ارزیابی هیستوپاتولوژیک فضای رادیولوسنت نرمال اطراف تاج دندان عقل نهفته

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار آسیب شناسی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات مواد دندانی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل

2 استادیار گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل

3 استادیار گروه جراحی دهان، فک و صورت دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل

4 مربی گروه پزشکی اجتماعی - دانشگاه علوم پزشکی بابل

5 دندانپزشک

چکیده

مقدمه: فولیکول اطراف مولر سوم نهفته می‏تواند به ضایعات پاتولوژیک تبدیل شود. فقدان رادیولوسنسی غیرعادی، حضور فولیکول نرمال را نشان می‏دهد. هدف از مطالعه حاضر، ارزیابی هیستوپاتولوژیک رادیولوسنسی‏های نرمال اطراف تاجی دندان‏های عقل نهفته بود.
مواد و روش‏ها: فضای فولیکولی 104 دندان عقل نهفته با فضای فولیکولی نرمال (کمتر از 5/2 میلی متر) در رادیوگرافی پانورامیک اندازه‏گیری شد. تحت بی‏حسی موضعی، فولیکول و دندان همراه، توسط جراحی خارج شد و بعد از طی مراحل معمول، از نظر هیستوپاتولوژیکی مورد بررسی قرار گرفت. داده ها بوسیله آزمون دقیق فیشر، کای دو و رگرسیون لوجستیک تجزیه و تحلیل شد (05/0a=).
یافته‏ها: 38 مورد (5/36%) فولیکول‏ها از بیماران مذکر و 66 مورد (5/63%)، از بیماران مونث جمع‏آوری شد. 92 فولیکول (5/88%) مربوط به مندیبل و 12 فولیکول (5/11%) مربوط به ماگزیلا بود. 43 مورد (3/41%) تغییرات کیستیک مشابه کیست دنتی‏ژروس را نشان دادند. تغییرات کیستیک در فولیکول دندانی به طور معنی‏داری، در بیماران بالای 20 سال، بیشتر بود (0001/0P<). رابطه معنی‏داری بین بروز تغییرات کیستیک با جنسیت بیماران یافت نشد (05/0P>). دندان عقل نهفته با ضخامت رادیولوسنسی اطراف تاجی بیش از 5/1 میلیمتر در 3/63% موارد تغییرات کیستیک را نشان می‏داد.
نتیجه گیری: این مطالعه، ایده فراگیری که بیان می‏دارد ریسک تغییرات کیستیک در فولیکول دندانی با بالا رفتن سن افزایش می‏یابد، را تأیید می‏کند. با توجه به بروز بالای تغییرات کیستیک در رادیولوسنسی‏های اطراف تاجی دندان مولر سوم نهفته، این مطالعه از برداشتن پروفیلاکتیک دندان عقل نهفته حمایت می‏کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Histopathologic Evaluation of Normal Radiolucent Space around Impacted Third Molar

نویسندگان [English]

  • Maryam Seyedmajidi 1
  • Sina Haghanifar 2
  • Ramin Foroughi 3
  • Mahmood Hajiahmadi 4
  • Neda Mohammadpoor 5
1 Assistant Professor, Dept of Oral & Maxillofacial Pathology, School of Dentistry, Dental Materials Research Center, Babol University of Medical Sciences, Babol, Iran
2 Assistant Professor, Dept of Oral & Maxillofacial Radiology, School of Dentistry, Babol University of Medical Sciences, Babol, Iran
3 Assistant Professor, Dept of Oral & Maxillofacial Surgery, School of Dentistry, Babol University of Medical Sciences, Babol, Iran
4 Instructor, Dept of Biostatistics, Babol University of Medical Sciences, Babol, Iran.
5 Dentist
چکیده [English]

