ارزیابی کیفیت زندگی دانشجویان دندانپزشکی علوم پزشکی مشهد در‌ ایام کرونا به وسیله پرسشنامه استاندارد WHOQOL-BREF

پهلوان کاشی, محمد; قره چاهی, مریم; فهیمیان, علی; بابازاده, صابر; نمایی قاسمی, ساجده

doi:10.22038/jmds.2023.23591

ارزیابی کیفیت زندگی دانشجویان دندانپزشکی علوم پزشکی مشهد در‌ ایام کرونا به وسیله پرسشنامه استاندارد WHOQOL-BREF

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار، گروه اندودانتیکس، دانشکده دندانپزشکی،دانشگاه علوم پزشکی مشهد،مشهد،ایران

² دانشیار، گروه اندودانتیکس، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران

³ دانشجو، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران

⁴ استادیار، گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران

⁵ دانشجوی تخصصی، گروه اندودانتیکس، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران

10.22038/jmds.2023.23591

چکیده

چکیده
مقدمه: این مطالعه با هدف ارزیابی کیفیت زندگی دانشجویان عمومی و تخصصی دندانپزشکی در ایام کرونا به وسیله پرسشنامه استاندارد WHOQOL-BREF در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شد.
مواد و روش ها: در این مطالعه مقطعی توصیفی –تحلیلی، 571 نفر از دانشجویان شرکت کردند. پرسشنامه طراحی شده توسط سازمان بهداشت جهانی با استفاده از ظرفیت گروه هاى دانشجویی در فضاى مجازى و در پلتفرم Survey.porsline.ir، در اختیار دانشجویان دندانپزشکی علوم پزشکی مشهد که بر اساس ورودى و رشته هاى مختلف تخصص تقسیم شده بودند، قرار گرفت. پرسشنامه WHOQOL-BREF در چهارزمینه امتیاز بندى شد. در نهایت اطلاعات به دست آمده به صورت آمارى در نرم افزار SPSS نسخه 23 مورد تحلیل قرار گرفت. در این مطالعه جهت بررسی نمونه ها، از آزمونهاى t مستقل، ANOVA یک طرفه و Bonferroni استفاده شد و سطح معنی داری در آزمونهای آماری برابر 5 درصد در نظر گرفته شد.
یافته ها: در دانشجویان عمومی بین حیطه هاى مختلف کیفیت زندگی و جنس ارتباطی دیده نشد. بین محل سکونت و حیطه هاى سلامت محیط (001/0 P-value < )، سلامت روانی (04/0P-Value= )، سلامت جسمانی (03/0P-value= ) و نمره کلی کیفیت زندگی
(001/0 P-value < ) ارتباط معنی دار دیده شد. نمره کلی کیفیت زندگی و تمامی حیطه هاى کیفیت زندگی با داشتن وسیله نقلیه ارتباط
معنی داری داشت (001/0 P-value < ). در دانشجویان تخصصی ارتباطی بین کیفیت زندگی و جنس (01/0 (P-value=، محل سکونت
(51/0 (P-value= و وسیله نقلیه (84/0 (P-value=دیده نشد.
نتیجه گیرى: نتایج این مطالعه نشان داد که به طور کلی کیفیت زندگی دانشجویان دندانپزشکی مورد مطالعه، بالاتر از50 درصد قرار داشت. وسیله نقلیه و سکونت در منزل شخصی تاثیر معنی دارى بر کیفیت زندگی دانشجویان عمومی داشت. عوامل سکونت و وسیله نقلیه تاثیرى بر کیفیت زندگی دانشجویان تخصصی نداشتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اندودانتیکس

عنوان مقاله [English]

Evaluation of the Quality Of Life of Dental Students in Mashhad University during Covid-19 Pandemic by Standard WHOQOL-BREF Questionnaire

نویسندگان [English]

Mohammad pahlevankashi ¹
Maryam Gharechahi ²
ali fahimian ³
Saber Babazadeh ⁴
Sajedeh Namaei Ghasemi ⁵

¹ Assistant Professor, Department of Endodontics, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

² Associate Professor, Department of Endodontics, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

³ Student of Dentistry, Student Research Committee, School of Dentistry , Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

⁴ Assistant Professor, Department of Community Oral Health, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

⁵ Post-graduate Student, Department of Endodontics, Student Research Committee, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Science, Mashhad, Iran

چکیده [English]

Background: This study was conducted to evaluate the quality of life of undergraduate and postgraduate dental students attending Mashhad Dental School during the COVID-19 pandemic using the WHOQOL-BREF standard questionnaire.
Methods & Materials: This descriptive-analytic cross-sectional study was conducted from February 2020 to February 2021 in Mashhad Dental School. A questionnaire designed by the World Health Organization was used to collect the data. The WHOQOL-BREF questionnaire was distributed both in person and online through Survey.porsline.ir platform. A total of 571 students completed the questionnaire. The WHOQOL-BREF questionnaire is scored in four domains. Data were subjected to statistical analysis using SPSS 23. Independent samples t-test, one-way ANOVA, and Bonferroni''''s test were used for statistical comparison. The significance level was set at 5%.
Results: In undergraduate students, no relationship was found between different domains of quality of life and gender. There was a significant relationship between residence and the domains of environmental health (P-value

کلیدواژه‌ها [English]

Key words: COVID-19
Quality of life
Dental students

اصل مقاله

مقدمه

در سال ١٩٩١، سازمان جهانی بهداشت[1] کیفیت زندگی را درک افراد از وضعیت زندگی در قالب فرهنگ و ارزش هاى حاکم بر جامعه و در راستاى اهداف، استانداردها، انتظارات و علایق فرد تعریف کرد. اختلال در کیفیت زندگی نه تنها بر ابعاد اجتماعی، خانوادگی و فعالیت‌ فرد اثر دارد؛ بلکه خطر بسترى شدن را نیز افزایش میدهد.⁽¹⁾

