نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری آموزش عالی (گرایش برنامه درسی)، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 علوم تربیتی-دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی- دانشگاه اصفهان- اصفهان- ایران
3 دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
4 دانشیار، گروه آموزش پزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Nowadays, in the healthcare professions, evaluation of the soft skills is taken into account during student admission process. However, in the Iranian academic society, student admission is only based on scientific criteria and soft skills are not considered in accepting the students. Considering the significance of soft skills in the quality of dental care performance, this study was conducted to clarify viewpoints of the faculty members and students regarding evaluation of the soft skills in dental students admission.
Materials and Methods: The statistical population of this qualitative descriptive study consisted of the faculty members and dental students of Isfahan and Mazandaran Universities of Medical Sciences. The participants were selected through the purposive sampling method. The Data of the study were collected through semi-structured interviewsand data analysis was performed using conventional content analysis method.
Results: Analysis of the recorded interviews of the participants in this study resulted in two main categories, namely the theoretical context of soft skills evaluation in admission of dental students and the practical context of soft skills evaluation in admission of dental students. In the theoretical context, most faculty members and dental students had favorable views of the need for soft skills evaluation in admission of dental students. Moreover, Regarding the practical context, the individuals pointed out several cultural-social challenges, such as the reduced justice and increased favoritism in admitting the students. In addition, they mentioned some executive challenges, including the difficulty of evaluating the soft skills, lack of soft skills training in pre-university education, and competence of the evaluators.
Conclusion: According to the results of this study, the participants expressed favorable views concerning evaluation of the soft skills during submission of dentistry students. Therefore, we recommend that the dental education planners provide appropriate practical context in coordination with the training measurement organization to evaluate the soft skills in admitting dental students by designing and implementing comprehensive research.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
اولین ارزیابی در مسیر آموزش علوم پزشکی انتخاب میباشد.(1و2) انتخاب به عنوان مهمترین تصمیم ارزیابی حرفههای علوم پزشکی خوانده میشود.(3) انتخاب کلیدی است که تعیین میکند چه کسانی در آینده در حرفههای مراقبت سلامت به فعالیت خواهند پرداخت.(4) هدف نهایی از انتخاب این است که پیش بینی شود چه کسانی بهترین متخصصین نظام سلامت خواهند بود. در سال های اخیر اصلاحات مراقبت سلامت ایالات متحده بر سه هدف بهبود مراقبت‌های بهداشتی افراد، بهبود سلامت جامعه و کاهش هزینه تمرکز کرده است و یکی از راه های کلیدی اصلاحات را توجه به انتخاب و پذیرش کادر درمان آینده می‌داند.(5) رهبران انجمن آمریکایی کالج‌های پزشکی (AAMC) و دیگر افراد در جامعه آموزش علوم پزشکی خواستار تاکید بیشتر جهت قرار دادن مهارت های نرم (Soft Skills) متقاضیان در روند پذیرش حرفه های مراقبت سلامت می باشند.
مهارت های نرم مجموعه وسیعی از مهارت ها، شایستگی ها، رفتار ها، نگرش و ویژگی های فردی است که افراد را قادر می سازد به طور موثر محیط خود را هدایت و با دیگران به خوبی کار و به درستی عمل نمایند.(6) این مهارت ها به دو نوع مهارت های درون فردی (Intra- personal skills) و مهارت های بین فردی (Inter personal skills) طبقه بندی شده است مهارت های درون فردی به توانایی افراد در مدیریت خود برای توسعه کار از قبیل مدیریت زمان، مدیریت استرس، تفکر خلاق و غیره اشاره دارد و مهارت های بین فردی به عنوان مهارت های افراد در مدیریت ارتباطش با دیگران جهت توسعه کار مانند رهبری کردن، گفتگو کردن و غیره اشاره دارد.(7) این مهارت ها علاوه بر اثربخشی مهارت های تخصصی یا سخت (Hard Skills )، اعتماد به نفس، صلاحیت اجتماعی، حرفه گرایی، هماهنگی، دوستی و خوش بینی را در افراد تا حد زیادی افزایش می دهد و انرژی مثبتی را برای موفقیت حرفه ای فراهم می نماید.(8)