Introduction: The follicular tissue around impacted third molar has a potential to develop to different lesions. However, it is generally accepted that the absence of abnormal radiolucency indicates the presence of a normal follicle. The aim of this study was to histopathologically evaluate the normal pericoronal radiolucencies associated with impacted third molars.
Materials & Methods: The follicular space of 104 third molars with normal follicular space (<2.5mm) in panoramic radiographs was measured. Under local anesthesia, tooth and its follicle were taken out by surgical procedure and after necessary steps, were histopathologically evaluated. Data were analyzed by fisher's exact test, chi-square and logestic regression (a=0.05).
Results: Thirty eight cases (36.5%) of all follicles had been collected from male, and 63.5% (66 cases) from female patients. 92 follicles (88.5%) had been taken out of mandible and 12 follicles (11.5%) from maxilla. Of the specimens submitted, 41.3% (43 cases) showed cystic changes equivalent to that in dentigerous cysts. Cystic changes in dental follicles were significantly higher in patients over 20 years of age (P<0.0001). No significant difference was detected between sex of patients and cystic changes in follicles (P>0.05). Impacted third molars with normal pericoronal radiolucency more than 1.5 mm showed cystic changes in 63.3% of the cases.
Conclusion: This study confirms the idea that the risk of cystic changes increases with age. Considering the high incidence of cystic changes in pericoronal radiolucencies associated with impacted third molars, this study suggests prophylactic removal of impacted third molar.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Impacted Tooth
  • dentigerous cyst
  • dental follicle
  • Panoramic Radiography

مقدمه

دندان نهفته، دندان گیر کرده، حبس شده (Impacted) یا دفن شده‏ای (Embedded) است که به واسطه یک مانع یا سد فیزیکی در مسیر، از رویش بازمانده است یا به علت فقدان نیروی رویشی، در فک نهفته مانده است.(1) در برخی یافته‏ها، شیوع نهفتگی دندان‏های مولر سوم تا 85% برآورد شده است.(2) از شایعترین عوامل اتیولوژیک در نهفتگی دندان‏ها می‏توان به فقدان فضا به علت تنگی قوس‏های دندانی و چرخش جوانه دندان اشاره نمود.(3و1)

دندان عقل نهفته ممکن است بدون علامت (Asymptomatic) بوده و تنها در کلیشه رادیوگرافی مشاهده شود، گاهی نیز ضایعات پاتولوژیک همانند کیست یا تومور در فولیکول آن ایجاد شده، باعث درد، جابجایی دندان، Expansion استخوانی و یا حتی خوردگی استخوان می‏شود.(5و4) یافته مهم تشخیصی در کیست دنتی‏ژروس، اتصال آن به CEJ در نمای رادیوگرافی می‏باشد.(6)

طبق نظریه White، اندازه فضای فولیکولار نرمال بین 3-2 میلیمتر می باشد.(6) همچنین طبق نظریه Wood، در 80% مواردی که فضای پری کرونال فولیکول دندانی، عرضی معادل 5/2 میلیمتر در رادیوگرافی دارد، فولیکول دندانی نرمال نبوده و به همراه ضایعه می‏باشد.(7)

علیرغم در دسترس بودن اطلاعات رادیوگرافیک و هیستولوژیک، گاهی تشخیص کیست دنتی‏ژروس کوچک و فولیکول دندانی بزرگ، اگر غیرممکن نباشد، مشکل است و در حال حاضر به نظر می رسد که تشخیص حفره کیست در زمان جراحی تنها راه قابل اطمینان تشخیص قطعی است.(8)

طبق برخی تحقیقات، در کیست دنتی ژروس، ناحیه رادیولوسنتی که تاج دندان را احاطه می کند، بایستی حداقل قطری برابر 4-3 میلیمتر داشته باشد ولی یافته‏های رادیوگرافیک کیست دنتی‏ژروس، ارزش تشخیصی ندارند، زیرا بسیاری از دیگر تومورهای ادنتوژنیک و غیرادنتوژنیک ممکن است دارای ویژگی‏های رادیوگرافیک مشابه کیست

دنتی ژروس باشند.(1)

در مطالعه‏ای که Adelsperger بر روی 100 دندان مولر سوم نهفته بدون شواهد رادیولوسنسی غیرطبیعی پری کرونال انجام داد، نتیجه گرفت که رادیوگرافی شاخص قابل اعتمادی جهت بررسی صحت یا بیماری فولیکول دندانی نمی‏باشد.(9)

