نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
2 دانشیار، گروه بیماری های دهان، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
3 استادیار، گروه پاتوبیولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران
4 دانشیار، گروه ویروس شناسی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران مرکز تحقیقات ویروس شناسی بالینی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران
5 دستیار تخصصی، گروه پروتزهای دندانی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
6 دانشیار بخش پروتزهای دندانی، دانشکده دندانپزشکی دانشگاه شاهد
7 استادیار گروه پروتزهای دندانی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction:Dental caries is a prevalent infectious disease, and Streptococcus mutans (S. mutans) is the most common bacteria associated with dental cavities. To control oral bacterial infections, especially S. mutans, different antimicrobial compounds and solutions have been used. Given the increasing side effects of these compounds, assiduous attention has also been devoted to the use of medicinal plants as an alternative. The present study aimed to evaluate the antimicrobial potential effect of a mixture of the aqueous extract of Rhus coriaria L., Punica granatum, and Rosa × damascena on S. mutans.
Materials and Methods: This experimental study assessed the effect of the mixture of the aqueous extract of Rhus coriaria L., Punica granatum, and Rosa × damascena on S. mutans. Eight different concentrations of Rhus coriaria L., Punica granatum, and Rosa × damascena extracts (0.078, 0.156, 0.312, 0.625, 1.25, 2.5, 5, and 10 mg/mL) were used to determine the minimum inhibitory concentration (MIC) and minimum bactericidal concentration (MBC). Moreover, %10 solutions of these extracts were used to determine the inhibition zone diameter using the cup-plate method. Chlorhexidine solution 2% was used as a positive control in both methods.
Results: MIC and MBC values of Rhus coriaria L., Punica granatum, and Rosa × damascenaextracts against S. mutans were reported as 2.5 and 5 mg/mL, respectively. Furthermore, a mean inhibition zone diameter of 21±2.2 mm in the cup-plate method demonstrated that a 10% concentration of the extracts had an antimicrobial effect on S. mutans. Furthermore, the mean inhibition zone diameter of chlorhexidine solution 2% was obtained at 18±1.8 mm.
Conclusion: As evidenced by the obtained results, the mixture of the aqueous extract of Rhus coriaria L., Punica granatum, and Rosa × damascena had an antibacterial activity on S. mutans. In addition, the formulation of the studied extracts was more effective than 2% chlorhexidine against S. mutans.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
پوسیدگی دندان و بیماری های پریودنتال از شایع ترین بیماری های دهان هستند کهدر اثر تجمع میکروارگانیسم ها به دلیل بهداشت نامناسب دهان و دندان و عادت های غذایی نامناسب ایجاد می شوند.(2و1) یکی از گونه های اصلی باکتری که در ایجاد پلاک و پوسیدگی دندان نقش مهمی ایفا می کند، استرپتوکوک ها بالاخص استرپتوکوک موتانس می باشد.(4و3) برای کنترل عفونت باکتری های دهانی، از ترکیبات و محلول های ضد میکروبی مختلف از جمله تریکوزان، فلوراید، ید، کلرهگزیدین و موارد دیگر استفاده می شود.(5)کلرهگزیدین یکی از شایع ترین دهانشویه های مورد استفاده است، اما به رغم خاصیت ضد میکروبی زیاد، می تواند باعث تغییر رنگ سطح دندان ها شود و همچنین حس چشایی را تغییر دهد.(6)
آنتی بیوتیک های سنتتیک در دهه های گذشته نقش مهمی را در درمان بیماری های عفونی ایفا نموده اند(8و7) اما پیدایش مقاومت دارویی، گسترش مقاومت های میکروبی و اثرات جانبی مصرف آنتی‌بیوتیک ها به دنبال مصرف برخی از آنها، باعث شده است محققان به منظور دستیابی به ترکیبات ضدمیکروبی جدید، انگیزه زیادی برای جستجو و ارائه ترکیب های ضد میکروبی داشته باشند. یکی از رویکردهای جدید، استفاده از گیاهان دارویی به عنوان جایگزینی برای آنتی بیوتیک های سنتتیک می باشد.(9) ترکیبات طبیعی مانند عصاره های گیاهی بهترین کاندید برای مهار باکتری های عفونتزای مقاوم به آنتی‌بیوتیک هستند که از مزایای آن می توان به کم‌بودن هزینه تولید، عوارض جانبی کم و نداشتن مشکلات زیست محیطی اشاره کرد.
