نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دندانپزشک، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
2 استادیار، بخش رادیولوژی دهان و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
3 کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی البرز، کرج، ایران
4 استادیار، بخش پریودنتولوژی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: In order to prevent postoperative injuries in the interforaminal region, the dentist must be aware of the anatomical variations in the anterior mandible. The purpose of this study is to CBCT based evaluation of mandibular lingual foramina and incisive canal in selected Iranian population.
Materials and Methods: This was a descriptive-cross-sectional study. 214 CBCT images of mandible patients referred to a private oral and maxillofacial radiology center in Tehran were examined. Prevalence and diameter of the lingual foramina, the related canal length and position of its beginning at lingual side of mandible, middle point of alveolar crest or CEJ of teeth and genial Tubercle furthermore prevalence, length and diameter of incisal mandibular canal and its position related to the inferior border, buccal and lingual cortex of mandible were measured. In addition, the effect of patient’s age and gender on the measurement of anatomical dimensions was evaluated. Data were analyzed using SPSS version 24 software.
Results: This study examined 83 males and 131 females. 208 (97.2percent) subjects showed the lingual foramina (LF), double MLF and double LLF predominating. 202 (94/0percent) subjects had the MIC. No significant relationship was found between diameter, location of LF and sex, as well as between diameter and length of LF channel and age (P˃0.05). While the average length of the left MIC was higher in men (P˂0.05).
Conclusions: This study showed a high prevalence of LF and MIC in the selected Iranian population. Therefore, caution should be taken during the implant treatment at the anterior mandible region.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
امروزه ایمپلنت‌های دندانی به دلایل زیبایی و عملکردی مشابه دندان‌های طبیعی به صورت رایج در بازسازی‌های دهانی استفاده می‌شوند، با اینحال جای گذاری‌های مکرر ایمپلنت‌های دندانی، شمار اختلالات عصبی-حسی و هموراژی‌ها را افزایش داده است.(2و1) نواحی مختلف مندیبل اغلب محلی برای جراحی های مختلف هستند، مانند قرار دادن ایمپلنت‌های دندانی، برداشت پیوند استخوان، قرار دادن صفحات استئوسنتز، حذف کیست ها و تومورها و جنیوپلاستی.(3) برای بیماران بی‌دندان، این ناحیه نقش عمده‌ای در توانبخشی با ایمپلنت دارد.(4) در ناحیه لینگوال قسمت قدامی مندیبل، در سطح فوقانی یا تحتانی نسبت به جنیال توبرکل‌ها، معمولاً در محل میدلاین، فورامنهای لینگوال وجود دارند که ممکن است از نظر تعداد و موقعیت متفاوت باشند و معمولاً به صورت یک کانال گرد و منفرد رادیولوسنت با حاشیه واضح اپک دیده می‌شود.(5) به طور کلی در قسمت داخلی فک پایین، فورامنهای متعدد لینگوال مشاهده می‌شود که علی رغم حضور بیشتر در ناحیه میدلاین، این فورامن‌ها را می‌توان در نواحی پارامدین و خلفی نیز مشاهده کرد.(6) سه ساختار آناتومیک قابل توجه دیگر در مجاورت میدلاین در قدام مندیبل وجود دارد که عمل جراحی در این ناحیه را چالش برانگیز می‌کند: شریان ساب لینگوال (SLA)، شریان ساب منتال (SMA) و کانال انسیزیو مندیبل (MIC) که دستجات عروقی عصبی ثنایایی را در بر می‌گیرد. اگر این ساختارها در طی طرح درمان نادیده گرفته شوند یا در طول جراحی ایمپلنت در نظر گرفته نشوند، می‌توانند منجربه عوارض جراحی در ناحیه قدام مندیبل شود.