تأثیر درمان غیرجراحی پریودنتال بر شاخص کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان

مقدمه

تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO) از سلامت، وجود "وضعیت کاملی از سلامت جسمی، روحی، اجتماعی و نه فقط عدم وجود بیماری" است.⁽¹⁾ سلامت حفره دهان و بافت­های مرتبط با آن می­تواند روی غذا خوردن، صحبت کردن و ارتباط با افراد دیگر جامعه تأثیرگذار باشد. عدم وجود بیماری می­تواند موجب ایجاد حالت رضایت­مندی و سلامت روان فرد گردد. وضعیت سلامت روان و کیفیت زندگی فاکتوری نیست که در معاینات بالینی توسط دندان­پزشکان به طور معمول بررسی گردد. اما به دلیل اهمیت این موضوع جهت سنجش کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان و احساس افراد نسبت به این مسئله پرسشنامه­هایی طراحی شده است.^(3و2) درد، عفونت و ایجاد محدودیت در جویدن، همچنین وضعیت نامناسب دهان و صورت نه تنها از اثرات منفی بیماری­های دهان هستند بلکه می­توانند بر روی سلامت روان افراد و رفتارهای اجتماعی و حتی عملکرد افراد در محیط کار نیز تأثیرگذار باشد.⁽⁴⁾

التهاب و تخریب پریودنشیوم احاطه ­کننده دندا­ن­ها در اثر بیماری عفونی التهابی لثه یا بیماری پریودنتال می­تواند همراه با عوارضی مانند تورم و خونریزی از لثه ها، درد و بوی بد دهان باشد. بعلاوه به خوبی مشخص شده است که بیماری های پریودنتال می توانند اثرات منفی بر سلامت سیستمیک داشته باشد. از جمله این عوارض سیستمیک بیماری­های پریودنتال، تأثیر آن بر بیماری­های قلبی عروقی، دیابت، مشکلات سیستم تنفسی و تولد زود هنگام نوزاد و یا تولد نوزاد با وزن پایین می باشد.^(6و5)

اثر بیماری پریودنتال بر کیفیت زندگی افراد در سالهای اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. بیماری پریودنتیت بیماری نسبتاً خاموشی است که اگر در مراحل اولیه درمان نگردد می­تواند منجر به تخریب و عوارض نسبتاً جبران ناپذیری در ساختارهای حمایت­کننده دندان­ها، شامل لثه، لیگامال پریودنتال و استخوان آلوئول و در نهایت لقی و از دست رفتن دندانها گردد.^(8و7)

اگرچه شیوع این بیماری نسبت به پوسیدگی دهان کمتر است، اما تعداد نسبتاً زیادی از افراد جامعه دچار این بیماری می­باشند. تأثیر سلامت دهان بر عملکرد روزانه افراد (OIDP) یکی از شاخص­هایی است که می­تواند برای بررسی کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان (OHRQL) در افراد مورد بررسی قرار گیرد. این شاخص نشان­دهنده تأثیرات سلامت حفره دهان بر عملکرد روزانه فرد و اعتماد به نفس اوست که شامل بررسی مواردی از نظر عملکرد فیزیکی، روانی و اجتماعی فرد می­باشد. از جمله تأثیرات سلامت دهان بر غذا خوردن، صحبت کردن، تمیز کردن دندان­ها، فعالیت فیزیکی، لبخند زدن، خندیدن بدون خجالت، خواب، استراحت، آرامش و لذت بردن از ارتباط با دیگران، اعتماد به نفس در بر عهده گرفتن نقش­های کلیدی در محل کار و وضعیت روانی فرد مانند زودتر از معمول عصبانی شدن فرد می­باشد.⁽⁹⁾

برای استفاده از این پرسشنامه­ها در یک جامعه خاص لازم است از نسخه ترجمه شده و ارزیابی شده آن­ها استفاده گردد. در این مطالعه ما از نسخه ترجمه فارسی پرسشنامه (OIDP) که روایی و پایانی آن مورد بررسی و تأیید قرار گرفته است، استفاده نمودیم.⁽²⁾ تأثیرات بیماری پریودنتال و اثرات درمان­های انجام گرفته بر کیفیت زندگی افراد که در معاینات کلینیکی معمول مورد توجه قرار نمی­گیرد می­تواند در برنامه­ریزی­های درمانی برای بیماران بسیار با ارزش باشد. به دلیل اهمیت این بررسی و از آنجایی که تعداد مطالعات انجام شده بر روی این شاخص (OIDP) در بیماران پریودنتال کم می­باشد، ما در این مطالعه به بررسی تأثیرات فاز یک درمان پریودنتال بر کیفیت زندگی و سلامت روان بیماران مبتلا به بیماری پریودنتال پرداختیم.