از جمله این عصاره های گیاهی می توان سماق یا Rhus از خانواده Anacardiaceae را نام برد که بیش از 200 گونه مختلف شناخته شده است.(11و10) میوه های آن تک دانه به رنگ قرمز هستند و همچنین دارای ارزش غذایی و دارویی می باشند.(12)این گیاه در طب سنتی جهت درمان بسیاری از بیماری ها مانند فشار خون بالا، اسهال، بیماری های دندان و لثه، درماتیت و برخی شرایط دیگر مورد استفاده قرار گرفته است.(13) همچنین، نشان داده شده است که این گیاه اثرات ضد باکتریایی، آنتی اکسیدانی و ضد قارچی دارد که از کاربردهای سنتی آن پشتیبانی می کند.(13و12و4)انار از خانواده Punicaceae، با نام گیاه شناسی Punica granatum Linn، می باشد کهقسمت های مختلف آن شامل میوه، ریشه، پوست و گل برای اهداف دارویی استفاده می شود.(1)مطالعات نشان داده اند که غلظت بالای آب میوه می تواند باعث کاهش پاتوژن های دهانی و پریودنتال شود.(15و14)Rosa damascena Mill مهمترین گونه خانواده Rosaceae است، همچنین به نام Damask یا گل رز صورتی شناخته می شود.(16)این درختچه چند ساله دارای گل های صورتی معطر است و در ایران، هند و بلغارستان کشت می شود.(18و17)روغن و عصاره آن برخی خصوصیات آنتی اکسیدانی را نشان داده است.(19)اثرات ضد باکتریایی اجزای اصلی روغن گل سرخ از جمله Geraniol، Citronellol و Nerol توسط برخی محققان گزارش شده است.(20)
دهانشویه کلرهگزیدین (CHX) بخاطر خواص ضدمیکروبی فوق العاده، امروزه به عنوان استاندارد طلایی پذیرفته شده است. کلرهگزیدین یک Bis-biguanide است که تاثیرش بر هر دو گروه باکتری گرم مثبت و منفی، قارچ ها و برخی ویروس های لیپوفیلیک اثبات شده است.(22و21)استفاده از غلظت های 12/0 درصد تا 2/0 درصد کلرهگزیدین در دهانشویه ها باعث کاهش قابل توجه شاخص های پلاک، التهاب و میزان خونریزی لثه می شود.(23)استفاده بلند مدت از کلرهگزیدین (بیشتر از دو هفته) در درمان دندان پزشکی اغلب باعث تغییر رنگ دندان، زبان و ترمیم های کامپوزیتی و گلاس آینومر می شود. علاوه بر این، کلرهگزیدین می تواند باعث تحریک مخاط موکوزی و اختلالات طعم و تورم یک طرفه یا دو طرفه غده پاروتید (بصوت نادر) شود، اما این نشانه ها موقت هستند و در پی اتمام درمان محو می شوند.(27-24)
درمان های سنّتی از درمان های مدرن ارزانتر و مؤثرترنـد و مقاومت های دارویی و افزایش دوز مصـرفی و بـه دنبال آن افزایش عوارض جـانبی اثـر داروهـا، باعـث شـده است تا امروزه بیشترین توجه به عواملی بـا پایـه ی طبیعـی مانند گیاهان دارویی با عوارض جانبی خفیف معطوف شـود. این مسئله از آنجا اهمیت پیدا میکند که عوامل باکتریال به عنوان یک عامل اتیولوژیک اصلی در شروع بیماریهای لثه و پوسیدگی دندانها مطرح میباشند. علاوه بر دهانشویههای آنتی‌باکتریال شیمیایی، میتوان از اثرات گیاهان داروئی که دارای کمترین اثرات جانبی میباشند نیز استفاده نمود.