(8و7) در جراحی‌هایی با درگیری قدام مندیبل، حضور فورامنهای لینگوال مندیبل (MLF) و دسته‌های عصبی-عروقی که وارد آنها می‌شوند، معمولاً مورد غفلت قرار می‌گیرند؛ یا به عنوان ریسک ناچیز کلینیکی- جراحی تلقی می‌شوند. به علاوه، هیچ توصیف دقیقی از MLF در کتاب‌های آناتومی انسانی ارائه نشده است و در عین حال، کتاب‌های مخصوص آناتومی گردنی-صورتی[1] تمایل دارند وجود این فورامن‌ها را بی‌اهمیت نشان دهند.(9) درضمن ساختارهای حاوی اعصاب مربوط MIC، که فراتر از منتال فورامن رفته، و مربوط به لوپ قدامی عصب آلوئولار تحتانی (ALC) هستند، در معرض ریسک آسیب عصبی خواهند بود.(10) پرفوریشن تصادفی صفحه کورتیکال لینگوال حین قراردهی ایمپلنت در سمت قدام مندیبل می‌تواند به عروق آسیب رسانده و منجربه خونریزی جدی شود. ابعاد باکولینگوال کوچک و فضای ساب لینگوال مشخص در سمت قدام مندیبل، ممکن است به پرفوریشن کمک کند.(11) این مشکلات کلینیکی می‌تواند به علت تشخیص نادرست ارتباطات ساختارهای آناتومیک باشد.(12) لذا برنامه‌ریزی دقیق و با جزییات پیش از آغاز جراحی ایمپلنت، به منظور شناسایی شکل و ابعاد استخوان و ساختارهای حیاتی مندیبل می‌تواند پیش‌بینی کننده
جهت دهی و قرار دادن مناسب ایمپلنت باشد.(13) نشان داده شده است که (cone-beam computed tomography (CBCT نسبت به رادیوگرافی پانورامیک در نمایش فورامن لینگوال فک پایین و تغییرات کانال‌های استخوانی آن برتری دارد، همچنین امروزه کیفیت تصویر سیستم‌های CBCT و دوز و هزینه نسبتاً پایین‌تر آنها در مقایسه با توموگرافی کامپیوتری معمولی امکان ارزیابی سه بعدی ساختارهای جمجمه و صورت در عمل دندانپزشکی را فراهم کرده است.(16-14) این نوع تصویربرداری منجربه مشاهده بهتر توپوگرافی ریج آلوئولار و مجاورت ساختارهای آناتومیک حیاتی شده است.(17) هرچند پروتکل های رایج، آنالیز CBCT را پیش از جراحی ایمپلنت اجبار نمی کنند، با این حال بدون اسکن CBCT ریسک مشکلات عروقی و عصبی حین جراحی، در بیماران سرپایی افزایش می یابد. شاید آنالیز تصاویر CBCT همه بیماران معقول باشد؛ ولی همیشه ممکن و واقع بینانه نیست. در حال حاضر مطالعات آناتومیک و رادیوگرافیک که مقادیر میانگین برای محل ساختارهای آناتومیک کلیدی در قدام مندیبل را فراهم کند، به طور کافی وجود ندارد. علاوه بر این فراوانی تنوعات آناتومیک در تصاویر CBCT در بین نژادهای گوناگون، متفاوت است، به طوری که این‌ها بروز بیشتری در نژاد آسیایی نسبت به قفقازی دارند.(18) لذا هدف از مطالعه حاضر ارزیابی موقعیت و ابعاد مندیبولار لینگوال فورامن و کانال انسیزیو مندیبل در جمعیت منتخب ایرانی ﺍز ﻃﺮﯾﻖ CBCT بود.
مواد و روش ها
مطالعه حاضر در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه شاهد مطرح و با شناسه IR. SHAHED. REC. 1399. 102 تصویب شد.
مطالعه حاضر از نوع توصیفی- مقطعی بود. برای این منظور 214 تصویر CBCT مندیبل بیماران مراجعه کننده به مرکز خصوصی رادیولوژی دهان و فک و صورت در شهر تهران مورد مطالعه قرار گرفت. معیارهای ورود به مطالعه، شامل سن بالای 18 سال، عدم وجود هر نوع تغییرات پاتولوژیک و تکاملی یا سابقه آنها از جمله سیست، تومور، استئومیلیت و... در ناحیه مندیبل، عدم ابتلا به بیماری‌های سیستمیک مرتبط با استخوان و نیاز به تصویربرداری CBCT از فک پایین طبق نظر پزشک معالج بود. معیارهای خروج از مطالعه شامل تاریخچه جراحی یا بیماری در ناحیه قدام مندیبل در گذشته یا حال، وجود دندان نهفته در قدام مندیبل، کیفیت نامناسب تصویر CBCT و ابتلا به combination syndrome بود.