امروزه جو رقابتی در بین دانشجویان براى ورود به فعالیت حرفه اى وجود دارد که میتواند منجر به بالا رفتن ریسک بیمارى ها و مشکلات روانی مانند استرس، اضطراب و افسردگی شود.⁽²⁾سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که افسردگی در قرن دوازدهم یکی از بیماری هاى شایع جهانی

می‌باشد. در یک مطالعه مرورى متاآنالیز، نشان داده شد که میانگین افسردگی بین دانشجویان، از حد جامعه بسیار بالاتر است. در مطالعات دیگرى نیز، بیان شده است که به طور کلی مشکلات روحی- روانی میان دانشجویان در سرتاسر دنیا بیشتر میباشد.⁽³⁾

در میان دانشجویان رشته هاى مختلف، دانشجویان دندانپزشکی به خاطرعوامل متعددى از جمله کوریکولوم آموزشی فشرده، کم بودن زمان هاى خالی، زیاد بودن ریکارمنت بخش ها، کم بودن زمان هر ترم و تغییر آموزش ها و روش هاى دندانپزشکی مطابق علم روز با میزان بالاى استرس و اضطراب مواجه هستند.^(4-6) تمامی این عوامل میتواند باعث بروز مشکلاتی در آموزش و کاهش کیفیت زندگی شود. میزان استرس در بین دانشجویان خانم، بیشتر ازآقایان گزارش شده است. در مطالعه‌اى که در ٧ دانشگاه
علوم پزشکی اروپا انجام شده بود، دانشجویان دندان پزشکی، استرس ، خستگی و مشکلات روانی بیشترى نسبت به دانشجویان پزشکی داشتند و نسبت به آنها عملکرد ضعیفترى در دروس تئورى داشتند. افزایش استرس میتواند منجر به کاهش عملکرد درسی و بالینی فرد و مشکلات روحی و جسمی شود. از این رو شناسایی عوامل موثر بر افزایش استرس، میتواند از مشکلات روحی- جسمی جلوگیرى کند.⁽⁷⁾

تاکنون پرسشنامه هاى زیادى در مورد ارزیابی کیفیت زندگی طراحی شده اند. اما یکی از معروفترین و مورد تاییدترین پرسشنامه ها، پرسشنامه ارزیابی کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت میباشد. موارد استفاده این پرسشنامه شامل مقایسه اثربخشی و ارزش نسبی درمانهاى متفاوت، مطالعات، سیاست گذاریهاى بهداشتی، ارزیابی خدمات بهداشتی، درمان بیماران، بهبود رابطه پزشک و بیمار میباشد.⁽⁸⁾

بیمارى ایجاد شده به دلیل ویروس ١٩Covid- نخستین بار در دسامبر ٢٠١٩ در شهر ووهان چین گزارش شد. صدمات ایجاد شده به دلیل انتشار این بیمارى نه تنها در سلامتی مردم، بلکه بر اقتصاد بسیارى از کشورها و وضعیت اجتماعی آنها نیز اثر گذار بود.⁽⁹⁾ یکی از ابعاد قرنطینه و فاصله اجتماعی، تاثیر آن بر دانشجویان رشته هاى مختلف بود. طولانی شدن مدت قرنطینه، ترس از بیمارى براى خود و اطرافیان، عدم آگاهی کافی در مورد بیمارى، عدم ارتباط با سایر دوستان و همکلاسی ها و مشکلات روحی حاصل از بیمارى و یا از دست رفتن اعضاى خانواده، از جمله عوامل تاثیر گذار بر جوانان
بود.^{(10, 11)} جایگزینی آموزش مجازى با آموزش حضورى و محدود شدن بسیارى از فعالیت ها بر روحیه و میزان استرس اثرگذار است. دانشجویان دندانپزشکی به دلیل ترس از ابتلا به بیمارى، نگرانی براى کسب دانش و اطلاعات بالینی طی دوران پاندمی و نحوه مدیریت بیمار در این دوران استرس بیشترى متحمل شده بودند.⁽¹²⁾

به علت بالا بودن میانگین استرس، اضطراب و افسردگی بین دانشجویان دندانپزشکی در بسیارى از کشورها مطالعاتی در مورد تندرستی و کیفیت زندگی آنها انجام شده است.⁽¹³⁾ بررسی کیفیت زندگی و عوامل موثر بر آن میتواند از هزینه ها و عواقب آینده جلوگیرى کند. هدف از این مطالعه تعیین کیفیت زندگی دانشجویان عمومی و تخصصی دندانپزشکی در ایام کرونا به وسیله پرسشنامه استاندارد WHOQOL-BREF در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در سال ١٤٠٠ بود.

مواد و روش ها

این مطالعه به صورت مقطعی توصیفی_تحلیلی از اسفند1400تا اسفند 1401در دانشکده دندان پزشکی مشهد با هدف بررسی تعیین کیفیت زندگی دانشجویان عمومی و تخصصی دندانپزشکی در ایام کرونا، به وسیله پرسشنامه استاندارد WHOQOL-BREF، در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، پس از کسب رضایت کتبی آگاهانه انجام گرفت. این مطالعه با کد اخلاق

IR.MUMS.DENTISTRY.REC.1400, 111 مصوب گردیده است. معیارهاى ورود این مطالعه،دانشجویان دوره عمومی دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد و دانشجویان دوره تخصصی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد بودند.معیار خروج، عدم تمایل دانشجویان به شرکت در این مطالعه و پر کردن پرسشنامه بود.