در مطالعات Saravana، Baykul، Rakprasitkul و Mesgarzadeh بر روی تغییرات کیستیک در فولیکول دندانی نرمال مولرهای سوم نهفته که از نظر رادیوگرافیک نرمال به نظر می‏رسند، شیوع تغییرات کیستیک در فولیکول دندان عقل نهفته، به ترتیب 46%، 47%، 65/58% و 53% به دست آمد. همچنین این مطالعات پیشنهاد می‏کنند که در درمان دندان‏های عقل نهفته از ارزیابی هیستوپاتولوژیکی و رادیوگرافیکی استفاده شود و مولر سوم نهفته قبل از ایجاد تغییرات پاتولوژیک در بافت پری کرونال از فک خارج
شود.(13-10)

با توجه به نتایج مطالعات مذکورو درصد بالای بروز تغییرات کیستیک در فولیکول دندانی مولرهای سوم نهفته با نمای رادیوگرافیکی نرمال، مطالعه حاضر با هدف ارزیابی هیستوپاتولوژیک رادیولوسنسی‏های نرمال اطراف تاج دندان‏های عقل نهفته انجام شد.

مواد و روش‏ها

این مطالعه مقطعی، بر روی فولیکول‏های به دست آمده از جراحی دندان‏های عقل نهفته افراد مراجعه کننده به بخش جراحی دانشکده دندانپزشکی بابل در طی سال‏های 88-1387، انجام شد. میزان و موقعیت نهفتگی، طبق نظریه Pell & Gregory طبقه بندی شد. به این صورت که اگر در نمای رادیوگرافی قطر مزیودیستالی تاج کاملاً در جلوی لبه قدامی راموس باشد، این دندان در رابطه کلاس І قرار دارد. اگر دندان، خلفی‏تر قرار گرفته باشد، به طوری که تقریباً نصف دندان به وسیله راموس پوشیده شده باشد، رابطه کلاس ІІ است. در وضعیت کلاس ІІІ، دندان نهفته به صورت کامل در استخوان راموس قرار دارد. همچنین اگر پلن اکلوزال دندان نهفته، نسبت به پلن اکلوزال مولر دوم در سطح یا تقریباً همسطح آن باشد، نهفتگی کلاس A است، اگر سطح اکلوزال دندان نهفته بین پلن اکلوزال و خط سرویکالی مولر دوم باشد، نهفتگی کلاس B است و اگر سطح اکلوزال دندان نهفته پایین‏تر از خط سرویکالی مولر دوم باشد نهفتگی کلاس C خوانده می‏شود.(3) اطلاعات اولیه مربوط به بیمار و دندان مورد نظر در رادیوگرافی پانورامیک هر بیمار ثبت شده سپس، ناحیه ستیغ فولیکول تا حداکثر برجستگی دندان عقل از سمت مزیال و دیستال و فاصله ستیغ فولیکولی تا کاسپ‏های دندان‏های عقل نهفته در ناحیه اکلوزالی، اندازه‏گیری شد. این کار با استفاده از کولیس دیجیتال با دقت 01/0 میلیمتر (Guanglu-China) و توسط متخصص رادیولوژی فک و صورت اندازه گیری شد (تصویر 1). هر اندازه‏گیری دو بار تکرار گردید و بیشترین عرض فولیکولی هر دندان ثبت شد. در صورتی که فضای فولیکولی دندان نهفته قابل اندازه‏گیری نبود، از مطالعه حذف می گردید. همچنین اگر عرض فضای فولیکولی بیش از 5/2 میلیمتر می‏بود، دندان از مطالعه خارج می‏شد. کلیه رادیوگرافی‏های پانورامیک توسط دستگاه Soredex–Finland)) Cranex Tome با میانگین بزرگنمایی 3/1 انجام شد. ظهور و ثبوت فیلم‏ها با پروسسور اتوماتیک
Hope (Dental-Max, USA) به طور استاندارد صورت پذیرفت. کلیه اصول تکنیکی به هنگام انجام رادیوگرافی پانورامیک رعایت گردید. همچنین رادیوگرافی‏هایی که عرض مزیودیستالی دندان مولر اول سمت چپ و راست فک پایین بیش از 10% در آنها اختلاف داشت، از مطالعه حذف گردید. جراحی تحت بی‏حسی موضعی (Local Anesthesia) انجام گردید. دندان‏ها و فولیکول خارج شده، بلافاصله در محلول فرمالین 10%، جهت ثابت شدن (Fixation) قرار داده شدند. پس از طی مراحل برش و پاساژ بافت و تهیه برش‏های 5 میکرونی از بلوک‏های پارافینه، اسلایدهای میکروسکوپی به دست آمده توسط هماتوکسیلین- ائوزین (H & E) رنگ‏آمیزی گردیدند. لام‏های تهیه شده توسط پاتولوژیست دهان، فک و صورت که از خصوصیات بالینی و رادیوگرافیکی ضایعات آگاه نبود، مورد بررسی ریزبینی با میکروسکوپ نوری Olympus BX41 قرار گرفتند و تشخیص نهایی برای هر مورد در نظر گرفته شد. اطلاعات به دست آمده با استفاده از آزمون‏های آماری Chi-Square, Fisher's exact test و Logistic Regression آنالیز شد.