تصاویر CBCT در مقاطع کرونال، کراس‌سکشنال و اگزیال توسط دانشجویان دندانپزشکی سال آخر که قبلاً توسط متخصص رادیولوژی دهان وفک و صورت مورد آموزش قرار گرفته بودند، مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای اطمینان از صحت اندازه گیری‌ها و تکرارپذیری آنها، نمونه‌ها دو هفته بعد مجددا" مورد بررسی قرار گرفت.
تصاویر دیجیتال توسط دستگاه CBCT
( (NewTom , Giano, Switzer Land با ولتاژ 110 کیلووات و آمپر 38/23 و زمان اکسپوژر 6/3 ثانیه و FOV=200cm گرفته شدند. تصاویر در مقطع کرونال، کراس‌سکشنال و اگزیال با ضخامت 5/0 میلی متر توسط نرم افزار
(image work) NNT viewer version41 ساخت کشور ایتالیا مورد ارزیابی قرار گرفت.
نواحی مورد بررسی در تصاویر CBCT شامل تعیین مسیر کانال انسیزیو در مقاطع اگزیال، تعیین محل دیواره مزیال منتال فورامن در مقطع کراس‌سکشنال، انتهای قدامی کانال انسیزیو مندیبل در مقطع پانورکس و تعداد Mandibular Lingual Canal (MLC) در مقطع اگزیال به تفکیک Medial Lingual Foramen(MLF) و Lateral Lingual Foramen(LLF) و محل‌جنیال توبرکل‌ها در مقطع کراس‌سکشنال مورد نظر در صورت وجود بود (شکل 1).
اندازه گیری طول کانال مرتبط با MLC در مقطع کراس‌سکشنال شکل 2 نشان داده شده است . همچنین فاصله MLC تا جنیال توبرکل و بوردر تحتانی مندیبل در مقطع کراس‌سکشنال اندازه گیری شد (شکل 3). به علاوه قطر MLC در مقطع پانورکس در صورت مسیر افقی یا مایل کانال یا در مقطع اگزیال در صورت عمودی شدن انتهای مسیر کانال (شکل 4) اندازه گیری گردید.
اندازه‌گیری فاصله مزیالی‌ترین نقطه کانال انسیزیو تا دیواره مزیالی منتال فورامن در مقطع پانورکس و نیز اندازه گیری قطر کانال انسیزیو در مقطع کراس‌سکشنال در دو ناحیه کانین (5 میلی متر فاصله به سمت میدلاین از دیواره مزیال فورامن منتال) و لترال (10 میلی متر فاصله به سمت میدلاین از دیواره مزیال فورامن منتال در شکل 5 و 6 نمایش داده شده است.
اندازه گیری فاصله کانال انسیزیو نسبت به بوردرتحتانی مندیبل، صفحه استخوانی باکال و لینگوال در مقطع کراس‌سکشنال در دو ناحیه کانین، (5 میلی متر فاصله به سمت میدلاین از دیواره مزیال فورامن منتال) و لترال
(10 میلی متر فاصله به سمت میدلاین از دیواره مزیال فورامن منتال در شکل 7 مشاهده می شود.