در این مطالعه، ابتدا پرسشنامه طراحی شدهWHO که نسخه ترجمه شده آن که در وبسایت WHO موجود
است،⁽¹²⁾با استفاده از ظرفیت گروه هاى دانشجویی در فضاى مجازى و در پلتفرم Survey.porsline.ir، در اختیار دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در قالب ١٢ گروه ورودى از دانشجویان سال ١ تا ٦ دوره عمومی و٩ گروه از دستیاران تخصصی رشته هاى مختلف قرار گرفت. لازم به ذکر است که هر سال تحصیلی در دانشکده دندانپزشکی مشهد دو ورودی ( مهر و بهمن) دارد.

پرسشنامه داراى چهار حیطه سلامت جسمانی، سلامت روانی، روابط اجتماعی و سلامت محیط در ٢٤ سوال میباشد. دو سوال اول ارتباطی به هیچ یک از حیطه ها ندارند و وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی را به صورت کلی مورد ارزیابی قرار میدهد. تکمیل پرسشنامه بر اساس مقیاس لیکرت از ١ تا ٥ می‌باشد .پس از انجام محاسبه های لازم در هر حیطه امتیازی معادل ۴-۲۰ برای هر حیطه به تفکیک، بدست آمد که در آن، ۴ نشانه بدترین و ۲۰ نشانه بهترین وضعیت حیطه مورد نظر است. این امتیاز ها قابل تبدیل به امتیازی با دامنه ۰-۱۰۰
می‌باشند. نحوه محاسبه امتیاز به شرح جدول 1می‌باشد.

جدول1 :.نحوه محاسبه نمره پرسشنامه

نمره هاى تبدیل شده		نمره خام	معادله براى محاسبه
١٠٠-٠	٢٠-٤	نمره خام	معادله براى محاسبه
			6-Q3) + (6-Q4) + Q10 + Q15 + Q16 + Q17 + Q18	حیطه اول( سلامت جسمانی )
			Q٥ + Q٦ + Q٧ + Q١١ + Q١٩ + (٦-Q٢٦)	حیطه دوم (سلامت روانی)
			Q٢٠ + Q٢١ + Q٢٢	حیطه سوم (روابط اجتماعی)
			Q٨ + Q٩ + Q١٢ + Q١٣ + Q١٤ + Q٢٣ + Q٢٤ + Q٢٥	حیطه چهارم (سلامت محیط)

جهت تایید روایی طبق مطالعه نجات و همکاران⁽¹⁴⁾ ، مطالعه دوبار به فارسی ترجمه و سرانجام یک نسخه تایید شد سپس دو بار به انگلیسی ترجمه و با پرسشنامه اصلی مقایسه شد. سپس مطالعه آزمایشی جهت بررسی روایی ظاهری (Face validity) ، سایر مشکلات احتمالی و نیز محاسبه حجم نمونه ی لازم بر روی ۵۶ نفر از نمونه های در دسترس انجام شد. برای بررسی روایی پرسش نامه در تمایز گروه های سالم، بیمار مزمن، بیمار غیر مزمن، بیمار مزمن و غیر مزمن به صورت توام و حذف اثر متغیرهای مخدوش کننده از رگرسیون خطی استفاده شد. جهت بررسی سازگاری درونی ، پرسشنامه به 1210 نفر متشکل از افراد سالم و بیمار داده شد. جهت ارزیابی پایایی از طریق آزمون – باز آموزن، ۱۸۵ نفر به شکل تصادفی از میان افراد سالم شرکت کننده انتخاب گردیدند، تا پس از دو هفته با دستیابی به حداقل ۷۰ نفر از این افراد، آزمون مجدد صورت گیرد. جهت بررسی پایایی پرسش نامه در بعد سازگاری درونی (Internal consistency) از مقادیر آلفای کرونباخ در گروه سالم و بیمار و در بعد آزمون مجدد از شاخص پایایی همبستگی درون خوشه ای استفاده گردید. که میزان آلفاى کرونباخ بالاى ٧/٠ براى کل پرسشنامه به دست آمد. پس از تکمیل این پرسشنامه‌ها، اطلاعات آنها از سایت Survey.Porsline.ir استخراج شدند. در نهایت اطلاعات به دست آمده به صورت آمارى در نرم افزار SPSS نسخه 23 مورد تحلیل قرار گرفتند. در این مطالعه جهت بررسی نمونه ها از آزمونهاى t مستقل، ANOVA یک طرفه و Bonferroni استفاده و سطح معنی دار در آزمون های آماری برابر 5 درصد در نظر گرفته شد.

یافته ها

در این مطالعه، ٤٧ دانشجوى تخصصی و 524 دانشجوى عمومی شرکت کرده بودند.( جدول2)

حیطه هاى مختلف کیفیت زندگی با نوع سکونت (مالک، اجاره‌ای و خوابگاهی) نیز بررسی شده است، که در دانشجویان عمومی در مجموع مشاهده میگردد که حیطه هاى سلامت محیط (001/0 P-value < )، سلامت روانی
( ٠٤/٠P-value = ) و سلامت جسمانی (٠٣/٠P-value = ) با نوع سکونت ارتباط معنی دارى داشت.

همچنین نمره کلی پرسشنامهبا نوع سکونت ارتباط
(001/0 P-value < ) معنی دارى داشت. در موار معنی دار، مقایسه دو به دوی محل سکونت و داشتن وسیله نقلیه از آزمون بن-فرنی به تفکیک دانشجویان عمومی و تخصصی استفاده شد که نتایج در جدول 3 و 4 آمده است .