(28) در مطالعات گذشته اثر ترکیبات مختلف گیاهی روی باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی بررسی شده است و نشان داده شده است که عصاره های گیاهی مختلف اثرات متفاوتی بر باکتریهای گرم منفی و مثبت دارند. در یک مطالعه اثر اسانس عصاره محلول در آب، عصاره محلول در روغن ذرت و عصاره محلول در دی کلرومتان گیاه مورد (Myrtle) بر روی انواعی از باکتریها بررسی شد و بیان شد که اسانس این موارد می‌تواند مانع رشد استافیلوکوکوس آرئوس، پسودوموناس آئروژینوزا و اشریشیاکولی گردد.(29)
استفاده ترکیبی از گیاهان مختلف یک روش معمول در طب سنتی برای افزایش اثر درمانی در درمان بیماری های عفونی و مقاوم به درمان های جدید است اما می تواند اثر متضاد یا هم افزایی بر روی یکدیگر نیز داشته باشد.(30)تا به امروز، تحقیقات محدودی وجود دارد که تأثیر مخلوط های گیاهی را بر روی عوامل بیماری زای دهان بررسی کند. مقایسه خواص آنتی باکتریال این ترکیب 3 تایی با کلرهگزیدین، که به عنوان یک داروی شیمیایی معمولی دهانشویه، آثار مثبت کاهش پلاک و التهاب لثه آن به اثبات رسیده است، می تواند نقش متفاوت یا مشابه این ترکیب سه تایی را بهتر و واضح تر نشان دهد. از این رو در پژوهش حاضر از آنجائی که محیط دهان حاوی گونههای باکتریال متعددی است و در ضمن استفاده از داروهای شیمیائی در حفره دهان با عوارضی از جمله تغییر در فلور طبیعی همراه است، بررسی تأثیرآنتی باکتریال ترکیب عصاره آبی گیاه Rhus coriaria L، Punica garanatum و Rosa damanscene بر باکتری استرپتوکوکوس موتانس مورد مطالعه قرار گرفت.
مواد و روش ها
این مطالعه از نوع کاربردی و آزمایشگاهی بود و به منظور بررسی تاثیر ضد میکروبی عصاره آبی گل سرخ، سماق و گلنار بر باکتری استرپتوکوکوس موتانس انجام شد. جامعه آماری شامل ۶ پلیت استرپتوکوکوس موتانس بود و غلظت ۱۰ درصد عصاره ها با کلرهگزیدین ۲ درصد با سه تکرار مقایسه شد.
تهیه گیاهان مورد مطالعه و استخراج عصاره ها - نمونه های گیاهی شامل میوه سماق، گلبرگ های گل سرخ و گلنار از بازار گیاهان دارویی تهران خریداری شد. 50 گرم از هر یک از نمونه های گیاهی بوسیله آسیاب پودر شده و پس از مخلوط شدن به ارلن مناسب منتقل گردید. حدود 500 سی سی آب مقطر افزوده و با استفاده از هیتر حرارت داده شد تا به نقطه جوش برسد. سپس به مدت بیست دقیقه در حالت جوش نگه داشته و سپس بوسیله پارچه و کاغذ صافی، عصاره صاف گردید. عصاره بدست آمده با کمک دستگاه روتاری کمی تغلیظ شده سپس به ظرف مناسب منتقل گردیده و در جریان هوا، زیر هود آزمایشگاه، کاملا خشک گردید. عصاره های آبی تهیه شده از گیاهان درون ظرف شیشه ای ریخته و تا بررسی اثر آنتی باکتریال در یخچال نگهداری شد.