شکل 1: تعیین مسیر کانال انسیزیو در مقاطع اگزیال
شکل 2: اندازه گیری طول کانال مرتبط با فورامنهای لینگوال مندیبل
شکل 3: اندازه گیری فاصله دو انتهای کانال لینگوال مندیبل تا جنیال توبرکل، نقطه میانی کرست و بوردر تحتانی مندیبل
شکل 4: قطر فورامن لینگوال مندیبل در سمت لینگوال
شکل 5: اندازه گیری طول کانال انسیزیو مندیبل
شکل 6: اندازه گیری قطر کانال انسیزیو
داده‌ها پس از کدگذاری توسط نرم افزار SPSS نسخه 24 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای این منظور از آزمون شاپیروویلک[2] به منظور بررسی نرمالیتی داده‌ها و آزمون‌های من‌ویتنی[3] و تی مستقل[4] برای تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده استفاده گردید. سطح معناداری در کلیه آزمون‌های آماری 05/0در نظرگرفته شد.
شکل 7: اندازه گیری فاصله کانال انسیزیو نسبت به بوردرتحتانی مندیبل و صفحه استخوانی باکال و لینگوال
یافته ها
در مطالعه حاضر 214 بیمار شامل 83 (0/39 درصد) مرد، با میانگین سنی 48/10±20/43 سال و 131
(0/61 درصد) زن با میانگین سنی68/11± 36/46 سال و سال مورد بررسی قرار گرفتند. در مطالعه حاضر 355 عدد فورامن لینگوال در تصاویر CBCT مورد بررسی قرار گرفت، که از این میان 6 بیمار فاقد لینگوال فورامن بودند. بنابراین تصویر, CBCT تعداد 349 لینگوال فورامن مورد مطالعه قرار گرفت. در این میان 105 نمونه از نوع LLF و 244 نمونه از نوع MLF بودند. بیشترین و کمترین درصد فراوانی برای MLF به ترتیب مربوط به فورامنهای 2 کاناله با 8/50 درصد و 4 کاناله با 3/3 درصد بود. برای LLF بیشترین و کمترین درصد فراوانی به ترتیب مربوط به فورامنهای 2 کاناله با 0/39 درصد و 4 کاناله با 7/7 درصد بود (جدول 1)
جدول 1: کانال‌های مورد بررسی به تفکیک MLF و LLF
|
نوع فورامن |
تعداد کانال |
تعداد |
درصد |
|
MLF |
1 |
78 |
0/32 |
|
2 |
124 |
8/50 |
|
|
3 |
34 |
9/13 |
|
|
4 |
8 |
3/3 |
|
|
کل |
244 |
0/100 |
|
|
LLF |
1 |
21 |
0/20 |
|
2 |
41 |
0/39 |
|
|
3 |
35 |
3/33 |
|
|
4 |
8 |
7/7 |
|
|
کل |
105 |
0/100 |
میانگین قطر اندازه‌گیری شده MLF برابر با
615/0± 14/1 میلیمتر و LLF نیز352/0± 07/1 میلیمتر بود. (0001/0 P< برای هر دو) میزان شیوع فورامن های MLF با قطر بیشتر از 1 میلیمتر به مراتب بیشتر از فورامنهای کمتر از 1 میلیمتر بود، در حالیکه برای LLF وضعیت شیوع تقریباً یکسان مشاهده شد. میانگین طول اندازه‌گیری شده کانال های MLF برابر با32/2± 36/7 میلیمتر و برای کانال های LLF نیز929/1± 72/6 میلیمتر بود. به طوری که بیشترین و کمترین طول اندازه گیری برای MLF به ترتیب 5/15 و 7/1 میلیمتر و برای LLF به ترتیب 11 میلیمتر و 3/2 میلیمتر گزارش شد. ارزیابی موقعیت MLC نشان داد، میانگین فاصله آن از جنیال توبرکل65/ 2± 04/5 میلی‌مترو میانگین مقدار فاصله از بوردر تحتانی برابر با46/4± 45/10 میلیمتر بود. میانگین و انحراف معیار قطر اندازه‌گیری شده MLC مردان با MLF و LLF به ترتیب37/0± 15/1 و36/0± 02/1 میلیمتر و برای MLF و LLF در زنان به ترتیب 737/0± 13/1 و 344/0±10/1میلی متر بود. بین میزان فاصله فورامن لینگوال مندیبولار از بوردر تحتانی با جنس افراد به تفکیک نوع فورامن LLF و MLF ارتباط معناداری وجود نداشت (جدول 2)
202(0/94 درصد) نفر از بیماران دارای کانال انسیزیو مندیبولار بودند که از این تعداد 184(0/91 درصد) نفر دارای کانال 2 طرفه و 2/72 درصد از بیماران دارای کانال انسیزیو مندیبولار یک طرفه در سمت چپ بودند. میانگین طول اندازه‌گیری شده برای کانال‌های چپ، برابر
با47/4±35/11 میلیمتر و برای کانال‌های راست
64/4± 58/11 میلیمتر بود. میانگین قطر اندازه‌گیری شده در موقعیت چپ کانین، معادل6/0± 78/1 چپ لترال 548/0±57/1 ، سمت راست کانین 593/0± 75/1 و راست لترال 84/4± 55/1 بود (جدول 3).