در مقایسه حیطه هاى مختلف کیفیت زندگی در دانشجویان عمومی و تخصصی بر حسب جنس ارتباط
معنی داری دیده نشد.

نتایج بدست آمده از بررسی ارتباط بین سال ورودى و حیطه هاى مرتبط با کیفیت زندگی در دانشجویان تخصصی ارتباطی وجود نداشت ولی یافته ها در دانشجویان عمومی نشان می داد که سلامت محیط و سلامت اجتماعی با سال ورودى ارتباط معنی دارى داشتند. (05/0 (P-value<

جدول 4 مقایسه کیفیت زندگی و حیطه های مختلف آن را در دانشجویان تخصصی نشان میدهد. روابط اجتماعی (p=0.04) و سلامت روانی (p=0.04) ارتباط معنی داری با محل سکونت داشتند ولی نوع وسیله نقلیه، تاثیر معنی داری با کیفیت زندگی و حیطه های آن نداشت.

در جدول5 به مقایسه حیطه هاى کیفیت زندگی در دانشجویان تخصصی و عمومی پرداخته است. همانطور که مشاهده میگردد در نمره کل، حیطه هاى سلامت محیطی و سلامت روانی بین دانشجویان عمومی و تخصصی اختلاف معنی دارى وجود دارد. در نمره کل و هر دو حیطه سلامت محیط و سلامت اجتماعی، میانگین نمره کسب شده دانشجویان تخصصی از دانشجویان عمومی کمتر بوده است.

جدول 2:توزیع فراوانی افراد تحت مطالعه بر حسب برخی ویژگی‌ها

متغیر		تعداد	درصد
جنس	مرد	267	7/46
جنس	زن	304	3/53
محل سکونت	مالک	243	55/42
	اجاره ای	116	31/20
	خوابگاهی	212	12/37
وسیله نقلیه	دارد	178	17/31
	ندارد	290	78/50
	سایر	103	03/18

جدول 3: میانگین و انحراف معیار نمره کل کیفیت زندگی و حیطه های آن در دانشجویان عمومی

		سلامت محیطی	روابط اجتماعی	سلامت روانی	سلامت جسمانی	نمره کل
محل سکونت	مالکین	^a⁸/16 ± 6/ 64	7/21 ± 6/58	^a2/18 ± 3/59	^a7/13 ± 6/57	^a3/17 ± 6/69
	اجاره ای	^b0/13 ± 9/58	6/16 ± 5/58	^ab4/14 ± 0/57	^ab8/12 ± 3/55	^ab1/13 ± 4/67
	خوابگاهی	^c5/15 ± 9/53	8/18 ± 1/56	b5/13 ± 5/55	^b9/11 ± 5/54	^b6/17 ± 5/62
	P value	001/0 <	38/0	04/0	03/0	001/0 <
وسیله نقلیه	دارد	^ac9/16 ± 1/65	^a7/20 ± 0/63	^a5/ 17 ± 9/60	9/14 ± 1/57	^a9/17 ± 5/71
	ندارد	^b1/15 ± 5/55	^b9/18 ± 5/55	^b0/14 ± 2/55	1/ 12 ± 5/54	^b2/16 ± 6/63
	سایر	^c5/ 16 ± 7/61	^ab6/19 ± 6/55	^ab6/17 ± 1/58	3/11 ± 5/58	^ab8/16 ± 8/66
	P value	001/0 <	001/0 <	001/0 <	16/0	001/0 <

*بر اساس آزمون بن – فرنی، حروف غیر همنام تفاوت معنی داری دارند

جدول4 : میانگین و انحراف معیار نمره کل کیفیت زندگی و حیطه های آن در دانشجویان تخصصی

		سلامت محیطی	روابط اجتماعی	سلامت روانی	سلامت جسمانی	نمره کل
محل سکونت	مالکین	7/14 ± 9/53	^a7/18 ± 8/58	^a7/13 ± 9/53	1/15 ± 6/57	0/14 ± 3/43
	اجاره ای	8/9 ± 3/52	^a3/16 ± 9/55	^a9/9 ± 7/51	6/11 ± 2/59	5/13 ± 6/42
	خوابگاهی	1/19 ± 4/33	^b3/17 ± 5/30	^b2/29 ± 4/33	0/25 ± 3/39	1/19 ± 4/33
	P value	35/0	04/0	04/0	07/0	51/0
وسایل نقلیه	دارد	2/13 ±5/53	2/18± 8/54	1/14 ± 2/52	7/14 ± 7/56)	8/12 ± 1/43
	ندارد	3/10 ± 2/48	1/19 ± 7/50	2/14 ± 2/49	6/14 ± 1/56	4/19 ± 9/40
	سایر	1/9 ± 1/53	8/10 ± 3/68	3/8 ± 0/50	2/12 ± 5/63	5/5 ± 0/40
	P value	48/0	19/0	79/0	59/0	84/0

*بر اساس آزمون بن – فرنی، حروف غیر همنام تفاوت معنی داری دارند

جدول 5.: میانگین و انحراف معیار بین حیطه های مختلف کیفیت زندگی در دانشجویان عمومی و تخصصی

