نویسندگان
1 استادیار پریودانتیکس، مرکز تحقیقات بیماریهای دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران
2 استادیار پریودانتیکس، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران
3 استادیار دانشکده مهندسی دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران
4 استادیار فارماکولوژی، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران، ایران
5 پزشک طب سنتی
6 دندانپزشک
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Gingivitis is an inflammatory disease involving gums. Saffron contains various forms of flavonoids, glycosides and anthocyanin compounds that are proved to have anti-inflammatory and antioxidant effects. This study evaluates the anti-inflammatory effects of Saffron on gingival indices in patients with marginal generalized plaque induced gingivitis.
Materials & Methods: For this study, we used toothpastes containing aqueous extract of Saffron flower. 22 patients with generalized marginal gingivitis were chosen. Patients were randomly divided into two equal groups of test and placebo each group, pocket depth index (PD), gingival index (GI), plaque index (PI) and bleeding of probing index (BOP) were measured before and one month after use. Independent t test, Mann–Whitney test and Wilcoxon test were used for statistical analysis (P<0.05).
Results: The comparison between gingival indices before and one month after tooth paste use showed significant decrease in all measured indices at the end of study (P<0.01). Saffron treated group had a significant difference in reducting GI and BOP indices in comparison with placebo group (P<0.05). However, for PD and PI indices in the difference was not statistically significant (P>0.05).
Conclusion: In this study, it was found that using aqueous extract of Saffron flower containing toothpastes may have a positive effect in some gingival indices in patients with gingivitis.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
ژنژیویت بیماری التهابی لثه است که با علائمی نظیر افزایش حجم، تغییر رنگ، فرم و قوام لثه و خونریزی هنگام پروب کردن مشخص میشود. پلاک باکتریایی که به دلیل عدم رعایت بهداشت در اطراف دندان تجمع مییابد مسئول اصلی ایجاد این بیماری است.(4-1) روشهای کنترل پلاک نقش اصلی را در پیشگیری از بیماریهای پریودنتال دارند. اگرچه کنترل مکانیکی پلاک بهترین روش برای کاهش پلاک و پیشگیری از بیماریهای پریودنتال میباشند، اما به دلیل ناتوانی افراد در حذف کامل پلاک، لزوم کنترل شیمیایی به عنوان مکمل روشهای مکانیکی همیشه مورد توجه بوده است. تعداد قابل ملاحظهای از فراوردههای طبیعی نظیر عصارههای گیاهی در محصولات بهداشتی دهان سالها استفاده شدهاند ولی علیرغم ادعاهای مطرح شده وجود این محصولات در خمیردندان، اثرات بیشتری روی پلاک نسبت به خمیردندانهای معمولی نداشتهاند.(5) گیاهان گونه کروکوس که زعفران نیز در آن گروه قرار دارد دارای انواع زیادی از ترکیبات فلاونوئیدی، گلیکوزیدی، آنتوسیانینها و مواد پلی فنولی هستند. بر اساس مطالعات صورت گرفته نیز زعفران دارای خواص ضدالتهاب، ضددرد و ضدسرطانی است و از همه مهمتر این که به دلیل وجود خاصیت آنتیاکسیدانی میتواند به عنوان جمع کننده رادیکالهای آزاد عمل کند(10-6) از آن جا که کشت و تولید زعفران به ایران و چند کشور دیگر محدود میشود علی رغم خواص متعدد اثبات شده آن هنوز چندان مورد توجه شرکتهای داروسازی قرار نگرفته است. با توجه به خواص ضدالتهابی(10) و آنتیاکسیدانی(10-6) زعفران به نظر میرسد استفاده از آن میتواند در کنترل و مهار ژنژیویت موثر باشد. لذا این مطالعه با هدف بررسی اثر خمیردندان حاوی عصاره آبی کلاله زعفران بر روی شاخصهای لثه‌ای بیماران مبتلا به ژنژیویت ژنرالیزه وابسته به پلاک دندانی انجام شد.
