی‏های کیفی الگوی رنگ‏پذیری نشان داد که با مارکر P₅₃ در گروه ادونتوژنیک کراتوسیست‏ها الگوی غالب رنگ‏پذیری متوسط و در گروه کیست‏های دنتی‏ژروس، خفیف بود. با مارکر MDM₂ در گروه OKC و دنتی‏ژروس الگوی غالب رنگ‏پذیری شدید بود. در مطالعه Sajeevan و همکاران⁽¹²⁾ الگوی غالب رنگ‏پذیری P₅₃ در Mild ,OKC(50 درصد موارد) بود. در مطالعه ساغروانیان و همکاران⁽¹⁸⁾ الگوی غالب رنگ‏پذیری MDM₂ در کیست دنتی‏ژروس خفیف (65 درصد موارد) بود،که با نتایج مطالعه ما مغایر است. از طرفی همانگونه که در قبل ذکر شد، نوع آنتی‏بادی‏های بکار رفته و روش‏های آماده سازی بافتی و فیکساسیون نیز ممکن است در نتایج متفاوت نیمه کمی مؤثر باشد.⁽¹²⁾در این مطالعه ارزیابی‏های نیمه کمی در دو گروه مورد مطالعه و با مارکرهای فوق اختلاف معنی‏داری را نشان نداد. هرچند مقادیر ارزیابی شده با مطالعه شریفی سیستانی و همکاران⁽⁵⁾ که از همین روش ارزیابی استفاده کرده‏اند، متفاوت بود (MDM₂60 درصد و P₅₃ 7/46 درصد در (OKC ولی با این حال همانند مطالعه ما بیشترین مقادیر در مطالعه آنها نیز در گروه (++) بود. صرفنظر از تفاوت در روش ارزیابی نیمه کمی مورد استفاده، نتایج مطالعه ما با نتایج مطالعه Gurgle⁽⁸⁾ مشابه و با نتایج مطالعه Gaballah⁽⁹⁾ مغایرت دارد.بررسی‏های کیفی الگوی رنگ‏پذیری نشان داد که با مارکر P₅₃ در گروه ادونتوژنیک کراتوسیست‏ها الگوی غالب رنگ‏پذیری متوسط و در گروه کیست‏های دنتی‏ژروس، خفیف بود، با مارکر MDM₂ در گروه OKCها و دنتی‏ژروس الگوی غالب رنگ‏پذیری شدید بود.

مطالعه به صورت کامل کمی، نیمه کمی و کیفی از نقاط قوت این مطالعه بود. لیکن بهتر است در آینده از مارکرهای تکثیری دیگر و کیست‏ها و تومورهای ادنتوژنیک دیگری جهت مقایسه استفاده شود.

نتیجه گیری

در این مطالعه میزان بروز مارکر MDM2 و P53 در ادنتوژنیک کراتوسیست از کیست دنتی‏ژروس بیشتر بود. بر اساس نتایج بدست آمده می‏توان چنین نتیجه گیری کرد که افزایش بیان P53 و MDM2 در ادنتوژنیک کراتوسیست و کیست دنتی‏ژروس ممکن است با پاتوژنز OKC و کیست دنتی‏ژروس در ارتباط باشد و می‏تواند نشان دهنده رفتار بیولوژیک این دو کیست باشد.

تشکر و قدردانی

با تقدیر و تشکر فراوان از مساعدت‏های معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی همدان که ما را در انجام این تحقیق یاری نمودند. شایان ذکر است که این مقاله از پایان ‏نامه دوره دکترای تخصصی به شماره 127، استخراج گردیده است.