از این رو، انجمن کالج‌های پزشکی چند سالی است که به طور جدی پژوهش و شناسایی مهارت های نرم دانشجویان را جهت ورود به دانشکده‌های پزشکی در قرن 21 به عهده گرفته است. این فرایند با انجام دو مطالعه برای شناسایی دانش، مهارت و ویژگی‌های فردی که برای موفقیت در دانشکده‌های پزشکی مهم است، آغاز شد. در سال 2008 در ایالت متحده آمریکا و کانادا، 41 مهارت نرم برای موفقیت در دانشکده‌های پزشکی رتبه بندی شد. همچنین در سال 2009، کارکنان امور علمی ایالت متحده آمریکا و کانادا، 72 مهارت نرم را برای موفقیت در دانشکده های پزشکی رتبه بندی کرده اند، این مطالعات به طور مستمر ادامه یافت تا اینکه در سال 2013 کمیته AAMC، 9 مهارت نرم را برای پذیرش دانشجویان اعلام نمود(9و5) که در جدول ذیل ارائه شده است:
جدول 1 : مهارت های نرم کمیته AAMC برای پذیرش دانشجویان
|
مهارت نرم |
تعریف |
|
|
|
|
مسئولیت اخلاقی نسبت به خود و دیگران |
رفتار صادقانه دارد، صداقت علمی و شخصی را ترویج می دهد، به اصول پاییند است، در برابر فشار همتایان برای انجام رفتار غیر اخلاقی مقاومت میکند و دیگران را به رفتار صادقانه و شیوه‌های اخلاقی تشویق میکند. |
|
|
|
قابل اعتماد و اطمینان |
به طور مداوم وظایف و تعهدات را به موقع و به شیوه رضایت بخشی انجام میدهد و مسئولیت اقدامات و عملکرد شخصی را به عهده می‌گیرد. |
|
|
|
تمایل به خدمت (Service orientation) |
برای کمک به دیگران تمایل دارد و به نیاز ها و احساسات دیگران حساسیت نشان میدهد؛ به کاهش اضطراب دیگران علاقه نشان میدهد؛ مسئولیت های خود را نسبت به جامعه محلی، ملی و جهانی تشخیص میدهد و عمل می نماید. |
|
|
|
مهارت های اجتماعی |
آگاهی از نیازها، اهداف و احساسات دیگران و روشهایی که اشاره های اجتماعی و رفتاری را نشان میدهد. این اشارات تعاملات و رفتار افراد را تحت تاثیر قرار می دهد؛ رفتارها را به طور مناسب در پاسخ به این اشارهها سازگار می کند؛ با دیگران محترمانه برخورد می نماید. |
|
|
|
توانایی پیشرفت |
اهدافی برای پیشرفت مستمر و یادگیری مفاهیم و مهارتهای جدید تعیین میکند، برای پیشرفت درگیر عمل فکورانه میشود؛ به گونه‌ای مناسب به بازخورد پاسخ میدهد. |
|
|
|
انعطاف‌پذیری و سازگاری |
محیط یا وضعیت در حال تغییر و پر استرس را تحمل میکند و به طور موثر با آنها سازگار میشود؛ حتی در شرایط دشوار هم ثبات دارد؛ ناکامیها را جبران میکند. |
|
|
|
صلاحیت فرهنگی |
آگاهی از عوامل اجتماعی و فرهنگی که بر تعاملات و رفتارها تاثیر میگذارد؛ تفاوت ها را درک میکند و به آن احترام میگذارد ؛ با افراد از پیشینه مختلف به طور موثر تعامل دارد. |
|
|
|
ارتباط زبانی |
با استفاده از کلمات و جملات اطلاعات را به طور موثر به دیگران انتقال میدهد؛ به طور موثر گوش میدهد. |
|
|
|
کار گروهی |
برای دستیابی به اهداف مشترک با دیگران همکاری میکند؛ اطلاعات و دانش را با دیگران به اشتراک میگذارد و بازخورد فراهم میکند، اهداف گروهی را بر اهداف فردی مقدم میدارد. |
|
فعالیت‌های اخیر، کمیته‌های پذیرش دانشجویان را به ارزیابی مهارت های نرم همانند عملکرد تحصیلی تشویق کرده است و بدین ترتیب در فرایند انتخاب دانشجویان، مهارت های نرم همانند توانایی های علمی ارزیابی می گردد(11و10و1) به عبارت دیگر در انتخاب دانشجویان حرفههای مراقبت سلامت به معیارهایی از قبیل؛ حرفه‌گرایی، مهارت ارتباطی، استدلال، اخلاق و مهارتهای بین فردی توجه میشود(12)، زیرا اولا تعداد زیادی متقاضی برای ورود به دانشکده های علوم پزشکی از جمله دانشکده دندانپزشکی وجود دارد و ثانیا تمایل اجتماعی و حرفه‌ای بر این است که افرادی که در این حرفه پذیرفته می‌شوند، در آینده متخصصین شایسته و با اخلاقی باشند.(13)
در سال‌های اخیر آگاهی نسبت به ارزیابی مهارتهای نرم در انتخاب حرفه های مراقبت سلامت مورد توجه ویژه قرار گرفته است و تحقیقات در این حوزه به سرعت در حال گسترش می باشد.(17-14) اما در سیستم پذیرش جامعه ما دانشجویان از جمله دانشجویان دندانپزشکی صرفا بر اساس مهارتهای علمی انتخاب می گردند و مهارتهای نرم از معیار های پذیرش آنها نمی‌باشد. از این رو، این مطالعه به منظور تبیین دیدگاه اعضای هیات علمی و دانشجویان نسبت به ارزیابی مهارتهای نرم در انتخاب دانشجویان دندانپزشکی انجام گردید.