مواد و روش ها

این مطالعه کلینیکی توسط کمیته اخلاق دانشگاه با کد IR.ZUMS.REC.1393.6264 مورد تأیید قرار گرفته و مطابق بیانیه اخلاق در پژوهش هلیسنکی انجام گردید و از همه بیماران شرکت­کننده در این طرح رضایت آگاهانه گرفته شد. ما از پرسشنامه Oral lmpact On Daily Performance (OIDP) که برای جامعه ایرانی به فارسی ترجمه و تأیید شده است استفاده نمودیم.⁽²⁾ بر اساس مطالعات قبلی مشابه، حجم نمونه ۶۰ نفر در نظر گرفته شد⁽⁷⁾ و به روش نمونه گیری آسان و در دسترس، کلیه کسانی که معیارهای ورود به مطالعه را داشتند با رضایت آگاهانه وارد مطالعه شدند تا حجم نمونه کامل شود. بدین منظور بیمارانی که دچار بیماری پریودنتال بودند و به بخش پریودنتولوژی دانشکده دندانپزشکی زاهدان جهت درمان مراجعه نموده بودند و تنها نیاز به فاز I درمان پریودنتال جهت بهبود وضعیت پریودنتال داشتند (بیماران مبتلا به ژنژیویت و یا بیماران دچار پریودنتیت مزمن جنرالیزه خفیف و دارای Treatment Need Index=2) وارد مطالعه گشتند.

معیارهای خروج شامل افراد بیمار با TNI>2 (از دست رفتن اتچمنت>3mm ، عمق پریودنتال پاکت≤5) نیازمند فاز II درمان یعنی جراحی پریودنتال و افراد مبتلا به هرگونه بیماری سیستمیک، بارداری، شیردهی، مصرف هرگونه دارو سیگار (تنباکو) بود. براساس تشخیص یک متخصص لثه معاینه ­کننده، افراد در دو دسته مبتلا به ژنژیویت جنرالیزه مزمن (۳۰ نفر) و مبتلا به پریودنتیت خفیف جنرالیزه مزمن(۳۰ نفر) قرار گرفتند. برای هر بیمار با استفاده از دستگاه التراسونیک درمان جرمگیری کامل بالا و زیرلثه ای هر دو فک و تسطیح سطح ریشه در نواحی مورد نیاز انجام گردید و همه دندانها تحت برساژ قرار گرفتند. سپس آموزش بهداشت دقیق به آنها داده شد (تکنیک مسواک زدن Bass و آموزش نخ دندان کشیدن). در هر بیمار قبل از درمان پرسشنامه با راهنمایی دندان پزشکی آگاه از سوالات، پر شد. در این پرسشنامه ۶ سوال در مورد فعالیت­های مختلف مورد بررسی پرسیده می­شد و نمره هر مورد با ضرب نمودن امتیاز فراوانی از سوال ۳ و۴ و امتیاز شدت از سوال ۵ بدست می­آمد. از تقسیم جمع نمره همه فعالیت­ها بر حداکثر امتیاز قابل کسب، امتیاز OIDP به صورت درصد گزارش گردید. نمرات بالاتر این شاخص نشان دهنده کمتر بودن کیفیت زندگی می باشد و کاهش در نمرات می تواند نشان دهنده بهتر شدن کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان باشد.

بعد از جرم­گیری در همه بیماران به مدت یک هفته دهانشویه کلرهگزیدین تجویز گردید. بعد از یک ماه مجدداً بیماران تحت معاینه کلینیکی پریودنتال قرار گرفتند. نواحی نیازمند جرمگیری مجدداً تمیز شد و دندان­ها تحت برساژ قرار گرفتند. سپس مجدداً پرسشنامه برای هر بیمار تکمیل گردید.

داده های بدست آمده با استفاده از نرم‌افزار SPSS با ویرایش 19 و آزمون های آماری Paired-Samples T test و Independent Samples T test و ANOVA آنالیز شدند.

یافته ها

در این مطالعه از 60 بیمار شرکت کننده، 28 نفر مرد (66/46 درصد) و 32 نفر (34/53 درصد) زن بودند. متوسط سن بیماران 10/9±4/29 سال (حداقل 18، حداکثر 65) بود. مقایسه میزان شاخص OIDP در بیماران قبل و بعد از جرمگیری فاز I درمان، نشان­دهنده کاهش این شاخص و بهبود کیفیت زندگی بود (01/0P<). (جدول 1)

میانگین امتیاز OIDP و تغییرات آن (میزان تغییرات در کیفیت زندگی) در جدول 2 نشان داده شده است و طبق آنالیز انجام شده نوع بیماری پریودنتال (ژنژیویت یا پریودنتیت خفیف) تأثیر معنی­داری بر تغییرات شاخص OIDP قبل و بعد از درمان فاز I نداشت.