کشت باکتری استرپتوکوکوس موتانس - سواپ آغشته به سوسپانسیون باکتری استرپتوکوکوس موتانس از آزمایشگاه میکروبی پاستور به صورت لیوفیلیزه تهیه شد. سپس سواپ آغشته به باکتری به محیط کشت خون آگار انتقال و کشت داده شد. سپس محیط کشت به همراه یک گازپک در درون جار بی هوازی قرار داده شد. جار به مدت 24 ساعت در درون انکوباتور در دمای 37 درجه سانتی گراد قرار گرفت. بعد از 24 ساعت درب جارها را باز کرده و محیط های کشت از جار خارج شدند.
تعیین اثر آنتی باکتریایی عصاره با روش چاهک پلیت - در این مطالعه از روش چاهک پلیت جهت بررسی اثرات ضد میکروبی عصاره ها استفاده شد. برای این منظور از پلیتهای حاوی محیط کشت خون آگار که آغشته به میکروارگانیسم های مورد نظر بودند استفاده گردید. با استفاده از دستگاه پانچ استریل چاهک هایی با قطر شش میلیمتر بر روی محیط کشت خون آگار ایجاد گردید. 100میکرولیتر از عصاره (غلظت 10 درصد) درون چاهک ریخته شد. محیطها برای 24 ساعت درون انکوباتور قرار داده شدند و سپس قطر هالههایی که اطراف هر چاهک ایجاد شده بود، اندازه گیری شد (تصویر 1). از دمتیل سولفوکساید (DMSO) به عنوان کنترل منفی و محلول کلرهگزیدین 2 درصد به عنوان کنترل مثبت اثر ضد میکروبی استفاده شد.
تصویر 1 :محیط کشت خون آگار و هاله عدم رشد باکتری
تعیین اثر آنتی باکتریایی عصاره با روش MIC(Minimum Inhibitory Concentration) - در این روش از هر ردیف میکروپلیت برای بررسی یک عصاره استفاده شد.
در ابتدا، رقت های 10، 5، 5/2، 25/1، 625/0، 3125/0، 156/0 و 078/0 درصد از عصاره های سماق، گل سرخ و گلنار تهیه شد. سپس از سوسپانسیون باکتری که در مرحله قبل ساخته شده بود و کدورت آن معادل کدورت نیم مک فارلند بود، 100 میکرولیتر برداشته و در 15 میلی لیتر محیط کشت مایع BHI (Brain heart infusion) ریخته شد.
جهت بررسی اثر آنتی باکتریال عصاره ها، در هر کدام از چاهک های میکروپلیت، 100 میکرولیتر از رقت های مختلفی از عصاره ریخته شد. سپس در هر کدام از چاهک ها 100 میکرولیتر از سوسپانسیون باکتری ریخته شد. رقت سوسپانسیون به مقداری است که در نهایت در هر چاهک میکروپلیت، معادل CFU/ml 105×5/1 باکتری وجود داشته باشد. برای بقیه عصاره ها نیز در ردیف های جداگانه مانند روش بالا انجام شد (تصویر 2).
تصویر 2 : تعیین MIC در میکروپلیت
رقت نهایی عصاره (بعد از اضافه کردن سوسپانسون باکتری) چاهک ها از سمت چپ به راست به صورت زیر بود: چاهک 1: 10 درصد، چاهک 2: 5 درصد، چاهک 3: 5/2 درصد، چاهک 4: 25/1، چاهک 5: 625/0، چاهک 6: 3125/0، چاهک 7: 156/0، چاهک 8: 078/0، چاهک 9: خالی، چاهک 10: خالی، چاهک 11: عصاره + محیط کشت مولرهینتون براث و چاهک 12: محیط کشت مولرهینتون براث. در این آزمایش از DMSO به عنوان کنترل منفی و از محلول کلرهگزیدین به عنوان کنترل مثبت استفاده شد.