نتیجه آزمون تی مستقل	انحراف معیار	میانگین	تعداد	مقطع تحصیلی	حیطه
001/0 P-value <	1/25	8/59	٥٢٤	عمومی	نمره کل
001/0 P-value <	9/13	2/42	٤٧	تخصصی	نمره کل
001/0 P-value <	2/23	6/53	٥٢٤	عمومی	سلامت محیطی
001/0 P-value <	2/12	2/52	٤٧	تخصصی	سلامت محیطی
P-value= 06/0	1/25	6/51	٥٢٤	عمومی	روابط اجتماعی
P-value= 06/0	1/18	3/55	٤٧	تخصصی	روابط اجتماعی
001/0 P-value <	4/22	8/51	٥٢٤	عمومی	سلامت روانی
001/0 P-value <	4/13	3/51	٤٧	تخصصی	سلامت روانی
P-value= 06/0	2/20	6/50	٥٢٤	عمومی	سلامت جسمانی
P-value= 06/0	3/14	3/57	٤٧	تخصصی	سلامت جسمانی

بحث

دانشجویان دندانپزشکی طی دوران تحصیل به دلیل آموزشهاى عملی و کار با بیمار، آموزشهاى تئورى نسبتا سنگین و دوران تحصیل نسبتا طولانی، در معرض استرس هاى زیادى میباشند. ⁽¹⁵⁾ دوران قرنطینه به دلیل وجود پاندمی کرونا اثرات زیادى بر کیفیت زندگی و روابط اجتماعی افراد مختلف گذاشته است. هنگام انجام مطالعه حاضر، محدودیت هاى آموزشی پاندمی کرونا (آموزشهاى مجازى از راه دور) براى اولین بار طی دو سال اخیر برداشته شده بودند و کلاسهاى حضورى به روال سابق خود بازگشته بودند.⁽¹⁶⁾ در مطالعه حاضر میانگین نمرات کسب شده کیفیت زندگی طبق پرسشنامه WHOQOL-BREF بالاتر از 50 درصد بود، که با نتیجه مطالعه Shibani Al-و همکاران⁽⁸⁾، Andre و همکاران،⁽¹⁷⁾ Burdurlu و همکاران⁽¹⁸⁾ همسو است. فرضیه اولیه مطالعه این بود که به دلیل سخت و طولانی بودن دوره رشته دندانپزشکی، میانگین نمره کلی کیفیت زندگی پایین باشد. کیفیت زندگی با عوامل دیگرى مانند وضعیت اقتصادى، خانوادگی و اجتماعی فرد ارتباط تنگاتنگی دارد. قبولی در رشته دندانپزشکی در کشور ایران وابسته به رتبه کنکور بالا می‌باشد و همچنین طبق مطالعات به دست آمده، وضعیت اقتصادى، خانوادگی و اجتماعی ارتباط مستقیمی با رتبه کنکور فرد دارد.(19-21)

در مطالعه حاضر، میانگین نمرات دانشجویان عمومی در حیطه محیط بیشترین و سپس به ترتیب روابط اجتماعی و سلامت روانی قرارداشتند. میانگین سلامت جسمانی از همه حیطه ها کمتر بود، که با نتایج مطالعه Al-Shibani ⁽⁸⁾و

همکاران مطابقت دارد. این نتیجه بامطالعه Burdurlu و همکاران، ⁽¹⁸⁾ Andre و همکاران⁽¹⁷⁾ متفاوت است. در مطالعه آنها سلامت فیزیکی بیشترین تاثیر را بر کیفیت زندگی داشت. علت تفاوت میتواند به دلیل متفاوت بودن کشور انجام مطالعه،

نبود تاثیرات پاندمی کرونا و بررسی دانشجویان سال یک و چهار در مطالعه Burdurlu و همکاران و⁽¹⁸⁾ Andre و

همکاران⁽¹⁷⁾ باشد. در دانشجویان تخصصی روابط اجتماعی، بیشترین و سپس به ترتیب حیطه سلامت محیط و سلامت روانی و کمترین، مربوط به سلامت جسمانی بود.

در مطالعه حاضر بین جنس و کیفیت زندگی در دانشجویان عمومی و تخصصی تفاوت معنی دارى دیده نشد. در مطالعه Burdurlu و همکاران،⁽¹⁸⁾ شکیبا و همکاران،⁽²²⁾ Chandrasekaran و همکاران⁽²³⁾ نیز مشابه مطالعه حاضر، جنسیت تاثیرى بر کیفیت زندگی نداشت. در مطالعه
Al-Shibani و همکاران⁽⁸⁾ و Andre و همکاران⁽¹⁷⁾ زنان نسبت به مردان نمرات حیطه محیطی و روابط اجتماعی بالاترى داشتند. حیطه روابط اجتماعی با ارتباط با دوستان و روابط فردى مرتبط میباشد. اما مشابه مطالعه حاضر، تفاوتی در کیفیت زندگی دانشجویان دیده نشد. به عقیده نویسندگان، زنان در مقایسه با مردان، احساساتی تر بوده و ارتباط اجتماعی عمیقترى با دیگران برقرار می کنند، از این رو نمرات حیطه اجتماعی در آنها بیشتر است. هر چند در مطالعات دیگرى دیده شده است که میزان استرس زنان بیشتر بوده و فشار بیشترى در مقابل سختی‌هاى زندگی متحمل می‌شوند.^{(4, 12, 24)}

در مطالعه حاضر میان دانشجویان عمومی، ساکن بودن در خانه شخصی ارتباط معنی دارى با کیفیت زندگی و حیطه هاى مرتبط با کیفیت زندگی داشت. در بررسی تاثیر هر یک از متغیرها مشخص شد که بیشترین تاثیر در کیفیت زندگی مرتبط با مالکین بود. پایین بودن حیطه سلامت روان در دانشجویان خوابگاهی را میتوان نتیجه عواملی چون حجم درسی زیاد، محیط نامناسب تفریحی، نبود بستگان و مشکلات
مالی- اقتصادى بیان کرد. پایین بودن حیطه سلامت جسمانی میتواند به دلیل سبک زندگی کم تحرک و عدم دسترسی به امکانات پزشکی به دلیل آشنا نبودن با شهر جدید باشد.