مواد و روشها
22 بیمار مبتلا به ژنژیویت مارژینال ژنرالیزه مراجعهکننده به بخش پریودنتولوژی دانشکده دندانپزشکی مشهد برای این مطالعه انتخاب شدند. تمامی این بیماران حداقل 20 دندان دائمی داشتند و فاقد جرمهای دندانی بودند. هم چنین شاخص GBI (شاخص خونریزی لثه) همه آنها بیشتر از 40 بود. بیمارانی که مبتلا به پریودنتیت، بیماریهای سیستمیک نظیر دیابت و بیماریهای قلبی بودند و هم چنین بیمارانی که سابقه مصرف آنتیبیوتیک در 6 ماه گذشته را داشتند و نیز افراد سیگاری، از مطالعه خارج شدند. تمامی بیماران فرم رضایت اخلاقی را که توسط کمیته اخلاق مورد تایید قرار گرفته بود امضا کردند. روز قبل از شروع مطالعه بیماران فراخوانده شدند و شاخصهای پلاک ایندکس (Silness , Leo)، عمق پاکت (PD)، شاخص لثه‌ای (GI) و شاخص خونریزی هنگام پروب کردن (BOP) اندازه گیری شد. به هر یک از بیماران در هر دو گروه مداخله و دارونما یک عدد مسواک مشابه (Buttler 411 soft) داده شد و پس از آموزش بهداشت به آنها تاکید گردید روزی 2 بار صبح و شب و هر بار به مدت 5 دقیقه به روش Bass مسواک بزنند. در گروه مداخله از خمیردندان حاوی عصاره آبی کلاله زعفران که در دانشکده داروسازی شهید بهشتی تهران فرموله شده بود و در گروه دارونما از همان ترکیبات خمیر دندان بدون عصاره زعفران استفاده شد. 30 روز بعد بیماران دوباره فراخوانده شدند و شاخصهای مذکور در آنها دوباره مورد ارزیابی قرا رگرفت. در نهایت دادهها توسط آزمون t و معادل ناپارامتری آنها (من ویتنی و ویل کاکسن) و با استفاده از نرم افزار SPSS با ویرایش 5/11 مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتند. سطح معنیداری در این مطالعه برابر 05/0α= در نظر گرفته شد.
یافته ها
22 بیمار شرکت کننده در این مطالعه شامل 10 مرد و 12 زن بود که با توجه به آزمون کای دو توزیع جنسی در دو گروه تفاوت معنیداری نداشت (721/0P=). میانگین سنی بیماران در مطالعه ما 75/4±09/28 سال (در محدوده 41-19 سال) بود. میانگین سنی بیماران در گروههای مداخله و کنترل به ترتیب 41/4±54/27 و17/5±63/28 سال بود. بر اساس آزمون t-test تفاوت میانگین سن در دو گروه از لحاظ آماری معنیدار نبود (675/0P=).
شاخصهای پلاک ایندکس، شاخص لثه ای، عمق پاکت و خونریزی حین پرابینگ قبل از شروع مطالعه با توجه به آزمون نرمالیتی (Kolmogrov-Smirnov) از توزیع نرمال برخوردار بودند و لذا گروه مداخله و دارونما با استفاده از آزمون t مقایسه شدند. این شاخصها بین دو گروه دارونما و مداخله قبل از شروع مطالعه اختلاف آماری معنیداری نداشت (05/0P>).
شاخص عمق پاکت در هر دو گروه در پایان مطالعه نسبت به قبل از آن کاهش یافته بود. اگر چه میزان این کاهش در هر دو گروه مداخله (001/0P=) و دارونما (001/0P<) از لحاظ آماری معنیدار بود. ولی با توجه به این که میزان این کاهش در گروههای مداخله و دارونما به ترتیب 55/0 و 43/0 بود، این اختلاف از لحاظ کلینیکی چندان قابل توجه محسوب نمیشد. مقایسه میزان اختلاف شاخص عمق پاکت در دو گروه بر پایه نتایج آزمون t از لحاظ آماری معنیدار نبود (4/0P=) مقادیر میانگین این شاخص در دو گروه و نتایج آزمونهای آماری مرتبط با آن در جدول 1 قابل مشاهده است.