بیشترین و کمترین میانگین فاصله اندازه گیری شده فورامن لینگوال بیماران از بوردر تحتانی مربوط به موقعیت چپ کانین با93/1± 346/10 و سمت چپ لترال با 11/2± 39/9 میلیمتر بود.بیشترین و کمترین میانگین فاصله از پلیت مربوط به راست لترال با 58/1± 69/4 و سمت راست کانین با 34/1± 4 بیشترین و کمترین میانگین فاصله از پلیت لینگوال باکال مربوط به سمت راست کانین 57/1±19/5 و سمت راست لترال با 41/1±34/4 میلیمتر بود.
(جدول 4).
از آزمون تی مستقل برای بررسی ارتباط بین میزان طول کانال با جنس افراد به تفکیک کانال چپ و راست استفاده شد (جدول 5). (019/0, 723/0P=)
بدین ترتیب میزان طول کانال چپ برخلاف راست با جنس ارتباط دارد و در زنان این مقدار کمتر است. در مورد ارتباط بین سن و میزان قطر اندازه‌گیری شده در فورامن لینگوال بیماران دارای فورامن از نوع MLF و LLF نتایج حاصل از آزمون شاپیروویلک فرض نرمال بودن این دو متغیر را در سطح معنی‌داری 5% رد کرد؛ در نتیجه از ضریب همبستگی ناپارامتری اسپیرمن استفاده شد و نهایتا بین سن بیماران و میزان قطر اندازه‌گیری شده در فورامن لینگوال آنان به تفکیک نوع فورامن LLF و MLF ارتباط معناداری وجود نداشت (جدول 6). (531/0, 286/0P=)
همچنین در مورد ارتباط بین سن بیماران دارای فورامن از نوع MLF و LLF و میزان طول کانال مرتبط با آنها نتایج حاصل از آزمون شاپیروویلک فرض نرمال بودن این دو متغیر را در سطح معنی‌داری 5% رد کرد؛ در نتیجه از ضریب همبستگی ناپارامتری اسپیرمن استفاده شد و نهایتا بین سن بیماران و میزان طول کانال به تفکیک نوع فورامن LLF و MLF ارتباط معناداری مشاهده نشد (جدول 7)
(862/0, 378/0P=)
جدول 2: فاصله فورامن لینگوال مندیبولار از بوردر تحتانی به تفکیک جنس و نوع فورامن MLF و LLF
|
متغیر |
نوع |
جنس |
تعداد |
کمترین (میلی متر) |
بیشترین (میلی متر) |
میانگین (میلی متر) |
انحراف معیار (میلی متر) |
P- value (Mann-Whitney test) |
|
میزان فاصله از بوردر تحتانی |
MLF |
مرد |
99 |
9/0 |
3/18 |
23/11 |
68/4 |
262/0 |
|
زن |
143 |
9/0 |
6/18 |
97/10 |
33/4 |
|||
|
LLF |
مرد |
38 |
9/0 |
1/24 |
971/8 |
78/5 |
903/0 |
|
|
زن |
66 |
0/1 |
2/16 |
023/9 |
182/4 |
جدول 3: میزان قطراندازه‌گیری شده فورامن لینگوال کانال انسیزیو مندیبولار به تفکیک موقعیت‌های چهارگانه
|
متغیر |
موقعیت |
تعداد |
کمترین (میلی متر) |
بیشترین (میلی متر) |
میانگین (میلی متر) |
انحراف معیار (میلی متر) |
|
میزان قطر اندازه‌گیری شده در کانال انسیزیو مندیبولار |
چپ کانین |
184 |
7/0 |
30/4 |
78/1 |
60/0 |
|
چپ لترال |
108 |
7/0 |
3/3 |
57/1 |
548/0 |
|
|
راست کانین |
169 |
7/0 |
20/4 |
75/1 |
593/0 |
|
|
|
راست لترال |
114 |
6/0 |
80/2 |
55/1 |
484/0 |