یافته‌ها

از 104 فولیکول دندانی بررسی شده، 3/41 درصد (43 مورد) تغییرات پاتولوژیک نشان دادند که همه‌ آنها از نوع کیست دنتی‏ژروس بودند.

از 104 فولیکول دندان عقل نهفته، 38 مورد (5/36 درصد) مربوط به بیماران مذکر و 66 مورد (5/63 درصد) مربوط به بیماران مونث بود. درصد بروز تغییرات پاتولوژیک در فولیکول‌های به دست آمده از بیماران مونث 9/43 درصد (29 نفر) و در بیماران مذکر 5/36 درصد (14 نفر) بود. طبق آزمون دقیق فیشر (مجذور کای) رابطه‌ معنی‌داری بین جنس و تغییرات پاتولوژیک یافت نشد (479/0=P).

محدوده سنی بیماران بین 17 تا 57 سال بود. میانگین و انحراف معیار سن بیماران 03/5±26/22 بود، که اغلب آنها در دهه‌ سوم سنی قرار داشتند (جدول 1).

 

جدول 1 : بررسی توزیع فراوانی گروه سنی بیماران و تغییرات پاتولوژیک

گروه سنی

تشخیص

کیست

فولیکول

کل

20-11

5 (2/13%)

33 (8/86%)

38

30-21

34 (7/55%)

27 (3/44%)

61

30 >

4 (80%)

1 (20%)

5


 

 

 

 

 


تصویر 1 : نحوه اندازه گیری عرض فضای فولیکولی


در 2/13 درصد بیماران زیر 21 سال، تغییرات پاتولوژیک کیستیک دیده شد ولی در 6/57 درصد از بیماران با سن 21 سال و بالاتر (38 مورد از 66 مورد) تغییرات کیستیک در فولیکول دیده شد. طبق این اطلاعات و براساس آزمون دقیق فیشر، رابطه معنی‌داری بین سن و تغییرات پاتولوژیک یافت شد (001/0>P).

نتایج آزمون tبرای مقایسه میانگین سنی در دو زیرگروه دارای تغییرات کیستیک و بدون تغییرات پاتولوژیک نشان داد که میانگین سنی در افراد با فولیکول‌ بدون تغییرات پاتولوژیک 82/2±74/20 سال و در افراد با فولیکول‌ دارای تغییرات پاتولوژیک (کیست دنتی‌ژروس)، 53/6±42/24 سال بود، که از لحاظ آماری رابطه معنی‌داری بین این دو یافت شد (001/0>P).

از موارد بررسی شده، 92 فولیکول (5/88%) مربوط به فک پایین و 12 فولیکول (5/11 درصد) مربوط به فک بالا بود. تغییرات پاتولوژیک در فک پایین، 6/44 درصد (41 مورد) و در فک بالا، 7/16 درصد (2 مورد) بود.

طبق آزمون مجذور کای، بین محل فولیکول دندان عقل نهفته (فک بالا یا پایین) و تغییرات پاتولوژیک (065/0=P) به دست آمد که با توجه به نزدیکی آن به 05/0 می‏توان گفت که رابطه نزدیکی بین آنها وجود دارد.