همچنین براساس بررسی متوسط تغییرات شاخص OIDP در هر دو گروه جنس، اگرچه میزان تغییرات شاخص در زنان کمی بیشتر از مردان بود اما تفاوت معنی­داری بین دو جنس دیده نشد. (جدول 2)

برای بررسی میزان ارتباط تغییرات در شاخص OIDP قبل و بعد از درمان با سن بیماران، بیماران در سه گروه سنی قرار گرفتند. (گروه یک: 23-18 سال، گروه دو: 30-24 سال و گروه سه: 60-31 سال) و براساس نتایج بدست آمده، ارتباط معنی­داری بین تغییرات شاخص OIDP مشاهده نشد. (جدول 2)

جدول ۱ : میانگین و انحراف معیار نمره ایندکس OIDP در مبتلایان به بیماری پریودنتال قبل و بعد از جرمگیری و تسطیح ریشه

جدول ۲ : میانگین و انحراف معیار تغییرات نمره ایندکس OIDP با نوع بیماری لثه، جنس و سن

بحث

در این مطالعه، میانگین امتیاز کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان به ترتیب قبل و بعد از درمان غیر جراحی پریودنتال ۱۷/۱۱±۶۰/۱۰و ۹۱/۳±۳۸/۳ بود. همچنین نتایج ما نشان دهنده کاهش معنی­دار این شاخص و بهبود کیفیت زندگی افراد بعد از درمان فاز یک پریودنتال می باشد. این یافته در سایر مطالعات نیز دیده می شود.^(10و9و7) این مسئله می­تواند به خوبی توسط اثرات کلینیکی و بیولوژیک درمان پریودنتال شامل کاهش التهاب و عمق پاکتهای لثه­ای، ترمیم بافت، کاهش میزان باکتری­های پاتوژن پریودنتال در دهان افراد و رفع و بوی بد دهان توضیح داده شود. اگر چه در برخی مطالعات مانند مطالعه Ohrn و Jonsson⁽¹¹⁾ تغییر معنی­داری در کیفیت زندگی افراد بعد از درمان جرمگیری گزارش نشده است. به نظر می رسد علت تفاوت نتایج آنها با مطالعه حاضر می­تواند به تفاوت در تعداد بیماران شرکت­کننده، زمان ارزیابی نتایج و نوع پرسشنامه مورد استفاده در آن مطالعه نسبت به مطالعه حاضر باشد. در این مطالعه تنها در تعداد کمی از افراد تغییری در شاخص بعد از درمان مشاهده نشد، که در اغلب آنها همکاری کمتری در رعایت بهداشت در طول این مدت دیده می­شد. همچنین در برخی موارد ممکن است در اثر بوجود آمدن حساسیت دندانی بعد از درمان جرمگیری، اثر منفی بر این شاخص مشاهده گردد که در مطالعه ما موردی با این شرایط یافت نشد.

بر اساس شواهد موجود به نظر می‌رسد در صورتی که درمان فاز یک پریودنتال یعنی جرمگیری و برساژ کامل، حذف عوامل ایجادکننده التهاب و عفونت لثه به خوبی و بدون عوارض جانبی انجام شود و انگیزه لازم جهت رعایت و آموزش بهداشت مناسب به بیماران داده شود، می­تواند اثرات مثبتی را بر سلامت روان و کیفیت زندگی آنها داشته باشد. این مسئله توسط مطالعاتی با طراحی های متنوع و استفاده از پرسشنامه های مختلف از ارزیابی کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان، مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.^(14-12و5) در مطالعه Peikert و همکاران⁽¹⁴⁾ شدت بیماری پریودنتال و همچنین نوع درمان غیرجراحی مورد استفاده نیز مرتبط با تأثیر آن بر بهبود شاخص OHIP-G14 کیفیت زندگی شناخته شد. در این مطالعه برای افراد مبتلا به پریودنتیت متوسط تا شدید، تغییرات معنی داری در این شاخص گزارش شد که می تواند مشابه مطالعه ما، نشان دهنده نقش تأثیرگذار فاز یک درمان پریودنتال یعنی درمان غیر جراحی، در سلامت و کیفیت زندگی بیماران باشد. در مطالعه حاضر ما از پرسشنامه OIDP استفاده نمودیم که پرسشنامه ای مناسب با تاکید بر اثرات وضعیت سلامت دهان بر فعالیت های روزانه و کیفیت زندگی فرد است.^(2و1)

در جهت بررسی تأثیر نوع بیماری پریودنتال بر این شاخص، میانگین تغییرات در شاخص OIDP در این مطالعه در گروه دچار ژنژیویت وپریودنتیت مورد بررسی قرار گرفت و میزان آن به ترتیب در گروه ژنژیویت 46/10±73/7  و در گروه پریودنتیت 36/8±71/6 بود. اگرچه هر دو گروه تغییرات مثبتی را پس از درمان فاز یک نشان دادند اما تفاوت معنی­داری در تغییرات این شاخص بین این دو گروه وجود نداشت. علت این مسئله می­تواند این امر باشد که هر دو این بیماری­ها در این مطالعه، از نوع خفیف بیماری های پریودنتال بودند که معمولاً به درمان فاز یک پاسخ مناسبی می­دهند.