مراجع

Ganbariha M, Shahsavari F, Baghaei F. Oral and Maxillofacial Pathology. 3^rd ed. Tehran: Ghazal Javan Co; 2009. P. 636-42.
Regezi JA, Sciubba JJ, Jordan Rck. Oral Pathology-Clinical Pathologic Correlation. 6^th ed. Philadelphia: W.B. Saunders Co: 2012. P. 251, 255-9.
Kumar V, Abbas A, Fausto N, Robbins and Cotran Pathalgic Basis of Disease. 7^th ed. China: Mosby Co; 2013. P. 30, 290-2.
Nag S, Qin J, Srivenugopal KS, Wang M, Zhang R. The MDM₂-P₅₃ pathway revisited. J Biomed Res 2013; 27(4): 254-71.
Sharifi-Sistani N, Zartab H, Babakohi S, Saghravanian N, Jamshidi S. Esmaili H, et al. Immunohistochemical comparison of the expression of P₅₃ and MDM₂ proteins in ameloblastomas and keretocystic odontogenic tumors. J Craniofac Surg 2011; 22(5): 1652-6.
Gadbail AR,Chaudhary M, Patil S, Gawande M. Actual proliferating index and P53 protein expression as prognostic marker in odontogenic cysts. Oral Dis 2009; 15(7): 490-8.
De Oliveira MG, Lauxen Ida S, Chaves Ac, Rados PV, Sant' Ana Filho M. Immunohistochemical analysis of the patterns of P53 and PCNA expression in odontogenic cystic lesions. Med Oral Pathol Orol Cir Bucal 2008; 13(5): 275-80.
Gurgel CA, Ramos EA, Azevedo RA, Sarmento VA, Da Silva Carvalho AM, Dos Santos JN. Expression of Ki-67, p53 and p63 proteins in keratocyst odontogenic tumours: An immunohistochemical study. J Mol Histol 2008; 39(3): 311-6.
Gaballah ET, Tawfik MA. Immuohistochemical analysis of P53 protein in odontogenic cysts. Saudi Dent J 2010; 22(4): 167-70.
Ogden GR, Chisholom DM, Kiddie RA, Lane DP. P53 Protein in odontogenic cysts: Increased expression in some odontogenic keratocysts. J Clin Pathol 1992; 45(11): 1007-10.
Piattelli A, Fioroni M, Santinelli A, Rubini C.P53 protein expression in odontogenic cyst. J Endod 2001; 27(7): 459-61.
Sajeevan TP, Saraswathi TR, Ranganathan K, Joshua E, Rao UD. Immunohistochemical study of p53 and proliferating cell nuclear antigen expression in odontogenic keratocyst and periapical cyst. J Pharm Bioallied Sci 2014; 6(1): 52-7.
Galvao HC, Gordon-Nunez MA, de Amorim RF, Freitas Rde A, de souza LB. Immunohistochemical expression of protein P53, Murine double Minute 2, B-cell Lymphoma 2, and proliferating cell nuclear antigen in odontogenic cysts and keratocystic odontogenic tumor. Indian J Dent Res 2013; 24(3): 369-74.
Carvalhais J, Aguiar M, Araujo V, Gomez R. P53 and MDM2 expression in odntogenic cysts and tumors. Oral Dis 1999; 5(3): 218-22.
Deyhimi P, Hashemzade Z .Comparative study of TGF-alpha and P53 markers’ expression in odontogenic keratocyst and orthokeratinaized odontogenic cyst. Dent Res J 2012; 9(1): 39-44.
Kannan S, Jagadeesh Chandran G, Raveendran Pillai K, Babu M, Sujathan K, Nalinakumary R, et all. Expression of p53 in leukoplakia and squamous cell carcinoma of the oral mucosa: Correlation with expression of Ki67. Clin Mol Pathol 1996; 49(3): 170-5.
Tosios KI, Kakarantza-Angelopoulou E, Kapranos N. Immunohistochemical study of bcl-2 protein, Ki-67 antigen and p53 protein in epithelium of glandular odontogenic cysts and dentigerous cysts. J Oral Pathol Med 2000; 29(3): 139-44.

Saghravanian N, Habibi A, Mohtasham N, Afzal-Aghaie M, Shiva A, Babazadeh S. Evaluation of MDM₂and P53 expression in dentigerous,radicular and residual cysts by immunuhistochemistry. J Mash Dent Sch 2009; 33(2): 145-52. (Persian)