جدول 4: میزان فاصله از بوردر تحتانی، پلیت باکال و پلیت لینگوال به تفکیک موقعیت کانال انسیزیو مندیبولار
|
متغیر |
موقعیت |
تعداد |
کمترین (میلی متر) |
بیشترین (میلی متر) |
میانگین (میلی متر) |
انحراف معیار (میلی متر) |
|
میزان فاصله از بوردر تحتانی |
چپ لترال |
108 |
00/6 |
50/16 |
39/9 |
111/2 |
|
چپ کانین |
182 |
60/3 |
90/15 |
346/10 |
936/1 |
|
|
راست لترال |
115 |
10/5 |
20/16 |
773/9 |
952/1 |
|
|
راست کانین |
168 |
00/5 |
20/16 |
317/10 |
835/1 |
|
|
میزان فاصله از پلیت باکال |
چپ لترال |
108 |
50/1 |
40/8 |
55/9 |
51/1 |
|
چپ کانین |
182 |
50/1 |
00/8 |
08/4 |
247/1 |
|
|
راست لترال |
115 |
80/1 |
60/9 |
69/4 |
58/1 |
|
|
راست کانین |
168 |
20/0 |
40/8 |
00/4 |
34/1 |
|
|
میزان فاصله از پلیت لینگوال |
چپ لترال |
108 |
20/1 |
60/9 |
45/4 |
53/1 |
|
چپ کانین |
181 |
50/1 |
90/9 |
17/5 |
65/1 |
|
|
راست لترال |
115 |
50/1 |
10/8 |
34/4 |
41/1 |
|
|
راست کانین |
167 |
20/1 |
90/9 |
19/5 |
57/1 |
جدول 5: میزان طول کانال به تفکیک جنس فرد و نوع کانال
|
متغیر |
نوع کانال |
جنس |
تعداد |
کمترین (میلی متر) |
بیشترین (میلی متر) |
میانگین (میلی متر) |
انحراف معیار (میلی متر) |
P-value (Independent T test) |
|
میزان طول کانال |
راست |
مرد |
77 |
8/1 |
7/24 |
28/12 |
50/4 |
723/0 |
|
زن |
112 |
1/1 |
8/21 |
48/11 |
32/4 |
|||
|
چپ |
مرد |
77 |
9/1 |
7/21 |
73/11 |
09/5 |
019/0 |
|
|
زن |
120 |
6/1 |
8/21 |
75/10 |
36/4 |
جدول 6: میانگین و انحراف معیار سن و قطر اندازه گیری شده در فورامن لینگوال و همبستگی آنها به تفکیک نوع MLFو LLF
|
نوع |
متغیر |
|
تعداد |
کمترین (میلی متر) |
بیشترین (میلی متر) |
میانگین (میلی متر) |
انحراف معیار (میلی متر) |
r(P-value) |
|
MLF |
سن ( سال ) |
|
244 |
21 |
81 |
36/45 |
96/11 |
(286/0)069/0 |
|
|
قطر اندازه‌گیری شده در فورامن لینگوال ( میلی متر) |
|
244 |
09/0 |
00/9 |
14/1 |
61/0 |
|
|
LLF |
سن( سال) |
|
105 |
26 |
71 |
50/45 |
28/9 |
(531/0)062/0
|
|
|
قطر اندازه‌گیری شده در فورامن لینگوال (میلی متر) |
|
105 |
40/0 |
10/2 |
07/1 |
35/0 |
|
جدول 7: میانگین و انحراف معیار سن و طول کانال و همبستگی آنها به تفکیک نوع MLF وLLF
|
نوع |
متغیر |
تعداد |
کمترین (میلی متر) |
بیشترین مقدار |
میانگین |
انحراف معیار |
r(P-value) |
|
MLF |
سن ( سال) |
244 |
21 |
81 |
36/45 |
961/11 |
(378/0)057/0- |
|
طول کانال ( میلی متر) |
244 |
7/1 |
5/15 |
36/7 |
32/2 |
||
|
LLF |
سن( سال) |
105 |
26 |
71 |
50/45 |
280/9 |
(862/0)017/0- |
|
طول کانال( میلی متر) |
105 |
3/2 |
0/11 |
72/6 |
192 |
بحث