مواد و روشها
پژوهش حاضر کیفی - توصیفی است که با روش تحلیل محتوای مرسوم (Conventional content analysis) انجام گردید. تحلیل محتوا یک روش تحقیق و پژوهش برای استنتاج تکرار و معتبر از داده ها است.(18) مشارکت کنندگان این مطالعه شامل؛ اعضاء هیات علمی و دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه اصفهان و مازندران بودند. اعضای هیات علمی با روش نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند و همچنین در جریان مصاحبه از روش نمونه گیری هدفمند از نوع زنجیره ای (Chain sampling) نیز برای شناسایی سایر افرادی که اطلاعات مناسبی در مورد موضوع پژوهش داشتند، استفاده گردید.(19) معیار ورود دانشجویان به مطالعه داشتن تجربه کافی در این رشته بود که بدین منظور دانشجویان سال آخر دندانپزشکی عمومی دانشگاه اصفهان و مازندران و رزیدنت‌های دانشگاه اصفهان با روش نمونه گیری تصادفی هدفمند (Purposeful random sampling) به عنوان نمونه انتخاب شدند. این روش نمونه گیری مستلزم انتخاب یک نمونه تصادفی با استفاده از روش های تحقیق کمی میباشد و لیکن برخلاف تحقیق کمی، هدف از انتخاب این نمونه تصادفی معرف بودن جامعه نیست، بلکه هدف حصول اطمینان از به کار گیری یک شیوه نمونهگیری غیر اریب میباشد.(19) در مطالعات کیفی تعداد نمونه بسیار بزرگ یا کوچک توصیه نشده است بلکه حصول معیارهایی مانند اشباع دادهها و تکرار اطلاعات، کفایت حجم نمونه را نشان میدهد(19)، این مطالعه با 19 نفر عضو هیات علمی و 12 نفر دانشجو به اشباع رسید. ویژگی های جمعیت شناختی این مشارکت کنندگان در جدول 2 به نمایش گذاشته شده است.
جدول 2 : ویژگی جمعیت شناختی مشارکت کنندگان
|
مشارکت کنندگان |
جنس |
رتبه اعضای هیات علمی |
سال تحصیلی دانشجویان |
||||
|
زن |
مرد |
استاد |
دانشیار |
استادیار |
دانشجویان ورودی 92-91 |
رزیدنت ها |
|
|
اعضای هیات علمی |
9 |
10 |
3 |
5 |
11 |
9 |
3 |
|
دانشجویان |
6 |
6 |
|||||
برای جمع آوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده گردید. ابتدا با استفاده از متون‌کاوی لیستی از مهارتهای نرم مشخص و راهنمای مصاحبه آماده گردید. پس از اخذ مجوز، مصاحبه با مشارکت کنندگان به صورت حضوری در زمان‌های تعیین شده توسط محقق صورت گرفت. محقق در ابتدا هدف پژوهش را برای مشارکت کنندگان تشریح نمود و بعد از اخذ رضایت آگاهانه مصاحبه ها انجام گردید. مصاحبه‌ها با اجازه مشارکت کنندگان ضبط گردید و به آنها اطمینان داده شد که تمام اطلاعات محرمانه میباشد. تمامی مصاحبه ها توسط پژوهشگر با ارائه لیست مهارتهای نرم تهیه شده به شرکت کنندگان و طرح سوالی اصلی «نظر شما در مورد ارزیابی مهارتهای نرم در پذیرش دانشجویان دندانپزشکی چیست؟» انجام گردید.
تحلیل داده های کیفی به روش تحلیل محتوای مصاحبه انجام شد. مراحل فرایند تحلیل محتوای مصاحبه بر اساس نظر کریپ پندورف (Krippendorff) که شامل جمع آوری داده ها (شامل ضبط مطالب)، تقلیل داده ها، استنباط و تحلیل می باشد(20) انجام گردید. بدین منظور متن مصاحبه ها به طور کامل ضبط، پیاده سازی و تایپ گردید. هر متن مصاحبه به عنوان یک واحد تحلیل در نظر گرفته شد و تحلیل داده ها با خواندن مکرر همه داده های متنی شروع گردید و بعد از کسب دید کلی، متن مصاحبه ها سطر به سطر مورد بررسی قرار گرفت و جملات معنی دار که مرتبط با سوال اصلی پژوهش بودند، به صورت کد استخراج شد و دسته بندی گردید.
برای صحت و استحکام مطالعه از چهار معیار پیشنهادی گوبا و لینکین (Guba &Lincoln)؛ معیار اعتبار (Credibility)، قابلیت وابستگی (Dependability)، مقبولیت یا اعتماد پذیری (Conformability) و قابلیت انتقال (Transferability) استفاده گردید.(21) جهت تامین این معیارها پژوهشگر با اختصاص زمان کافی، حسن ارتباط با مشارکتکنندگان، جمع آوری دادهها از دو گروه (دانشجو و هیات علمی)، تائید اطلاعات توسط مشارکت کنندگان، مرور و بازنگری پی در پی داده ها، بهره گیری از بازبینی اساتید راهنما و همتایان و ارائه توصیف غنی از گزارش تحقیق برای خوانندگان سعی در تامین این معیارها نمود.