ظرفیت کارى نامطلوب نیز میتواند به دلیل کاهش تمرکز، اعتماد به نفس و افسردگی باشد که بر حیطه سلامت جسمانی اثرگذار است. عموما دانشجویان ساکن در خوابگاه از شهرهاى کوچکتر و آرامتر میباشند. زندگی در شهرى با ازدحام زیاد، آلودگی هوا و صوتی نیز میتواند بر کیفیت زندگی اثرگذار باشد. طراحی محیط خوابگاه نیز میتواند از اثرات منفی و فشارهاى روانی ایجاد شده بر فرد بکاهد. در مطالعه Kenny و Donaldson ⁽²⁵⁾دورى از خانواده، نگرانی براى تامین مسکن و مشکلات اقتصادى از جمله دلایل کاهش کیفیت زندگی در دانشجویان خوابگاهی میباشد. در مطالعه Chandrasekaran و همکاران⁽²³⁾ در مالزى، بین خصوصیات دموگرافیک و کیفیت زندگی ارتباط معنی دارى دیده نشد. به عقیده نویسندگان کشور مالزى به نسبت کوچک بوده و امکان جا به جایی با زمان و هزینه کم بین شهرهاى مختلف وجود دارد. در مطالعه Ratnani و همکاران ⁽²⁶⁾مشخص شد که دانشجویانی که با خانواده خود زندگی میکنند، میزان کمترى از استرس را در زندگی روزمره خود نشان میدهند. در مطالعه شکیبا وهمکاران⁽²²⁾ حیطه رفاهی در بین دانشجویان غیر بومی، کمترین میانگین را داشت. در مطالعه رضایی وهمکاران⁽²⁷⁾، میزان استرس، افسردگی و اضطراب در دانشجویان خوابگاهی بالا بود و بیش از نیمی از آنهادرجاتی از افسردگی را نشان می‌‍دهند.

در مطالعه حاضر، مالکیت وسیله نقلیه شخصی ارتباط معنی دارى بر کیفیت زندگی و حیطه‌هاى مرتبط با کیفیت زندگی دانشجویان عمومی داشت. در مطالعه Baharlooو همکاران⁽²⁸⁾ و سلطانی و همکاران⁽²⁹⁾ ، رفت و آمد دانشجویان از عوامل تنش زا و استرس زا در دوران دانشجویی خصوصا براى دانشجویان بومی اعلام شد.

از مسائل حائز اهمیت و تاثیرگذار بر کیفیت زندگی دانشجویان دندانپزشکی، سال تحصیلی می ‌باشد. در مطالعه حاضر، تنها حیطه هاى سلامت محیط و سلامت اجتماعی با سال تحصیل ارتباط داشتند، اما سایر حیطه ها و نمره کل ارتباطی نداشتند. در بعضی از مطالعات، نتایج متناقض گزارش شده است و با افزایش سال تحصیل، کیفیت زندگی دانشجویان افزایش پیدا میکند. به نظر میرسد این مسئله تا حد زیادى با محیط مورد مطالعه و وضعیت اقتصادى ارتباط داشته باشد. براى مثال با توجه به بالا بودن هزینه تحصیل در رشته هاى علوم پزشکی و سنگین بودن حجم کارى این رشته ها، تضمین آینده شغلی فرد میتواند نقش زیادى بر کیفیت زندگی داشته باشد. کاهش در حیطه هاى مختلف نیز در مطالعات گزارش گردیده است. حیطه سلامت جسمانی با بیشتر شدن ساعات آموزشی و کار با بیمار میتواند تحت تاثیر قرار بگیرد. هر چند در مطالعه Al-Shibani و همکاران⁽⁸⁾، با بالا رفتن سال تحصیل، حیطه سلامت روان افزایش پیدا می‌کرد. حیطه سلامت روان با لذت از زندگی، اعتماد به نفس، احساسات فرد و تصویر فرد از خود ارتباط دارد. یکی از دلایل افزایش این حیطه با سال تحصیل میتواند بیشتر شدن آموزشهاى تخصصی مرتبط با دندانپزشکی و تغییر آموزش تئورى به سمت آموزشهاى عملی و بالینی باشد.

در میان دانشجویان تخصصی، نمره کلی کیفیت زندگی از دانشجویان عمومی کمتر بود و کمترین حیطه نیز مربوط به سلامت جسمانی بود. حیطه سلامت جسمانی با میزان خواب، میزان کار و سلامت کلی جسمانی مرتبط میباشد. در دانشجویان تخصصی بیشتر بودن میزان فعالیت بالینی،
بیشتر شدن استرس و سنگین بودن دروس تئورى، کیفیت کلی زندگی و حیطه سلامت جسمانی میتواند تحت تاثیر قرار بگیرد. همچنین در دانشجویان تخصصی، بین هیچ یک از حیطه ها و نمره کلی کیفیت زندگی با جنسیت، وضعیت سکونت و مالکیت وسیله نقلیه ارتباط معنی دارى دیده نشد. با بیشتر شدن سن و ورود به فعالیت حرفه اى و اضافه شدن مسئولیت هاى مالی به فرد، میزان استرس افزایش پیدا میکند. همچنین به نظر میرسد در دانشجویان تخصصی که با
استرس ها و مسئولیت هاى متفاوت ترى نسبت به دانشجویان عمومی رو به رو هستند، عوامل دیگرى بر کیفیت زندگی آنها اثرگذار باشد. به طور کلی در این مطالعه دیده شد که کیفیت زندگی دانشجویان تخصصی از دانشجویان عمومی پایینتر می‌باشد. یکی از دلایل این امر میتواند بیشتر بودن سال تحصیل در دانشجویان تخصصی باشد. در مطالعه حاضر نیز با افزایش سال و مدت زمان تحصیل، کیفیت زندگی افت پیدا میکرد. همچنین اکثر دانشجویان عمومی وابسته به خانواده بوده و زندگی مستقلی ندارند و بیشترمخارج زندگی بر عهده خانواده میباشد؛ درحالی که در دانشجویان تخصصی، تشکیل خانواده و ایجادزندگی مستقل و در نتیجه بیشتر بودن فشارها و استرس هاى زندگی میتواند بر کیفیت زندگی آنها اثر گذاشته باشد.