محدوده ضخامت رادیولوسنسی دندان‏های عقل مورد بررسی، بین 5/0 تا کمتر از 42/2 میلی متر (با میانگین 48/0±52/1) بود. طبق آزمون t، میانگین فضای فولیکولی در موارد بدون تغییرات پاتولوژیک (61 مورد)، 37/0±3/1 میلی‌متر و میانگین فضای فولیکولی در موارد با تغییرات پاتولوژیک (43 مورد)، 44/0±83/1 میلی‌متر بوده است که از لحاظ آماری رابطه معنی‌داری بین این دو یافت شد (001/0>P).

طبق مـطالعه حاضـر، دنـدان عقل نـهفته با ضـخامت

رادیولوسنسی اطراف تاجینرمال و بیشتر از 5/1 میلی‌متر، به احتمال 3/63 درصد تغییرات پاتولوژیک را نشان خواهد داد.

در بررسی حاضر، عرض‏های فولیکولی تا 5/1 میلیمتر، در 8/21 درصد موارد تغییرات کیستیک نشان دادند. این مقدار در بررسی عرض‏های فولیکولی تا 2 و 5/2 میلیمتر به ترتیب، 9/28 درصد و 3/41 درصد بود (جدول 2).

میانگین فضای فولیکولی دارای تغییرات کیستیک در فک بالا 14/0±1/2 میلیمتر و در فک پایین برابر با 45/0±82/1 میلیمتر بود.

طبق یافته‏های بدست آمده، طبقه بندی کلاس A دندان‏های عقل نهفته با 7/57 درصد (60 مورد)، شایع‌ترین فرم قرارگیری و بعد از آن به ترتیب کلاس B با 4/39 درصد (41 مورد) و کلاس C با 9/2 درصد (3 مورد) فراوانی،قرار داشتند. با استفاده از آزمون کای دو ارتباط آماری معنی‏داری بین تغییرات پاتولوژیک و موقعیت نهفتگی دندان یافت نشد (098/0=P).

طبقه‌بندی کلاس І  با 5/61 درصد(64 مورد) شایع‌ترین و بعد از آن به ترتیب کلاس П با 5/36 درصد (38 مورد) و کلاس Ш با 96/0 درصد (یک مورد) در رده‏های بعدی قرار داشتند؛ که با حذف یک مورد مربوط به کلاس Ш و با استفاده از آزمون کای دو ارتباط آماری معنی‏داری بین تغییرات پاتولوژیک و عمق و موقعیت نهفتگی دندان یافت شد. (001/0>P) تغییرات کیستیک در فولیکول‏های مربوط به دندان‏های نهفته کلاس П بیشتر دیده شد.

با استفاده از آزمون Logistic Regression، متغیرهای سن (001/0>P) و ضخامت رادیولوسنسی اطراف تاجی دندان عقل نهفته(001/0>P) در پیشگویی کیست یا فولیکول بودن، نقش داشته‌اند (جدول 3).


جدول 2 : بررسی ضخامت رادیولوسنسی اطراف تاجی دندان عقل نهفته و تغییرات پاتولوژیک به تفکیک جنسیت بیماران

تشخیص پاتولوژیک

جنسیت

ضخامت رادیولوسنسی

mm 5/1-0

(درصد) تعداد

mm 2-51/1

(درصد) تعداد

mm 49/2-01/2

(درصد) تعداد

کل

(درصد) تعداد

فولیکول دندانی

مرد

(8/70) 17

(2/29) 7

(0/0) 0

(0/100) 24

زن

(3/70) 26

(3/24) 9

(4/5) 2

(0/100) 37

 

هر دو جنس

(5/70) 43

(2/26) 16

(3/3) 2

(0/100) 61

کیست دنتی‏ژروس

مرد

(3/14) 2

(7/35) 5

(0/50) 7

(0/100) 14

زن

(5/34) 10

(1/24) 7

(4/41) 12

(0/100) 29

 

هر دو جنس

(9/27) 12

(9/27) 12

(2/44) 19

(0/100) 43

 

 

 

 