یافته ها
تجزیه و تحلیل مصاحبه های مشارکت کنندگان، منجر به استخراج دو طبقه اصلی؛ بستر نظری ارزیابی مهارتهای نرم در پذیرش دانشجویان (با دو زیر طبقه دیدگاه های موافق نسبت به ارزیابی مهارتهای نرم در پذیرش دانشجویان و دیدگاههای مخالف نسبت به ارزیابی مهارتهای نرم) و بستر عملی ارزیابی مهارتهای نرم در پذیرش دانشجویان (با دو زیر طبقه چالشهای اجتماعی و فرهنگی و چالشهای اجرایی) شده است. در ادامه به شرح هریک از یافتهها پرداخته می شود:
بستر نظری ارزیابی مهارت های نرم در پذیرش دانشجویان دندانپزشکی:
نتایج بررسی نظرات و دیدگاه های مشارکت کنندگان نشان داد که اکثر اعضای هیات علمی (84 درصد) و دانشجویان (83 درصد) با ارزیابی مهارتهای نرم در پذیرش دانشجویان دندانپزشکی موافق بودند و تعداد اندکی از اعضای هیات علمی (16 درصد) و دانشجویان (17 درصد) با ارزیابی مهارتهای نرم در پذیرش دانشجویان مخالف بودند. در ادامه به شرح دیدگاههای موافق و مخالف پرداخته می شود:
مشارکتکنندگانی که موافق ارزیابی مهارت های‌نرم در پذیرش دانشجویان دندانپزشکی بودند، اعتقاد داشتند رشته‌های بالینی از قبیل پزشکی و دندانپزشکی با سلامت افراد سر و کار دارد، انتخاب افراد شایسته و با اخلاق در این حرفهها ضروری است. به عنوان مثال مصاحبه شونده 18 (عضو هیات علمی) بیان کرد: «در رشته‌های بالینی باید یه سری مهارت ها که برای اون رشته ضروری است در متقاضیان جدا از نمره ای که در کنکور کسب کرده ارزیابی بکند بعد اجازه ورود به رشته‌های بالینی رو بدهند» همچنین یکی دیگر از اعضای هیات علمی (مصاحبه شونده 7) اظهار داشت اغلب این مهارتهای نرم در متقاضیان ورود به دانشگاه شکل گرفته است. در دوره دانشجویی تغییرات بسیار جزئی می‌توان ایجاد کرد؛ از این رو، ضروری است برخی از مهارتهای نرم در هنگام پذیرش دانشجویان ارزیابی گردد.
یکی از موضوعاتی که اکثر شرکت کنندگان در رابطه با ضرورت ارزیابی مهارت های نرم مطرح کردند، بحث هنری بودن حرفه دندانپزشکی بود. آنها اذعان داشتند رشته دندانپزشکی علم و هنر است. افرادی که این حرفه را انتخاب می‌نمایند علاوه بر توانمندی‌های علمی باید از توانمندی‌های هنری نیز برخوردار باشند. آنها معتقد بودند دندانپزشکانی که در زمینههای هنری مانند مجسمه‌سازی، نقاشی، خوشنوسی و کارهای ظریف فعالیت دارند در این حرفه موفق تر و خدمات با کیفیتی به مشتریان ارائه می نمایند. از این رو، ضروری است به هنر‌های دست متقاضیان این حرفه توجه گردد. رزیدنت سال دوم در این خصوص بیان کرد:
«بچه ها فقط با یک آزمون تئوری وارد این رشته می شند. قبلا ها اینطوری نبود و کشور های دیگر هم اینطوری نیستند. با آزمون های عملی وارد این رشته می شند. ولی اینجا بچه ها صرفا با تئوری وارد این رشته می شند. ولی وقتی استاد های موفق رو نگاه می کنی همشون یه چیزی تو هنر دارند. خیلی هاشون خوشنویسند، خیلی هاشون موسیقی بلدند، خیلی هاشون نقاشند مثلا دکتر ... که خیلی معروفه نقاش خیلی خوبیه یا خیلی از استادهای خوبمون خوش نویسند. اصلا دندانپزشکی هم هنر و هم علم. پس فکر می کنم که مهم ترین چیزش اینکه هنر دست خوبی داشته باشند باید به این هنر ها توجه بشه»
همچنین یکی از اعضای هیات علمی (مصاحبه شونده 5 ) در این خصوص بیان کرد: «در پذیرش دانشجویان رشته دندانپزشکی نباید این طور باشه که آنها تنها با کنکور و یک سری سوالات تئوری وارد این رشته بشند. فردی که مهارت هنر‌های تجسمی نداشته باشه و ذوق هنری نداشته باشه نمی تونه در این رشته موفق باشه » آنها معتقد بودند همه این مهارت ها مشابه دارند، بخیه زدن مشابه خیاطی است و تراش دادن مشابه مجسمه‌سازی و قالب ریختن مشابه گل‌بازی است که می‌توان آنها را از قبل شناسایی و دانشجویان را ارزیابی نمود. یکی از اعضای هیات علمی (مصاحبه شونده 6) برای سنجش هنر دست دانشجویان به روشهایی اشاره کرد: «مثلا خیار پوس کندن اگر دانشجویی خوب خیار پوست بکنه این کار عملی دندونپزشکی اش هم خوب در می آید، اگر بتونه یه سوزن رو نخ کنه، اگه بتونه خط خوبی بنویسه، اگر بتونه نقاشی خوبی بکشه، چهار تا کوک رو تو پارچه بزنه اون می تونه دندانپزشکه خوبی بشه»