رقت نهایی کلرهگزیدین درچاهک ها از سمت چپ به راست به صورت زیربود: چاهک 1: 2/0 درصد، چاهک 2: 1/0 درصد، چاهک 3: 05/ درصد، چاهک 4: 025/ درصد، چاهک 5: 012/ درصد، چاهک 6: 006/ درصد، چاهک 7: 003/ درصد
در ردیف 1 عصاره، در ردیف 2 کلرهگزیدین و در ردیف 3 DMSO قرار گرفت.
درب میکروپلیت بسته و به مدت 24 ساعت در انکوباتور در دمای 37 درجه سانتیگراد قرارداده شد. بعد از 24 ساعت چاهک های میکروپلیت برداشته و تمام چاهک ها با دقت بررسی شد. در چاهک هایی که باکتری رشد کرده بود یک نقطه سفید رنگ در ته چاهک ها تشکیل شده بود. در صورت ممانعت از رشد باکتری توسط عصاره، این نقطه سفید رنگ دیده نمی شد. غلظتی از عصاره در اولین چاهکی که باکتری در آن رشد نکرده بود، به عنوان MIC در نظر گرفته شد.
تعیین MBC(Minimal Bactericidal Concentration): 100 میکرولیتر از دو لوله قبل از MICبه دست آمده (لوله های بدون تغییر رنگ) به محیط کشت خون آگار منتقل شد. پس از 48-24 ساعت انکوباسیون، پلیتهای کشت داده شده از نظر وجود رشد میکروبی کنترل شد. لوله حاوی کمترین غلظت عصاره و عدم رشد باکتری، به عنوان MBC آن عصاره در نظر گرفته شد (تصویر 3).
تصویر 3 : تعیین MBC در محیط کشت خون اگار
با استفاده از نرم افزار SPSS با ویرایش 25، ویژگیهای توصیفی گروه های آزمایشی شامل میانگین و انحراف معیار محاسبه و مقایسه میانگین گروه های مختلف به روش آزمون تی تست انجام شد.
یافته ها
نتایج آزمون تی تست نشان داد که بین دو گروه مورد مطالعه براساس میانگین قطر عدم هاله رشد اختلاف معنی داری در سطح یک درصد وجود داشت (001/0P<)، به طوری که عصاره ها در غلظت 10 درصد، از رشد باکتری استرپتوکوکوس موتانس جلوگیری کرده و میانگین قطر هاله عدم رشد 11/0±21 میلی متری بود. میانگین قطر هاله عدم رشد برای کلرهگزیدین 2 درصد، 06/0±18 میلی متر بود. قطر هاله عدم رشد باکتری استرپتوکوکوس موتانس، در فرمولاسیون عصاره ها بیشتر از کلرهگزیدین 2 درصد بود که این نشان می دهد که مخلوط عصاره ها می تواند از کلرهگزیدین 2 درصد موثرتر باشد (نمودار 1).
در بررسی میکروپلیت مشاهده شد که در چاهک هایی که حاوی رقت های 25/1، 625/0، 312/0 و 156/0 میلی گرم بر میلی لیتر بودند، باکتری رشد کرده بود و عصاره خاصیت مهار کنندگی در این رقت ها را نداشت. در رقت 5/2 میلی گرم بر میلی لیتر رشد باکتری مشاهده نمی شد که نشان می دهد این رقت را می توان به عنوان MIC در نظر گرفت (جدول 1). برای بدست آوردن MBC، محتوای چاهک شماره 2 که حاوی رقت 5 میلی گرم بر میلی لیتر عصاره بود، کشت داده شد. در بررسی پلیت محیط کشت، رشد مشاهده نشد و بر همین اساس، رقت 5 میلی گرم بر میلی لیتر عصاره را می توان به عنوان MBC در نظر گرفت. فرمولاسیون عصاره ها در چاهک های 1، 2 و 3 باعث عدم رشد باکتری استرپتوکوکوس موتانس شد ولی کلرهگزیدین به عنوان کنترل مثبت فقط در چاهک 1 و 2 باعث عدم رشد باکتری استرپتوکوکوس موتانس شد (جداول 1 و 2).