ارزیابی کیفیت زندگی دانشجویان میتواند به برنامه ریزی صحیح و رفع مشکلات آنها منجر شود^.⁽³⁰⁾ نوع سکونت و وسیله نقلیه، یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر کیفیت زندگی دانشجویان بودند. ساکن خوابگاه بودن تاثیر معنی دار و مستقیمی بر کیفیت زندگی داشت، از این رو توجه ویژه به این گروه از دانشجویان ضرورى می‌باشد. همچنین با ایجاد فرهنگ سازى در مورد استفاده از وسایل نقلیه عمومی، میتوان به مشکل رفت و آمد و تاثیر آن بر کیفیت زندگی توجه کرد.

از نقاط قوت این مطالعه میتوان به حجم نمونه بالا و بررسی تاثیر مولفه هاى جنسیت، سکونت و وسیله نقلیه بر کیفیت زندگی اشاره کرد که در مطالعات مشابه، کمتر به آن توجه شده بود. در این مطالعه، به بررسی تاثیر سال تحصیل بر کیفیت زندگی پرداخته نشده بود، که توصیه میشود در مطالعات آینده به بررسی سال تحصیل پرداخته شود. انجام مطالعه دانشگاهی و بررسی تفاوت ها بین دانشکده هاى مختلف، میتواند به شناسایی گروههاى آسیب پذیر و برنامه ریزی هاى آینده کمک کند. همچنین در صورت فراهم بودن بیان نقطه نظرات علاوه بر سوالهاى مطرح شده در پرسشنامه، امکان شناسایی مشکلات و تلاش براى برطرف کردن آنها بیشتر فراهم میگردد. توصیه میگردد در مطالعات آینده به بررسی تاثیر وضعیت اقتصادى نیز بر کیفیت زندگی پرداخته شود. تعدادی از دانشجویان امکان دارد که تحت درمان داروهای اعصاب و روان باشند که امکان غربال دانشجویان از این نظر فراهم نبود و یکی از محدودیت های این مطالعه میباشد.

نتیجه گیری

یافته هاى این مطالعه نشان دادند که وضعیت کیفیت زندگی دانشجویان دندانپزشکی مورد مطالعه ما، بالاتر از حد متوسط قرار دارد. جنسیت بر کیفیت زندگی دانشجویان عمومی و تخصصی تاثیرى نداشت. اما وسیله نقلیه و سکونت در منزل شخصی، تاثیر معنی دارى بر کیفیت زندگی دانشجویان عمومی داشت. عوامل سکونت و وسیله نقلیه تاثیرى بر کیفیت زندگی دانشجویان تخصصی نداشتند. در مقایسه بین دانشجویان عمومی و تخصصی مشخص شد که میانگین نمرات کسب شده در حیطه هاى سلامت محیط، سلامت اجتماعی و نمره کل دانشجویان عمومی از دانشجویان تخصصی، بیشتر بوده است.

تشکر و قدردانی

بدینوسیله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد که حمایت مالی این طرح را بر عهده داشته اند،قدردانی می‌گردد.این مقاله حاصل پایان نامه دوره دکترای عمومی است که به شماره3412 در دانشکده داندانپزشکی مشهد به ثبت رسیده است.