در مطالعات قبلی که به ارتباط بین کیفیت زندگی و بیماری پریودنتال و شدت این بیماری پرداخته اند، شدت بیماری به طور معنی داری با میزان تأثیر آن بر شاخص های مرتبط با کیفیت زندگی مرتبط شناخته شده است. در مطالعه سیستماتیکی که در این زمینه توسط Buset و همکاران⁽¹⁵⁾ انجام شده است ارتباط معنی داری بین شدت، وسعت و کیفیت زندگی افراد گزارش شده است و به نظر می رسد این بیماری اگرچه نسبتا بی درد است اما می تواند تأثیر معنی داری بر کیفیت زندگی افراد داشته باشد. همچنین در مطالعه ای که توسط Sulaiman و همکاران⁽¹⁶⁾ انجام شده است، شاخص کیفیت زندگیOHIP-14  با Odds Ratio (OR) ۳، با شدت بیماری پریودنتال و با OR معادل ۵، با وسعت این بیماری (موضعی و یا جنرالیزه)، مرتبط شناخته شده است.

 در مطالعه حاضر، تغییرات شاخص کیفیت زندگی بر اساس جنس و سن افراد نیز بررسی شد. طبق یافته های بدست آمده، میانگین تغییرات در شاخص OIDP در افراد مؤنث و مذکر به ترتیب 42/10±82/8 و 78/7±40/5 بود که نشان می­دهد در گروه زنان میزان تغییرات OIDP کمی بیشتر می باشد. اما این تفاوت از نظر آماری معنی ­دار نبود. نتیجه مشابهی نیز در مطالعه Durham و همکاران⁽¹⁷⁾ گزارش شده است. به نظر می رسد این تفاوت اندک در بین زنان و مردان در اعداد این تغییرات شاخص می­تواند با حساسیت بیشتر زنان نسبت به این مسئله و دقت بیشتر آنها در پر کردن پرسشنامه و نیز رعایت بهداشت مرتبط باشد. در زمینه ارتباط بین سن و کیفیت زندگی نیز نتایجی مشابه Durham و همکاران⁽¹⁷⁾مشاهده شد. بدین صورت که در متوسط تغییرات شاخص OIDP در سه گروه سنی مورد بررسی، تفاوت معنی­داری بین گروه­ها دیده نمی ­شد.

بر اساس یافته های این مطالعه، اهمیت بیماری پریودنتال حتی در نوع خفیف آن بر کیفیت زندگی افراد به خوبی روشن است و نیز اهمیت کلینیکی درمان فاز غیرجراحی پریودنتال و تأثیر آن بر سلامت همه جانبه بیماران و فعالیت های روزمره آنها مورد تایید قرار می گیرد. از جمله محدودیت های مطالعه حاضر حجم کم نمونه می باشد؛ بنابراین پیشنهاد می شود با طراحی مطالعات مناسب چند مرکزی جامع و بلند مدت و نیز مطالعات کوهورت به بهتر روشن شدن تأثیر انواع و درجات مختلف درگیری انساج پریودنتال بر سلامت و کیفیت زندگی بیماران پرداخته شود.

نتیجه گیری

نتایج این مطالعه نشان داد که کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان بعد از فاز یک درمان پریودنتال به صورت درمان غیر جراحی، حتی در بیماران دچار پریودنتیت خفیف و ژنژیویت بهبود می­یابد و این درمان می­تواند تأثیر مثبتی بر سلامت جسمی و روانی افراد داشته باشد.

تشکر و قدردانی

بدینوسیله نویسندگان مراتب سپاسگزاری خود را از مرکز تحقیقات دهان و دندان دانشگاه علوم پزشکی زاهدان و همکاران بخش پریودانتیکس آن دانشکده اعلام می دارند. این مقاله برگرفته از پایان نامه دانشجویی به شماره ۶۲۶۴ بوده است. هزینه طرح توسط دانشگاه علوم پزشکی زاهدان تامین شده است و نویسندگان دارای هیچگونه تعارض منافعی نمی‌باشند.