نمودار 1 : مقایسه میانگین قطر هاله عدم رشد کلرهگزیدین و فرمولاسیون 10 درصد از عصاره ها در روش چاهک
جدول 1 : تعیین اثر آنتی باکتریایی عصاره گیاهی در رقت های متفاوت به روش MIC
|
گروه های مورد مطالعه |
|||||||||
|
(1) |
(2) |
(3) |
(4) |
(5) |
(6) |
(7) |
(8) |
(11) |
(12) |
|
10 |
5/0 |
5/2 |
25/1 |
625/0 |
312/0 |
156/0 |
078/0 |
عصاره + محیط کشت مولرهینتون براث |
محیط کشت مولرهینتون براث |
|
ـ |
ـ |
ـ |
+ |
+ |
+ |
+ |
+ |
+ |
+ |
(+): رشد باکتری، (ـ): عدم رشد باکتری
جدول 2 : تعیین اثر آنتی کلرهگزیدین با رقت های متفاوت به روش MIC
|
گروه های مورد مطالعه |
||||||||
|
(1) |
(2) |
(3) |
(4) |
(5) |
(6) |
(7) |
(11) |
(12) |
|
2/0 |
1/0 |
05/0 |
025/0 |
0125/0 |
006/0 |
003/0 |
عصاره+ محیط کشت مولرهینتون براث |
محیط کشت مولرهینتون براث |
|
ـ |
ـ |
+ |
+ |
+ |
+ |
+ |
+ |
+ |
(+): رشد باکتری، (ـ): عدم رشد باکتری
بحث
مطالعه حاضر به بررسی تاثیر فرمولاسیون محتوی هرسه گیاه گل سرخ، سماق و گلنار بر باکتری استرپتوکوکوس موتانس پرداخت. نتایج نشان داد که این فرمولاسیون اثر آنتی باکتریال مناسبی در مقابل باکتری استرپتوکوکوس موتانس دارد.
در مورد نحوه تاثیر عصاره ها برروی میکروارگانیسم ها، اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد. میکروبیولوژیست ها مبارزه با ارگانیسم استرپتوکوک موتانس را بر دو پایه ممانعت از رشد باکتری و جلوگیری از تولید اسید می‌دانند.(31)نتایج مطالعه رادمهر و همکاران(32) نشان داد از میان اجزای به دست آمده در اسانس سماق، مهم ترین جزء دارای خاصیت ضد میکروبی، احتمالاً ماده ی تانن و ترکیبات فنلی است که با دارا بودن میزان بالایی در ترکیب اسانس می تواند خواص ضد میکروبی آن را به خوبی توجیه کند. همچنین، تانن و پلی فنل ها فراوان ترین ترکیب شیمیایی موجود در میوه و گیاه انار هم می باشد.(33) تأثیر ضدباکتریایی گیاه انار همیشه به فعالیت آنتی اکسیدانی آن که عمدتاً به میزان ترکیبات فنلی و تانن ها مربوط می شود، نسبت داده شده است.(34)علاوه بر سماق و گلنار یکی ازترکیبات اصلی گل سرخ هم، تانن می باشد.(35) باتوجه به نتایج مطالعه حاضر و تاثیر آنتی باکتریال مناسب فرمولاسیون محتوی سه عصاره بررسی شده، می توان تاثیر آنتی باکتریال این فرمولاسیون را مربوط به وجود ترکیب شیمیایی تانن و پلی فنل در این عصاره ها دانست که البته نیاز به مطالعات بیشتر می باشد.