[1] World Health Organization

مراجع

1. Zafar H, Saleem MN, Saleem T, Rashid H, Ehsan S, Hakeem S, Hanif A. Perceived Stress Levels in Pakistani Dental Students During COVID 19 Lockdown. 2020.
2. Weinberger AH, Gbedemah M, Martinez AM, Nash D, Galea S, Goodwin RD. Trends in depression prevalence in the USA from 2005 to 2015: widening disparities in vulnerable groups. Psychol Med 2018;48(8):1308-15.
3. Uraz A, Tocak YS, Yozgatligil C, Cetiner S, Bal B. Psychological well-being, health, and stress sources in Turkish dental students. J Dent Educ 2013;77(10):1345-55.
4. Ranta M, Chow A, Salmela-Aro K. Trajectories of life satisfaction and the financial situation in the transition to adulthood. Longitud Life Course Stud 2013;4:57-77.
5. Silva PGB, de Oliveira CAL, Borges MMF, Moreira DM, Alencar PNB, Avelar RL, et al. Distance learning during social seclusion by COVID-19: Improving the quality of life of undergraduate dentistry students.
  Eur J Dent Educ 2021;25(1):124-34.
6. Steckermeier LC. The Value of Autonomy for the Good Life. An Empirical Investigation of Autonomy and Life Satisfaction in Europe. Soc Indicators Res 2021;154(2):693-723.
7. Sarokhani D, Delpisheh A, Veisani Y, Sarokhani MT, Manesh RE, Sayehmiri K. Prevalence of Depression among University Students: A Systematic Review and Meta-Analysis Study. Depress Res Treat 2013;2013:373857.
8. Al-Shibani N, Al-Kattan R. Evaluation of quality of life among dental students using WHOQOL-BREF questionnaire in Saudi Arabia: A cross sectional study. Pak J Med Sci. 2019;35(3):668-73.
9. Geramipuor M,Rezaei A, Ramezan SA, Norouzi L Differential Item Functioning in examinations of National Organization of Educational Testing across demographic characteristics of Konkur candidates. Quarterly of Educational Measurement. 2016;7(26):101-22.
10. Osman M. Quality of Life among University Students in a Single Malaysian Institute.La Pensée 2013;75:165-79.
11. Raana j, Somayeh Z-J, akbar p, mahzad y, firouz a. Assessing the Quality of Life in Medical Students in Ardabil University of Medical Sciences. J Biostatistic Epidemiol 2021;6(4).
12. Musser LA, Lloyd C. The relationship of marital status and living arrangement to stress among dental students.
  J Dent Educ 1985;49(8):573-8.
13. Murphy RJ, Gray SA, Sterling G, Reeves K, DuCette J. A comparative study of professional student stress.
  J Dent Educ 2009;73(3):328-37.
14. Nejat S, Montazeri A, Holakouie Naieni K, Mohammad K, Majdzadeh SR. The World Health Organization quality of Life (WHOQOL-BREF) questionnaire: Translation and validation study of the Iranian version.
  J Sch Pub Health Institute Pub Health Res 2006;4(4):1-12.
15. Madmoli M, Madmoli Y, Rahmati P, Adavi A, Yousefi N, Gheisari Z, Abbaszade Aliabad M. Quality of Life and Some Related Factors in Patients With Beta Thalassemia Major in Southwest Iran. J Client-Centered Nurs Care 2017;3(2):139-46.
16. Larcombe W, Finch S, Sore R, Murray C, Kentish S, Mulder R, et al. Prevalence and socio-demographic correlates of psychological distress among students at an Australian university. Stud Higher Educ 2014;41:1-18.
17. Andre A, Pierre GC, McAndrew M. Quality of Life Among Dental Students: A Survey Study. J Dent Educ 2017;81(10):1164-70.
18. Burdurlu C, Cabbar F, Dagasan V, Kulle C, Ozdemir-Ozenen D, özçakır tomruk C. Assessing the quality of life of dental students by using the WHOQOL-BREF scale. Balkan J Dent Med 2020;24:91-5.
19. Dyrbye LN, Shanafelt TD. Commentary: medical student distress: a call to action. Acad Med 2011;86(7):801-3.
20. Elani HW, Bedos C, Allison PJ. Sources of stress in Canadian dental students: a prospective mixed methods study. J Dent Educ 2013;77(11):1488-97.
21. Garfin DR, Thompson RR, Holman EA. Acute stress and subsequent health outcomes: A systematic review.
  J Psychosom Res 2018;112:107-13.
22. Shakiba E, Abolhadi F, Sadeghi M. Assessing the Quality of Academic Life of Medical and Dental Students of Rafsanjan University of Medical Sciences in the Corona Epidemic. Iran J Med Educ 2021;21(0):548-56.
23. Chandrasekaran SK, Jacob L, Ling JLS, Rajendran A, John CDC, Jian ATZ, et al. Quality of life among undergraduate students in Ipoh, Perak: A cross-sectional study using WHOQOL-BREF. Quest Int J Med Health Sci 2019;2(2):16-22.
24. Alzahem AM, Van der Molen HT, Alaujan AH, De Boer BJ. Stress management in dental students: a systematic review. Adv Med Educ Pract 2014;5:167-76.
25. Kenny ME, Donaldson GA. Contributions of parental attachment and family structure to the social and psychological functioning of first-year college students. J Counseling Psychol 1991;38:479-86.
26. Ratnani IJ, Vala AU, Panchal BN, Tiwari DS, Karambelkar SS, Sojitra MG, Nagori NN. Association of social anxiety disorder with depression and quality of life among medical undergraduate students. J Family Med Prim Care 2017;6(2):243-8.
27. Comparison of depression, anxiety, stress and quality of life in dormitories students of Tarbiat Modares University. Iran J Nurs Res 2007;2(5):31-8.
28. Baharloo S, Moosazadeh M, Setareh J. Relationship between Personality Characteristics and Sleep Quality, Daily Sleepiness and Quality of Life in University Students. J Mazandaran Univ Med Sci 2021;31(198):144-58.
29. Soltani R, Kafee SM, Salehi I, Karashki H, Rezaee S. Survey the Quality of Life in Guilan University Students. J Guilan Univ Med Sci 2010;19(75):25-35.
30. Namdar P, Etezadi T, Pourasghar M, Ghadami H, Molania T. Evaluation of Anxiety, Stress, and Sleep Disorders in Professors and Students of Sari Dental School during the COVID-19 Pondemic in 2021. J Mash Dent Sch 2023;47(1):80-9.

ارزیابی کیفیت زندگی دانشجویان دندانپزشکی علوم پزشکی مشهد در‌ ایام کرونا به وسیله پرسشنامه استاندارد WHOQOL-BREF

Evaluation of the Quality Of Life of Dental Students in Mashhad University during Covid-19 Pandemic by Standard WHOQOL-BREF Questionnaire

اصل مقاله

مراجع

دوره 48، شماره 1
فروردین 1403
صفحه 487-497

فایل ها

سابقه مقاله

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار

Evaluation of the Quality Of Life of Dental Students in Mashhad University during Covid-19 Pandemic by Standard WHOQOL-BREF Questionnaire

دوره 48، شماره 1فروردین 1403صفحه 487-497

دوره 48، شماره 1
فروردین 1403
صفحه 487-497