درمان ایمپلنت‌های دندانی به یکی از درمان‌های قابل پیش‌بینی در جایگزینی دندان‌های از دست رفته تبدیل شده است.(19) از آنجا که امروزه تقاضای بیماران برای درمان ایمپلنت به شدت افزایش یافته است، و از سوی دیگر ناحیه قدامی فک پایین که اکثراً به عنوان یک منطقه جراحی ایمن در نظر گرفته می‌شود، باید از نظر ساختارهای حیاتی که از فورامنهای لینگوال عبور می‌کنند، بیشتر مورد توجه قرار گیرند.(20و5) CBCT روش جدید تصویربرداری است که دارای مزایایی مانند تصویربرداری آسان، دقت بالای تصاویر، کاهش آرتیفکت، دوز پایین نسبت به CT معمولی، زمان سریع اسکن تصاویر و صرفه اقتصادی است.(21) لذا در مطالعه حاضر موقعیت و ابعاد مندیبولار لینگوال فورامن و کانال انسیزیو مندیبل در یک جمعیت منتخب ایرانی از طریق CBCT مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج مطالعه حاضر نشان داد، از 349 نمونه مورد بررسی، 32٪ از کل نمونه‌های دارای فورامن از نوع MLF، تک کاناله، 50/۸٪ از نوع دو کاناله، 9/13٪ از نمونه‌های این گروه از نوع سه کاناله و در نهایت تنها 3/3٪ از نوع چهار کاناله بودند. در مطالعه Lobo و همکاران(22) ، 99 درصد موارد دارای MLF بودند، همچنین تعداد کانال‌های منشأ گرفته از این فورامن‌ها در افراد مختلف متفاوت بوده و بیشترین شیوع مربوط به 2 کانال و پس از آن به ترتیب 1 و 3 کانال بود، که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد. در مطالعه Lacin و همکاران(23)، تعداد MLFها در 350، تصویرCBCT در جمعیتی از ترکیه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد بیشترین میزان شیوع مربوط به نوع تک کاناله بود که مغایر با نتایج مطالعه حاضر است. این اختلاف احتمالاً بدلیل تفاوت در جمعیت مورد مطالعه باشد. همچنین در آن مطالعه تنها فورامن‌هایی که در میدلاین قرار داشتند به عنوان MLF در نظر گرفته شدند. در مطالعه حاضر، میانگین مقدار فاصله اندازه‌گیری شده تا بوردر تحتانی برای مردان با فورامن های MLF برابر 23/11 میلیمتر و میانگین مقدار فاصله اندازه‌گیری شده بوردر تحتانی برای زنان با فورامن هایی از نوع MLF برابر 97/10 میلیمتر بود. همچنین میانگین کلی مقدار فاصله از بوردر تحتانی برابر با 45/10 میلیمتر بود . به علاوه بیشترین میزان فاصله اندازه‌گیری شده از بوردرتحتانی مندیبل برابر با 1/24 میلیمتر و کمترین میزان برابر با 9/0 میلیمتر بود. در مطاله Liangkum و همکاران(10)، میانگین فاصله بالاترین MLF از بوردر تحتانی مندیبل در زنان، 76/13 میلی متر و در مردان 14/14 میلی متر، فاصله MLF میانی از بوردر تحتانی مندیبل، در مردان 79/8 میلی متر و در زنان، 54/8 میلی متر و فاصله تحتانی‌ترین MLF از بوردر تحتانی مندیبل، 08/6 میلی متر در مردان و 47/13 میلی متر در زنان بود. علت