جدول 3 : نقش متغیرهای مورد مطالعه در پیشگویی تشخیص هیستوپاتولوژیک فولیکول اطراف مولرهای سوم نهفته

متغیر

شاخص ها

ضریب رگرسیون

P-value

Odd's Ratio

فاصله اطمینان 95%

حد بالا

حد پایین

ضخامت رادیولوسنسی اطراف تاجی دندان عقل نهفته

985/1

001/0>

279/7

830/19

672/2

نوع فک

654/0-

529/0

520/0

986/3

068/0

سن

373/2

001/0>

733/10

151/35

277/3

ثابت

679/6-

001/0>

001/0

------

------


 

 

 


بحث

درصد زیادی از جراحی‌های داخل دهانی که توسط جراح فک و صورت انجام می‌شود، جراحی دندان عقل نهفته است. وجود بیماری‌های پری‌کرونال یک دلیل قابل قبول برای خارج کردن دندان عقل می‌باشد. فولیکول دندان‌های عقل نهفته ممکن است نرمال باقی مانده و یا دستخوش تغییرات آماسی و پاتولوژیک شود. در مطالعه‌ حاضر، در 3/41% موارد، کیست دنتی‌ژروس دیده شده است که به یافته‌های مطالعه‌ Saravana که تغییرات کیستیک را 46% بیان کرده است، نزدیک است.(10) مسگرزاده نیز، تغییرات پاتولوژیک را 53% ذکر کرد.(13) بالا بودن میزان تغییرات کیستیک مشابه کیست دنتی‏ژروس در مطالعه حاضر، لزوم بررسی بافت فولیکول‏های دندانی و خروج پروفیلاکتیک دندان‏های عقل نهفته را آشکار می‏کند.

Adelsperger و همکاران دریافتند که تغییرات پاتولوژیک فولیکول‏های دندانی به طور مشخصی در بیماران با سن بالای 21 سال بیشتر بوده است.(9) این مطالعه، ایده فراگیری که ریسک عوارض ناشی از دندان‌های عقل نهفته را با افزایش سن مرتبط می‌داند، تایید می‌کند. Rakprastikul نیز شیوع تغییرات پاتولوژیک را در گروه سنی بالای 20 سال، بیشتر می‌داند.(12) در مطالعه‌ حاضر نیز احتمال کیستیک شدن در بیماران با سن 21 سال و بالاتر بیشتر بود. تحقیق حاضر اوج شیوع کیستیک شدن فولیکول دندان عقل نهفته را در دهه‌ سوم زندگی نشان داد که با یافته‌های حاصل از تحقیق Daley و همکارانش تطابق دارد.(8)

در مطالعه حاضر، تفاوت بین افراد مونث و مذکر از لحاظ بروز تغییرات پاتولوژیک در اطراف دندان‏های عقل نهفته از لحاظ آماری معنی‌دار نبود که مطالعه Adelsperger و Glosser نیز این یافته را تایید می‌کند.(14و9) همچنین شیوع کیست دنتی‌ژروس در فک پایین بیشتر از فک بالا بود که با یافته‌های Glosser همخوانی دارد.(14)

Polat و همکارانش دریافتند که نهفتگی‌های افقی و مزیوانگولار همراه با تغییرات پاتولوژیک بیشتری دیده می‌شوند، به خصوص اگر عمق نهفتگی، کلاس A باشد. زاویه و عمق نهفتگی در تصمیم برای کشیدن یا باقی گذاشتن دندان عقل نهفته باید در نظر گرفته شود.(15) در مطالعه حاضر رابطه معنی‌داری بین عمق نهفتگی دندان و تغییرات پاتولوژیک یافت نشد ولی در مورد موقعیت نهفتگی رابطه آماری معنی‏داری به دست آمد.

در اکثر مطالعات، ضخامت نرمال فضای فولیکولی در رادیوگرافی پانورامیک کمتر از 5/2 میلی‌متر در نظر گرفته شده است(16و10و9) اما مطالعه حاضر بیان داشت که احتمال کیستیک شدن در بافت فولیکول دندان‌های عقل نهفته با فضای فولیکولی بیشتر از 5/1 میلی‌متر، 3/63% است.