از مسائلی دیگری که مشارکت کنندگان با توجه به تجربیاتشان در آموزش دندانپزشکی بیان داشتند اهمیت ارزیابی مهارتهای ارتباطی و بین فردی متقاضیان برای ورود به حرفه دندانپزشکی بود. آنها اظهار داشتند مهارتهای ارتباطی و بین فردی از توانمندی‌های بسیار مهم در حرفه دندانپزشکی میباشد و ضروری است در پذیرش دانشجویان به آنها توجه گردد. دو نفر از اعضای هیات علمی به دانشجویانی در کلینیک‌های آموزشی خود اشاره داشتند که توانایی برقراری ارتباط با بیماران را ندارند. مصاحبه شونده 10 بیان کرد: « ما نمونه بارزشو داریم از لحاظ رابطه برقرار کردن با بیمار، با همکارش، واقعا دچار تزلزل است. اصلا برای این رشته مناسب نیست. به نظر من بخصوص در رشته های پزشکی یا دندانپزشکی که نیاز به مهارت ارتباطی هستش مصاحبه در پذیرش واقعا خیلی مهم است».
همچنین دانشجوی سال آخر به مهارت بین فردی از جمله صبر و حوصله اشاره داشت و معتقد بود کسانی که وارد حرفه دندانپزشکی می شوند باید انسان های صبوری باشند. از این رو، ضروری است با طراحی روش‌های مناسب این مهارتها در پذیرش دانشجویان ارزیابی گردد. یکی از اعضای هیات علمی (مصاحبه شونده 8) درباره سنجش صبرو حوصله بیان کرد:
«در امریکا حوصله و توان فرد رو در مقابل مشکلات این جوری می سنجند که کلاف بسیار بزرگی که پیچ تو پیچ است گره گره است جلوی اون فرد می ریزند و می‌گند حالا باز کن گره هاشو. به این طریق حوصله و تحمل فرد رو که بسیار بسیار مهمه تو حرفه دندانپزشکی و تو پزشکی می سنجند»
همچنین مشارکتکنندگان در راستای ضرورت ارزیابی مهارتهای نرم در انتخاب دانشجویان به اخلاق حرفه ای و ویژگی های فردی نیز اشاره داشتند. یکی از دانشجویان سال آخر در این خصوص اظهار داشت: «به نظر من خیلی از دکتر هایی که الان داریم نباید دکتر می شدند اخلاقیات خیلی در دندانپزشکی مهم است ... با تست های جداگانه ای باید ارزیابی بشند مخصوصا از نظر اخلاقیات که یکی از مشکلات بزرگ جامعه پزشکی است» همچنین چند نفر از اعضای هیات علمی به مسئولیت پذیری اشاره داشتند و معتقد بودند که مسئولیت پذیری از مهارتهای بسیار مهم در رشته‌های بالینی از قبیل پزشکی و دندانپزشکی است ولی متاسفانه در پذیرش دانشجویان مورد غفلت واقع می شود. یکی از اعضای هیات علمی (مصاحبه شونده 11) با بیان اینکه امروزه در بسیاری از دانشجویان مسئولیت پذیری کمی وجود دارد به تجربه خود در زمینه اهمیت سنجش مسئولیت پذیری اشاره نمود:
«... یک دانشجویی دندون بیمار رو کشیده و رفته بود نهار بیمار غش کرده و افتاده بود روی یونیت به نظر من این دانشجو نباید اینجا پذیرش بشه یا آنقدر دست آدم باید باز باشه که همون جا اخراجش کنه شما وقتی دندون رو می کشید کارت تموم نشده باید اون اقدامات بعدش رو انجام بدی. پنج دقیق بالای سرش باشی. یه دقیق این رو بیرون بنشونی بپرسی حالت خوبه سرگیجه نداری فشارت نیفتاده خونریزی نداری همه اینها رو بررسی کنی راهی کنی بره حالا بری نهار این اومده دندون کشیده بقیه اش احساس مسئولیت نکرده است، این مسئولیت‌پذیری در بسیاری از دانشجویان ما اصلا نیست»
همچنین یکی از دانشجویان سال آخر درخصوص اهمیت ارزیابی ویژگی های فردی در پذیرش دانشجویان بیان داشت: «خیلی چیزها مهم است مریض وارد مطب که می شه خود پزشک استرس داره، خوب اون برای کار پزشکی و دندونپزشکی مناسب نیست. واسه کارهای بالینی یه سری مهارت های خاصی می خواد. بالاخره اینها رو نداشته باشی هرچه قدر هم ما کارمون خوب باشه به خاطر اون استرس کیفیت کار پایین می یاد. به نظر من باید در انتخاب دانشجویان به اینها توجه بشه».