جدول 1 : میانگین و انحراف معیار شاخص عمق پاکت در دو گروه مداخله و کنترل قبل و بعد از مداخله
|
|
قبل از مداخله انحراف معیار میانگین |
بعد از مداخله انحراف معیار میانگین |
اختلاف |
نتیجه آزمون t زوجی |
|
مداخله (11=n) |
61/0±96/2 |
34/0±41/2 |
37/0±55/0 |
77/4t= 001/0=P |
|
کنترل (11=n) |
36/0±85/2 |
28/0±43/2 |
27/0±43/0 |
275/5t= 001/0>P |
|
نتیجه آزمون t زوجی |
401/0=P 86/0=t |
007/0P= 94/2t= |
4/0=P 853/0t= |
|
بررسی شاخص لثه‌ای قبل و بعد از درمان در دو گروه نشان دهنده کاهش این شاخص پس از درمان در هر دو گروه بود. از آن جائی که با توجه به آزمون (Kolmogrov-Smirnov) از توزیع نرمال برخوردار نبود (03/0P=)، از آزمون های ناپارامتری استفاده شد و بر این اساس با توجه به آزمون Wilcoxon این تفاوت در هر دو گروه مداخله (007/0P=) و دارونما (025/0P=) از لحاظ آماری معنیدار بود. میزان کاهش شاخص لثه‌ای در گروه مداخله (44/0-) بیشتر از گروه دارونما (11/0-) بود که بر اساس نتایج آزمون Mann-Withney این اختلاف نیز از لحاظ آماری معنیدار بود (032/0P=). اطلاعات مربوط به مقادیر شاخص GI قبل و بعد از درمان و هم چنین نتایج آزمونهای آماری مرتبط با آن در جدول 2 خلاصه شده است.
برای مقایسه شاخص پلاک (PI) از آن جایی که با توجه به آزمون (Kolmogrov-Smirnov) از توزیع نرمال برخوردار نبود (05/0P>)، از آزمونهای ناپارامتری استفاده شد و بر این اساس آزمون Wilcoxon حاکی از کاهش قابل ملاحظه این شاخص پس از درمان در هر دو گروه بود (003/0P=). آزمون Mann-Withney نشان داد که میزان کاهش این شاخص در دو گروه از لحاظ آماری معنیدار نبود (606/0P=). اطلاعات تکمیلی در جدول 3 آورده شده است.
جدول 2 : میانگین و انحراف معیار شاخص شاخص لثه‌ای (GI) در دو گروه شاخص لثه‌ای قبل و بعد
|
|
قبل از مداخله انحراف معیار میانگین |
بعد از مداخله انحراف معیار میانگین |
اختلاف |
نتیجه آزمون ویلکاکسون |
|
مداخله (11=n) |
57/0±15/2 |
51/0±71/1 |
52/0±44/0- |
69/2=Z 007/0=P |
|
کنترل (11=n) |
52/0±08/2 |
48/0±92/1 |
70/0±11/0- |
245/2=Z 025/0=P |
|
نتیجه آزمون من-ویتنی |
843/=P 20/0= Z |
05/0P= 725/1 Z= |
032/0=P 145/2 Z= |
|
جدول 3 : میانگین و انحراف معیار شاخص شاخص پلاک (PI) در دو گروه شاخص پلاک قبل و بعد از مداخله
|
|
قبل از مداخله انحراف معیار میانگین |
بعد از مداخله انحراف معیار میانگین |
اختلاف |
نتیجه آزمون |
|
مداخله (11=n) |
30/0±05/2 |
31/0±19/1 |
43/0±86/0 |
949/2=Z 003/0=P |
|
کنترل (11=n) |
24/0±16/2 |
28/0±38/1 |
36/0±78/0 |
950/2=Z 003/0=P |
|
نتیجه آزمون
|
446/0=P 77/0=Z |
585/0=P 497/0= Z |
564/0=P 606/0Z= |
|
مقایسه شاخص خونریزی حین پرابینگ (BOP) قبل و بعد از درمان بر پایه نتایج آزمون t نشان دهنده کاهش معنیدار این شاخص در هر دو گروه مداخله (003/0P=) و دارونما (001/0P<) بود. میزان کاهش درصدی شاخص BOP بعد از درمان در دو گروه مداخله و دارونما به ترتیب 8/22-% و 19/9-% بود که مقایسه این اختلاف با استفاده از آزمون t حاکی از کاهش معنیدار شاخص BOP در گروه مداخله نسبت به گروه دارونما بود (038/0P=). مقادیر میانگین شاخص درصدی BOP و نتایج آزمون آماری مرتبط با آن در جدول 4 آورده شده است.