به طور کلی به نظر می‌رسد، شیوع کیست دنتی‌ژروس مربوط به دندان‌های مولر سوم نهفته بیشتر از چیزی باشد که بررسی‌های رادیوگرافی ارائه داده‌اند.

نتیجه‌گیری

با توجه به درصد بالای بروز تغییرات پاتولوژیک در فولیکول‏های دندانی که از نظر رادیوگرافیکی نرمال محسوب می‏شوند، پیشنهاد می‌شود که دندان‌های عقل نهفته به صورت پروفیلاکتیک خارج شوند، به خصوص اگر سن بیمار، 21 سال و بالاتر باشد.

تشکر و قدردانی

از مساعدت معاون محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی بابل به جهت حمایت مالی در انجام این مطالعه، قدردانی بعمل می‏آید. همچنین از آقای نوری به خاطر تهیه اسلایدهای میکروسکوپی، سپاسگزاری می‏گردد.

  1. Neville BW, Damm D, Allen CM, Bouqout JE. Oral and Maxillofacial Pathology. 3rd ed. St. Louis: W.B. Saunders Co; 2009. P. 590-643.
  2. Ahlqwist M, Gröndahl HG. Prevalence of impacted teeth and associated pathology in middle-aged and older Swedish women. Community Dent Oral Epidemiol 1991; 19(2): 116-9.
  3. Miloro M,  Ghali GE,  Larsen PE, Waite P. A textbook of Oral and Maxillofacial Surgery. 5th ed. Hamilton: B.C. Decker Inc; 2008. P. 194-6.
  4. Saghafi SH, Haraji A, Zare Mahmodabadi R, Farzanegan F. Evaluation of histopathologic changes in impacted third molar follicles in Mashhad dental school in 2005. J Mash Dent Sch 2007; 31(3): 171-6. (Persian) 
  5. Craig RM, Wescott WB, Correll RW. A well-defined coronal radiolucent area involving an impacted third molar. J Am Dent Assoc 1984; 109(4): 612-3.
  6. White SC, Pharoah MJ. Oral Radiology: Principles and Interpretation. 5th ed. St. Louis: Mosby Co; 2004. P. 388, 390, 419.
  7. Wood NK, Goaz PW. Differential Diagnosis of Oral and Maxillofacial lesions. 5th ed. St. Louis: Mosby Co; 1997. P. 282-3.
  8. Daley TD, Wysocki GP. The small dentigerous cyst: A diagnostic dilemma. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1995; 79(1): 77-81.
  9. Adelsperger J, Campbell JH, Coates DB, Summerlin DJ, Tomich CE. Early soft tissue pathosis associated with impacted third molars without pericoronal radiolucency. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2000; 89(4): 402-6.
  10. Saravana GH, Subhashraj K. Cystic changes in dental follicle associated with radiographically normal impacted mandibular third molar. Br J Oral Maxillofac Surg 2008; 46(7): 552-3.
  11. Baykul T, Saglam AA, Aydin U, Başak K. Incidence of cystic changes in radiographically normal impacted lower third molar follicles. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2005; 99(5): 542-5.
  12. Rakprasitkul S. Pathologic changes in the pericoronal tissues of unerupted third molars. Quintessence Int 2001; 32(8): 633-8.
  13. Mesgarzadeh AH, Esmailzadeh H, Abdolrahimi M, Shahamfar M. Pathosis associated with radiographically normal follicular tissues in third molar impactions: A clinicopathological study. Indian J Dent Res 2008; 19(3):
    208-12.
  14. Glosser JW, Campbell JH. Pathologic change in soft tissues associated with radiographically 'normal' third molar impactions. Br J Oral Maxillofac Surg 1999; 37(4): 259-60.
  15. Polat HB, Ozan F, Kara I, Ozdemir H, Ay S. Prevalence of commonly found pathoses associated with mandibular impacted third molars based on panoramic radiographs in Turkish population. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2008; 105(6): 41-7.
  16. Fukuta Y, Totsuka M, Takeda Y, Yamamoto H. Pathological study of the hyperplastic dental follicle. J Nihon Univ Sch Dent 1991; 33(3): 166-73.