در مجموع اظهارات و بیانات مشارکت کنندگان بیانگر این است که ماهیت حرفه دندانپزشکی نیازمند ارزیابی مهارت های نرم می باشد و اکثر آنها دیدگاه موافقی نسبت به ارزیابی مهارتهای نرم در پذیرش دانشجویان دندانپزشکی داشتند.
علاوه بر مشارکتکنندگانی که موافقت خود را برای ارزیابی مهارتهای نرم در پذیرش دانشجویان اعلام نمودند، عده بسیار کمی از مشارکتکنندگان با این موضوع مخالف بودند. آنها اعتقاد داشتند که اکثر این مهارتها اکتسابی هستند و دانشجویان با ممارست در طی تحصیل میتواند این مهارتها را کسب نماید. یکی از اعضای هیات علمی (مصاحبه شونده 19) در این خصوص بیان داشت: «بچه 17 و 18 ساله که مهارت های ارتباطیش شکل نگرفته مثلا بخواهیم ردش کنیم چون مهارت ارتباطی نداره چون مدیریت زمان نداره چون استرست زیاده نمی شه اینا اکتسابی دیگه» و همچنین یکی دیگر از اعضای هیات علمی اذعان داشت که سنجش این مهارت ها در پذیرش مناسب نمی باشد، بهتر است در طی دوره آموزشی مهارتهای نرم در دانشجویان ارزیابی شود و اگر در طی این ارزیابی مهارت های نرم دانشجویی از حد خاصی پایین تر بود از ادامه تحصیل در آن رشته محروم گردد. بر خلاف نظر ایشان مصاحبه شونده 14 (عضو هیات علمی) بیان داشت که محروم کردن دانشجویان از ادامه تحصیل مناسب نمی باشد زیرا، بسیاری از مهارتهای نرم قابل آموزش می باشند. بهتر است در طی دوره‌ی آموزشی این مهارتها در دانشجویان ارزیابی گردند و دانشجویانی که توانایی کمتری داشتند یک سال به دوره آموزشی اضافه و مهارت های مورد نظر در آنها تقویت گردد.
بر اساس بیانات بیشتر مشارکت کنندگان، شرایط حاکم بر سیستم اجتماعی – فرهنگی، آموزشی و سازمانی به گونه ای است که ارزیابی مهارت های نرم را در انتخاب دانشجویان دشوار می سازد. آنها این مشکلات را در دو طبقه؛ چالش های اجتماعی- فرهنگی و چالش های اجرایی مطرح نمودند که در ذیل به شرح آنها پرداخته می شود:
مشارکت کنندگان جهت ارزیابی مهارت های نرم در پذیرش دانشجویان به چالش های اجتماعی - فرهنگی از قبیل کاهش عدالت در پذیرش و افزایش پارتی بازی اشاره نمودند که در ذیل به آنها پرداخته می شود:
یکی از چالش هایی که مشارکت کنندگان عنوان کردند، بحث کاهش عدالت در پذیرش دانشجویان بود. آنها اعتقاد داشتند اگر ارزیابی مهارت های نرم در پذیرش دانشجویان مد نظر قرار گیرد به احتمال زیاد موسسه‌های آموزشی بسیاری با هدف آموزش و تقویت مهارتهای نرم دانش آموزان به وجود خواهند آمد. از این رو، دانش آموزانی که در مناطق محروم هستند یا دانش آموزانی که توانایی مالی جهت شرکت در این کلاس‌های آموزشی را ندارند، ممکن است مورد ظلم و بی عدالتی قرار بگیرند. مصاحبه شونده 14 (عضو هیات علمی) در این زمینه بیان کرد: « اگه بگند فلان مهارت رو باید داشته باشی کلاس‌های خصوصی می زند یه چند میلیون بده ما مهارتتو بهت یاد می دیم تو دو ماه، سوال‌ها می دونیم چی هست تو همینجوری بخون ما به تو یاد می دیم اصلا عادلانه نیست ممکن است بعضی از بچه‌های این امکانات رو ندارند».
افزایش پارتی بازی از نگرانی های دیگر مشارکت کنندگان بود. آنها اظهار داشتند، از آنجایی که ارزیابی مهارتهای نرم از قبیل هنر‌های دست و سایر مهارت ها از طریق آزمون عملی و مصاحبه ها صورت می گیرید به احتمال زیاد دخالت نظرات شخصی بیشتر خواهد شد. یکی از اعضای هیات علمی در این خصوص بیان داشت: «اگه این مهارتها رو بخواند تو مصاحبه ها ارزیابیشون بکند مسئله پارتی بازی مطرح می‌شه. یکی میگه آقای دکتر پسرمه هواشو داشته باش اون یکی دیگه میگه خواهر زادمه»
چالش های اجرایی: مشارکت کنندگان در چالش های اجرایی به نگرانی هایی از قبیل عدم آموزش مهارتهای نرم در دوره‌های قبل از دانشگاه، دشواری سنجش مهارتهای نرم و صلاحیت ارزیابی کنندگان اشاره داشتند که در ادامه به توضیح آنها پرداخته می شود:
عدم آموزش مهارتهای نرم در دوره‌های قبل از دانشگاه: مشارکت کنندگان اذعان داشتند هنگامی می توان مهارتهای نرم را در پذیرش دانشجویان ارزیابی کرد که این مهارت ها جزء اهداف آموزشی دوره های قبل از دانشگاه باشد. در حالی که وضعیت موجود حاکی از این است که در مدارس آموزش چندانی برای مهارت های نرم وجود ندارد.