در مطالعه حاضر، MIC و MBCعصاره ها، 5/2 میلی گرم بر میلی لیتر و 5 میلی گرم بر میلی لیتر به دست آمد. Babpour و همکاران(36) هم راستا با مطالعه حاضر، تاثیر عصاره آبی سماق روی باکتری های استرپتوکوکوس موتانس و استرپتوکوکوس سنگوئیس را بررسی کردند که MIC را معادل 250 میکروگرم بر میلی لیتر بیان کردند. همچنین در مطالعه دستجردی و همکاران(4)، تاثیر ضدباکتریایی عصاره آبی سماق بر روی بیوفیلم باکتری استرپتوکوکوس موتانس اثبات شد. نتایج MIC مطالعه حاضر به طور معنی داری بالاتر از MIC مطالعه دستجردی بود، در حالیکه MBC مطالعه دستجردی بالاتر از MBC مطالعه حاضر بدست آمد. مزیت مطالعه دستجردی نسبت به مطالعه حاضر، انجام تست های MIC و MBC روی گونه های دیگر استرپتوکوک دهانی مانند سوبرینوس، سانگوئینیس و سالیواریوس می باشد.
حاجی فتحی و همکاران(1) در مطالعه ای، تاثیر عصاره الکلی گلنار را بر روی باکتری های دهان بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که عصاره الکلی گلنار مانع پرولیفراسیون باکتری می شوند و بیشترین تاثیر را با MIC و MBC 9/3 میلی گرم بر میلی لیتر بر روی باکتری استرپتوکوک موتانس دارد. مقادیر MIC این مطالعه نصف MIC مطالعه حاضر می باشد، اما نتایج MBC مطالعه کمتر از MBC مطالعه حاضر می باشد.
مطالعه Rosas Pinonو همکاران(37)، به بررسی تاثیر عصاره گلنار بر درمان عفونت های دهانی پرداخت و نشان داد که عصاره آبی و عصاره الکلی گلنار، خاصیت آنتی باکتریال مناسبی در برابر استرپتوکوک موتانس و پورفیرومونانس جینجیوالیس دارند که این نتایج نیز با نتایج مطالعه حاضر همسو است.
Ulusoy و همکاران(17)، به این نتیجه رسیدند که عصاره روغنی گل رز از عصاره آبی آن خاصیت ضد باکتریایی بیشتری دارد، در حالیکه در مطالعه حاضر به علت عدم امکان استفاده از عصاره روغنی در محیط دهان از عصاره آبی گل رز استفاده شد. Tsaiو همکاران(16)، تاثیر ضد میکروبی عصاره متانولی 12 گیاه مختلف بر روی سویه های استرپتوکوکوس موتانس، استرپتوکوکوس سوبرینوس و استرپتوکوکوس سنگوئیس را بررسی کردند و میزان MIC عصاره متانولی گل سرخ را در مورد هر سه سویه بیشتر از 8 میلی گرم بر میلی لیتر گزارش کردند که با مطالعه حاضر متفاوت بود. این تفاوت می‌تواند ناشی از تفاوت در خاستگاه گل سرخ باشد.(38)Özkan و همکاران(16)، همچنین نتیجه گرفتند که گل رز خاصیت آنتی اکسیدان و آنتی باکتریال موثری دارند و خاصیت آنتی باکتریال آن به نوع باکتری، نوع عصاره و غلظت آن بستگی دارد.