اختلاف میانگین زنان با مردان احتمالاً به این دلیل بود که، در میان 916 MLF تنها 4 عدد آنها مشمول گروه تحتانی‌ترین ارتفاع در زنان می‌شدند، لذا تعداد کافی برای گرفتن میانگین و تعمیم آن به جامعه ندارند. نتایج مطالعه حاضر نشان داد، میانگین قطر اندازه‌گیری شده در فورامن لینگوال مندیبولار برای فورامن های MLF برابر با 14/1 میلیمتر و بیشترین قطر اندازه‌گیری شده در فورامن لینگوال مندیبولار از نوع MLF برابر با 2 میلیمتر و کمترین میزان برابر با 09/0 میلیمتر بود. در مطالعه Bernardi و همکاران(24)، قطرMLF اجساد از 1/0 تا 5/1 میلی متر با مقادیر متوسط 8/0-4/0 میلیمتر متغیر بودند. ولی اندازه گیری فورامن‌ها با CT scan نشان دهنده قطر 25/0 تا 91/1 میلیمتر بود، که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی دارد. در مطالعه حاضر، ملاحظه شد که میانگین طول اندازه‌گیری شده برای کانال های MLF برابر 36/7 میلیمتر بود. همچنین بیشترین میزان طول اندازه‌گیری شده کانال های MLF، برابر 5/15 میلیمتر و کمترین میزان 7/1 میلیمتر بود، که با سایر مطالعات همخوانی ندارد، این اختلاف احتمالاً به علت تفاوت نژادی جمعیت‌های مختلف می‌باشد.(10) در مطالعه حاضر، اکثرنمونه‌های LLF دو کاناله بودند. میانگین مقدار فاصله اندازه‌گیری شده تا بوردر تحتانی برای مردان با فورامن های از نوع LLF، برابر 971/8 و میانگین مقدار فاصله اندازه‌گیری شده بوردر تحتانی برای زنان با فورامن های از نوع LLF برابر 023/9 میلیمتر بود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد، 94% از افراد مورد مطالعه دارای کانال MIC بودند، که 91%، دارای کانال دو‌طرفه و 9٪ دارای کانال یک طرفه بودند، که با نتایج سایر مطالعات همخوانی دارد.(26و25) اما میزان شیوع MIC در مطالعه Niknami و همکاران(27)، کمتر گزارش شده است که احتمالاً بدلیل کم بودن جامعه آماری در آن مطالعه می‌باشد. نتایج نشان داد عامل جنس بر میزان طول سمت راست و چپ MIC بیماران در سطح معنی‌داری مؤثر نمی‌باشد که با سایر مطالعات همخوانی دارد.
نتیجه گیری
نتایج مطالعه حاضر نشان داد، MLC و MIC در اکثر افراد مشاهده می‌شود و اغلب تعداد آن بیشتر از یک عدد است. حدود نیمی از هر دو نوع فورامن MLF و LLF قطری بیش از 1 میلی متر داشتند که در هنگام جراحی ایمپلنت می‌توانند خطرساز باشند. پیشنهاد می‌شود جهت جلوگیری از وقوع حوادث حین کار و به منظور بررسی دقیق محل و ابعاد این عناصر، تصاویر CBCT پیش از جراحی تهیه شود.
تشکر و قدردانی
از خانم دکتر مهردخت صفوی برای راهنمایی هایشان در مورد پژوهش های مشابه و آقای علی مهدیان به سبب کمک هایشان در زمینه بررسی های آماری سپاس‌گزاریم
[1] cervicofacial
[2] Shapiro-Wilk
[3]Mann-Whitney
[4] T independent
)