دشواری سنجش مهارتهای نرم: از چالش هایی دیگری که مشارکت کنندگان به آن اشاره داشتند این است که مهارتهای نرم ویژگی‌های کیفی هستند. لذا، طراحی ابزار و سنجش آنها بسیار دشوار می باشد. یکی از دانشجویان سال آخردر این خصوص بیان داشت: «در ارزیابی این مهارتها بایس های مختلفی می تونه به وجود بیاد» همچنین یکی از اعضای هیات علمی در این خصوص اظهار داشت: «ارزشیابی این مهارت ها خیلی سخته، روش های اجرایی نداریم روی دو میلیون نفر این رو بخواند اجرا بکند الان که فقط داره کمیت بررسی می شه کنکورش کم مشکل نداره کیفیت توش بخواد بررسی بشه خیلی سخت می شه مگر اینکه هر دانشگاهی برای خودش آزمون برگزار بکنه با تعداد کم آن وقت کیفیت رو هم می تونه بررسی بکنه ...» بنابراین به نظر می رسد، طراحی روش های مناسب برای ارزیابی این مهارت ها بسیار مهم می باشد.
صلاحیت ارزیابی کنندگان: از چالشهای مهم دیگر در ارزیابی مهارتهای نرم بحث صلاحیت ارزیابی‌کنندگان میباشد که مصاحبه شوندگان به آن اشاره داشتند. آنها معتقد بودند افرادی که برای چنین مسئولیتی انتخاب می‌شوند باید افراد شایسته از لحاظ تخصصی و اخلاقی باشند. یکی از اعضای هیات علمی (مصاحبه شونده 16) بیان داشت: «واقعا کی می خواد این مهارتها رو بسنجه، کسی که می خواد بسنجه اون توانایی رو داره».
بحث
در چند دهه گذشته در سطح جهان مهارتهای نرم در حرفههای سلامت مورد توجه ویژه قرار گرفته است و فرایند انتخاب دانشجویان این حرفهها مانند گذشته تنها بر اساس توانایی‌های علمی صورت نمی گیرد، بلکه مهارتهای نرم متقاضیان از معیارهای پذیرش دانشجویان می باشد. زیرا اعتقاد بر این است که یک متخصص شایسته علاوه بر برتری علمی باید از ویژگی‌های شخصی و ارزشهایی از قبیل دلسوزی، صداقت، انعطاف پذیری، ارتباط و غیره برخوردار باشد.(22و12) ولی در کشور ما پذیرش دانشجویان صرفا بر اساس توانایی‌های علمی صورت می گیرد و ارزیابی مهارتهای نرم در پذیرش دانشجویان مورد غفلت واقع شده است. از این رو، این مطالعه به منظور تبیین دیدگاه اعضای هیات علمی و دانشجویان نسبت به ارزیابی مهارتهای نرم در پذیرش دانشجویان دندانپزشکی انجام گردید.
یافته های مطالعه نشان داد، در بستر نظری اکثر اعضای هیات علمی و دانشجویان دندانپزشکی با تبیین ماهیت هنری بودن حرفه دندانپزشکی و شکل گیری مهارت های نرم در دوران قبل از دانشگاه و ایجاد تغییرات جزئی در دوران دانشجویی دیدگاه موافقی نسبت به ارزیابی مهارتهای نرم در پذیرش دانشجویان دندانپزشکی داشتند. در این رابطه، مطالعات نیز بیانگر توافق گسترده مبنی بر ارزیابی مهارت های نرم از قبیل حرفه‌گرایی، مهارت ارتباطی، استدلال اخلاقی و مهارت بین فردی در انتخاب دانشجویان حرفههای سلامت می باشد.(25-23) البته تعداد بسیار اندکی از مشارکت کنندگان در این مطالعه دیدگاه مخالف نسبت به ارزیابی مهارت های نرم داشتند، آنها به اکتسابی بودن مهارتهای نرم اشاره کردند بیان داشتند شواهدی نشان می دهد که ویژگی‌های فردی در طی عمر تغییر می کند، برخلاف فرضیه دیدگاه سنتی که معتقد است شخصیت در هر دوحالت پایدار است.