جدول 4 : میانگین و انحراف معیار شاخص خونریزی حین پروبینگBOPدر دو گروه شاخص خونریزی حین پروبینگ قبل و بعد از مداخله
|
|
قبل از مداخله انحراف معیار میانگین |
بعد از مداخله انحراف معیار میانگین |
اختلاف |
نتیجه آزمون |
|
مداخله (11=n) |
84/13±91/62 |
09/8±09/42 |
70/19±82/22 |
003/0=P 841/3=t |
|
کنترل (11=n) |
15/12±55/63 |
74/9±36/54 |
23/5±19/9 |
001/0P< 822/5=t |
|
نتیجه آزمون
|
910/0=P 127/0=t |
046/0=P 770/1=t |
038/0=P 219/2t= |
|
بحث
مطالعات مختلف نشان داده اند که زعفران دارای خواص ضددرد، ضدالتهاب(10)، ضدتشنج(9) میباشد و به دلیل خواص آنتیاکسیدانی ضدتومورال نیز هست.(10-6) تولید بیش از حد رادیکالهای آزاد اکسیژن در بافتهای لثه با پیشرفت و یا تشدید بیماریهای التهابی مرتبط میباشد(15-5) بنابراین درمانهای آنتیاکسیدان میتواند نقش بسزایی در کنترل و مهار بیماریهای پریودنتال داشته باشد. در مطالعه ما شاخص عمق پروب (PD) بعد از درمان نسبت به قبل از آن تفاوت معنیداری هم در گروه کنترل (001/0P=) و هم گروه آزمایش (001/0P<) داشته است؛ اما در بررسی اختلاف PD در دو گروه مشخص شد که تفاوت معنیداری بین میزان اختلاف PD در دو گروه مشاهده نمیشود (4/0P=). مطالعه دیگری که بر روی قرص جوشان کلاله زعفران بر روی بیماران مبتلا به ژنژیویت انجام شده بود نشان داد که اثر قرص جوشان زعفران موجب بهبود چشمگیری در شاخص عمق پروب شده است.(11) در مطالعه حاضر، بررسی ضریب لثه‌ای (GI) قبل و بعد از درمان در دو گروه کنترل و مداخله نشان دهنده کاهش معنیدار این شاخص بعد از درمان در هر دو گروه بود (007/0P= در گروه زعفران و 025/0P= در گروه دارونما). مقایسه اختلاف GI در دو گروه نشان داد که میزان این شاخص در گروه زعفران به طور قابل توجهی کمتر از گروه کنترل بوده است (032/0P=). مطالعات رحیمی(11)، Fabiano و همکاران(12) و George و همکاران(13) نیز کاهش قابل توجه شاخص GI را به دنبال استفاده از قرص جوشان زعفران و هم چنین خمیردندانهای گیاهی نشان داده اند که نتایج این مطالعات نیز مشابه مطالعه ما بود. شاخص پلاک ایندکس (PI) قبل و بعد درمان در هر دو گروه کاهش قابل توجه داشت (003/0P=) اما کاهش این شاخص بین دو گروه تفات آماری معنیداری نداشت (606/0P=). در مطالعات Fabiano و همکاران(12) و George و همکاران(13) هم اگر چه شاخص PI در گروههایی که از خمیردندان گیاهی استفاده کرده بودند کاهش نشان داد ولی مقدار این شاخص بین دو گروه کنترل و آزمایش تفاوت قابل توجهی نداشت. همان طوری که در مطالعه ما نشان داده شد شاخص پلاک در هر دو گروه کاهش معنیداری داشت که این امر نشاندهنده تاثیر رعایت بهداشت دهان در بهبود پلاک دندانی میباشد. اما از طرفی بهبود پلاک در گروه آزمایش اختلاف معنیداری با گروه شاهد نداشت. کاهش شاخص PI به دنبال استفاده از خمیردندان در هر دو گروه با توجه به رعایت بهداشت و کنترل مکانیکی پلاک دور از انتظار نبوده است، ولی عدم وجود تفاوت معنیدار بین دو گروه نشان میدهد که احتمالا زعفران علیرغم خواص آنتیباکتریال نمیتواند عامل ممانعت از چسبندگی اولیه باکتریها به مینا باشد. در حالی که برخی مطالعات انجام شده بر روی برخی عوامل گیاهی از جمله چای سبز کاهش قابل توجه شاخص PI نسبت به گروه کنترل را نشان دادهاند. که حاکی از وجود خاصیت مزبور در این دسته از عوامل گیاهی است.