پژوهی و همکاران(39) تاثیر عصاره آبی میوه سماق بر باکتری های پاتوژن در شرایط دمایی مختلف را مورد بررسی قراردادند. نتایج این تحقیق نشان داد که عصاره به صورت معنی داری از رشد هر چهار باکتری استافیلوکوکوس اورئوس، لیستریا مونوسیتوژنز، سالمونلا تایفی موریوم و اشرشیاکلای در هر دو دمای 4 و 25 درجه سانتیگراد ممانعت نمود. Ozkan و همکاران(16) با بررسی تاثیر عصاره الکلی گل سرخ بر 15 نوع باکتری (باسیلوس سرئوس، انتروکوک فکالیس، مایکوباکتریوم سمگماتیس، اشرشیاکولی، کلبسیلا پنومونیه، یرسینیا انتروکولیتیکا، انتروباکتر اثروژنز، سالمونلا تیفی موریوم، سالمونلا انتریتیدیس، سودوموناس فلورسنس، آئروموناس هیدروفیلا، استافیلوکوکوس اورئوس واسترپتوکوکوس موتانس) نشان دادند که عصاره گل سرخ به جز اشریشیاکولی، سایر عوامل بیماریزای فوق را مهار می کند. مردانی و همکاران(40)، اثر ضد باکتریایی عصاره هیدرو الکلی گلنار (Punica granatum) و چند نوع آنتی بیوتیک را بر باکتری های شیگلافلکسنری، آنتروکوکوس فکالیس، استریتوکوکوس پیوژنز و هموفیلوس آنفلوانزا در شرایط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار دادند. یافته ها نشان داد عصاره اتانولی گلنار در غلظت های 50 و 100 میلی گرم بر میلی لیتر و وابسته به دوز بر باکتری های مورد آزمایش به استثنای باکتری آنتروکوکوس فکالیس، اثر مهاری معنی دار داشته است. باتوجه به اینکه اثرات آنتی باکتریال سماق، گلنار و گل سرخ هرکدام به تنهایی در مطالعات قبلی به اثبات رسیده، مطالعه حاضر به بررسی تاثیر فرمولاسیون محتوی هرسه این گیاهان بر باکتری استرپتوکوکوس موتانس پرداخت و نتایج نشان داد که این فرمولاسیون اثر آنتی باکتریال مناسبی بر این باکتری دارد.
Ustrell-Borràs و همکاران(41) در مطالعه ای، به این نتیجه رسیدند که استفاده از دهانشویه حاوی الکل یک ریسک فاکتور مستقل برای پیشرفت سرطان سر و گردن نیست. با این حال، خطر سرطان سر و گردن را در ارتباط با سایر ریسک فاکتورهای سرطان زا افزایش می دهد. Satpathy و همکاران(42)، همچنین نتیجه گرفتند که استفاده از دهانشویه با الکل زیاد با شروع درد زودرس و شدت درد بیشتر همراه بوده است. بعلاوه، مدت زمان درد در افراد استفاده کننده از دهانشویه با الکل زیاد، طولانی تر بود. لازم به ذکر است، در مطالعه حاضر به منظور تهیه رقت های مختلف از عصاره سماق، گلنار و گل سرخ، از الکل استفاده نشد و لذا، در صورت ساخت دهانشویه با استفاده از روش این مطالعه، آثار سوء محلول‌های مشابه با حلال الکل در حفره دهان بروز نمی‌کند.
از محدودیت های مطالعه حاضر میتوان به این نکته اشاره کرد که فقط عصاره گیاهان برداشت شده در یک زمان و مکان مشخص مورد ارزیابی قرار گرفته است. همچنین، میکروارگانیسم های جمع آوری شده از حفره دهان مورد ارزیابی قرار نگرفته و از سویه های میکروبی استاندارد استفاده شد. مطالعات آینده برای تأیید نتایج در محیط طبیعی بیولوژیکی (حفره دهان) مورد نیاز است. پیشنهاد می شود مطالعات بیشتری در راستای تعیین بهترین دوز موثر و بدون عارضه و همین‌طور ماده موثره صورت پذیرد.
نتیجه گیری
عصاره آبی سماق، گلنار وگل سرخ دارای خواص آنتی‌باکتریال علیه استرپتوکوکوس موتانس می‌باشد. فرمولاسیون عصاره های مورد مطالعه، تاثیر آنتی باکتریال بیشتری روی استرپتوکوکوس موتانس نسبت به کلرهگزیدین 2 درصد نشان دادند. طبق نتایج آزمایشات، MIC عصاره 5/2 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر و MBC آن 5 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر بدست آمد. فرمولاسیون این عصاره ها در ساخت ترکیبات پیشگیری از پوسیدگی پیشنهاد می شود.
تشکر و قدردانی
این مقاله برگرفته از پایان نامه به شماره 572 دانشکده دندانپزشکی دانشگاه شاهد می باشد.
)