مشارکت کنندگان در این مطالعه، در بستر عملی ارزیابی مهارتهای نرم در انتخاب دانشجویان به چالش های اجتماعی - فرهنگی از قبیل؛ کاهش عدالت در پذیرش دانشجویان، افزایش پارتی بازی و چالش های اجرایی از قبیل؛ دشواری ارزیابی مهارتهای نرم و طراحی ابزار مناسب، عدم آموزش مهارت های نرم در دوران قبل از دانشگاه و صلاحیت ارزیابی کنندگان اشاره داشتند. دشواری ارزیابی مهارت های نرم و طراحی ابزار مناسب از چالشهای مشابه اکثر محققان و دست اندرکاران این حوزه می باشد. اکثر محققان و مسئولین به دنبال بهترین ترکیب ارزیابی مهارت های علمی و مهارت های نرم در یک سیستم انتخاب می باشند. در این رابطه Patterson و همکاران(27) در یک مطالعه‌ی سیستماتیک، 8 روش متفاوت در انتخاب آموزش پزشکی را شناسایی کردند و بیان داشتند بعضی از روشها مانند؛ مصاحبه کوتاه چندگانه (Multiple Mini-Interview)، آزمون استعداد و توانایی، آزمون قضاوت موقعیتی (situational judgment test) و مراکز انتخاب برای شناسایی متقاضیانی‌که می توانند در آموزش علوم پزشکی موفق شوند موثرتر و قابل اعتبار می‌باشند. مصاحبه کوتاه چندگانه ( (MMIکه به طور فزاینده‌ای برای انتخاب دانشجویان حرفههای سلامت از قبیل پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی استفاده می گردد(28) قادر به ارزیابی ویژگی‌های غیر شناختی از قبیل؛ حرفه‌گرایی(29) انگیزه، علاقه به پزشکی، مهارت تصمیم‌گیری، توانایی بحث در مورد مسائل پیچیده(30) همدلی، اخلاق، استدلال، انگیزه و آمادگی برای مطالعه پزشکی، کارگروهی، رهبری، صداقت و راستی(31) همکاری و مشارکت، حساسیت فرهنگی، مسئولیت‌پذیری، قابلیت اطمینان و اعتماد(32) می باشد. همچنین در سطح جهان استفاده از آزمون قضاوت موقعیتی (SJT) برای انتخاب دانشجویان گسترش یافته است.(33) شواهد پژوهشی نشان می دهدSJT روش معتبر و قابل اعتماد برای ارزیابی ویژگی‌های غیر علمی از قبیل؛ همدلی، صداقت و انعطاف پذیری است(34) علاوه بر این متقاضیان معمولا نگرش مثبتی به SJT دارند.(35) در حال حاضر نیز تحقیقات به سمت اعتبار سنجی روش های ارزیابی مهارت های نرم سوق پیدا کرده است.(37و36) برنامه ریزان آموزش دندانپزشکی با بومی سازی این روش های ارزیابی می توانند بسترهای لازم جهت اجرای ارزیابی مهارت های نرم را فراهم کنند. همچنین ایجاد بسترهای عملی مناسب، برای ارزیابی مهارت های نرم در پذیرش دانشجویان حرفه دندانپزشکی پیشنهاد می گردد. با مطالعات گسترده در زمینه چالش های فرهنگی – اجتماعی و اجرایی، ارزیابی مهارت های نرم راهکارهایی را جهت غلبه بر این چالش ها فراهم می نماید.
نتیجه گیری
امروزه انتخاب دانشجو در حرفههای سلامت حتی در سطح بین المللی به مسئله مهمی تبدیل شده است. بنابراین انتخاب دانشجویان بر اساس مهارتهای علمی و مهارت های نرم صورت می گیرد.
در این مطالعه، اکثر اعضای هیات علمی و دانشجویان دندانپزشکی نسبت به ارزیابی مهارتهای نرم دیدگاه موافق داشتند. برنامه ریزان آموزش دندانپزشکی می تواند از این نگرش مثبت به عنوان یک تسهیل گر جهت اجرایی نمودن این امر استفاده نمایند. علاوه بر این، سیاستگذاران و برنامه ریزان رشته دندانپزشکی با کاربست یافته های این مطالعه و تحلیل حرفه دندانپزشکی می توانند مهارتهای نرم ویژه این حرفه را که ارزیابی آنها در انتخاب دانشجویان ضروری است، شناسایی نمایند و به عنوان معیارهای پذیرش دانشجویان حرفه دندانپزشکی قرار دهند. همچنین با بسترسازی های مختلف از قبیل طراحی ابزارهای سنجش مهارتهای نرم ویژه این حرفه، توانمندسازی ارزیابی کنندگان و طراحی پژوهش و ارائه راهکارهایی برای غلبه بر چالش های مطرح شده در این مطالعه، بسترهای عملی لازم را بر این امر خطیر فراهم نمایند. امید است ارزیابی مهارتهای نرم در انتخاب دانشجویان علوم پزشکی از جمله دندانپزشکی در برنامه چشم انداز ملی سلامت کشور مدنظر قرار گیرد چرا که راهکار کلیدی تامین متخصصین شایسته و با اخلاق می باشد.
تشکر و قدردانی
از کلیه اعضای محترم هیات علمی و دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه اصفهان و مازندران و همچنین سایر عزیزانی که ما را در اجرای این پژوهش یاری کردند، تشکر و قدردانی می نمایم.
)