(23) بررسی شاخص خونریزی هنگام پروب کردن (BOP) قبل و بعد درمان در دو گروه آزمایش و کنترل نشاندهنده کاهش معنیدار این شاخص در هر دو گروه بعد درمان بود (003/0P=) در گروه زعفران و (001/0P<) در گروه دارونما). هم چنین بررسی اختلاف شاخص BOP در دو گروه بیانگر آن بود که این شاخص به صورت معنیداری در گروه آزمایش بیشتر از گروه کنترل کاهش داشت (038/0P=). با توجه به عدم تفاوت معنیدار شاخص پلاک در دو گروه کنترل و آزمایش و کاهش معنیدار شاخصهای GI و BOP در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل، میتوان کاهش این شاخصها را به اثرات ضدالتهابی زعفران مرتبط دانست. البته مطالعات مختلفی بر نقش رادیکالهای آزاد اکسیژن در جریان بیماریهای پریودنتال تاکید کردهاند.(15و14) در خمیردندان تهیه شده برای این مطالعه از عصاره آبی کلاله زعفران استفاده شده بود. مطالعات شیمیایی وجود ترکیباتی شامل کروسین، کروستین، سافرانال و پیکروکروسین را در کلاله زعفران نشان دادهاند.(17و16) در میان ترکیبات موجود در زعفران کروسین بیشتر از همه عامل خواص فارماکولوژیک زعفران میباشد(9) از طرفی مطالعات نشان دادند که ترکیبات کاروتینوئیدی زعفران از جمله کروسین و کروستین فعالیت آنتیاکسیدانی دارند. هم چنین سایر ترکیبات زعفران نیز از جمله مشتقات فنولی، فلاونوئیدی دارای فعالیت آنتیاکسیدانی میباشند(19و18) طبق مطالعه صورت گرفته بر روی عصاره زعفران، کروسین موجود در آن دارای فعالیت خیلی زیاد در به دام انداختن رادیکالهای آزاد است (به ترتیب 50% و 65% برای محلول‌های ppm500 و ppm1000 در متانول) احتمالاً این خاصیت کروسین به علت انتقال اتم هیدروژن به رادیکال آزاد DPPH (1, 1-diphenyl, 2-picrylhydrazyl) میباشد(20) هم چنین طبق مطالعات انجام شده، زعفران دارای فعالیتهای بیولوژیک ضدالتهابی معنیداری است. در مطالعهای که به همین منظور انجام گرفت، در آزمایشات In vitro، کروسین به عنوان مهارکننده Cox-1، Cox-2 عمل میکند.(21) براساس مطالعات قبلی مشاهده شده است که زعفران دارای اثرات ضدمیکروبی است(22) با توجه به نقش اثبات شده میکروبها در ایجاد پلاکهای دندانی به نظر میرسد که این بهبود به علت اثر ضدمیکروبی زعفران میباشد. یافتههای مطالعه ما نیز تاییدکننده اثرات آنتیاکسیدانی و ضدالتهابی عصاره زعفران میباشد و استفاده از خمیردندان زعفران باعث بهبود چشمگیری در میزان ضریب لثه‌ای شد.
نتیجه گیری
از خمیردندان حاوی عصاره آبی گل زعفران میتواند در برخی از شاخصهای لثه‌ای از قبیل شاخصهای لثه‌ای، خونریزی حین پرابینگ و پلاک ایندکس در بیماران مبتلا به ژنژیویت اثر مطلوبی بگذارد و میزان آنها را کاهش دهد.
تشکر و قدردانی
این مقاله حاصل از پایان نامه دانشجویی به شماره 2687 میباشد. از معاونت محترم پژوهشی دانشکده دندانپزشکی و دانشگاه علوم پزشکی مشهد برای مراحل تصویب و پرداخت هزینههای آن تشکر میگردد.
)