Implementation and Evaluation of a Smartphone-Based Oral Wound Training Software

مقدمه

E-learning یا آموزش الکترونیک، به طور کلی
بهره گیری از سیستم های الکترونیکی، مثل کامپیوتر، اینترنت، CD های مولتی مدیا، نشریه های الکترونیکی و خبرنامه های مجازی و نظایر این ها است که با هدف کاستن از رفت و آمدها و صرفه جویی در وقت و هزینه بوده و همزمان یادگیری بهتر و آسان تر صورت می گیرد.⁽¹⁾ در سال‌های اخیر آموزش و یادگیری الکترونیکی به قسمتی از بدنه اصلی آموزش پزشکی بدل شده است. نرم افزار های یادگیری الکترونیک از قابلیت های مختلف برخوردارند که از بین آنها می‌توان به نشان دادن اطلاعات مدرسان، واحدهای درسی و پیش نیازها، جداول زمان بندی، پیام ها و اطلاعیه ها، محتوای آموزشی (مانند اسلاید ها و جزوات درسی، منابع اضافه، فایل های صوتی و تصویری)، امکان بارگذاری و مدیریت محتواها توسط مدرس، بارگذاری و تبادل انواع فایل ها بین مدرس و دانشجویان، امکان جستجو در منابع، انواع تعاملات مانند بحث گروهی و برگزاری آزمون های آنلاین اشاره کرد.⁽²⁾

پیشرفت های تکنولوژی همواره تاثیرات عمیقی بر روی علم پزشکی داشته‌ و موبایل یکی از در دسترس‌ترین و منعطف ترین راه های ارتباطی است. آثار سرعت پیشرفت تکنولوژی حتی در علم پزشکی بسیار قابل توجه است.⁽³⁾ امروزه تلفن های هوشمند با پردازنده‌های سریعتر، حافظه بالاتر و باتری‌های کوچکتر در رابطه‌ای هماهنگ با سیستم عامل های کارآمد که قابلیت انجام عملکرد های پیشرفته دارند، تغییرات چشم گیری ایجاد نموده اند. هر روزه نقش تلفن همراه در کوریکولوم آموزشی پررنگ تر می گردد. به علت تاثیر استفاده همه جانبه تلفن های هوشمند بر نحوه ارتباط شاغلین سلامت و پزشکی مبتنی بر شواهد، استفاده از این تلفن ها به وسیله افراد شاغل در زمینه سلامت
می تواند به بهبود استانداردهای مراقبت پزشکی بیانجامد.⁽⁴⁾

در حال حاضر بسیاری از کشورهای پیشرو در زمینه ارتباط از راه دور، در حال ایجاد و راه‌اندازی دانشگاه ها و کلاس های مجازی یا توسعه نظام های سنتی خود هستند. کشورهای مختلف از جمله آمریکا، کانادا، انگلیس، استرالیا، چین در به کارگیریIT  در آموزش پزشکی پیشگام
بوده اند. در دانشکده‌های پزشکی آمریکا از جمله دانشگاه هاروارد، کلمبیا، بوستون، میشیگان و... دروس پزشکی (عمدتاً علوم پایه) آنلاین می باشد. در دانشگاه‌های منچستر و شیفیلد در انگلیس و دانشگاههای پزشکی چین نیز تلاش‌های موثری در این مورد صورت گرفته است.⁽⁵⁾

 در مورد آموزش الکترونیکی، در دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران، استفاده از شبکه اینترنت در طول چند سال اخیر گسترش مناسبی داشته است. براساس اطلاعات رسمی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از سال ۱۳۸۲ از شبکه داخل دانشگاهی  برای آموزش درس فیزیولوژی استفاده کرده است که به نظر می‌رسد نمونه بسیار خوب و قابل استفاده از یادگیری الکترونیکی در آموزش پزشکی باشد. در حال حاضر برنامه ریزی در زمینه آموزش مداوم الکترونیک به مرحله اجرا گذارده شده است و شعبه بین‌المللی و مجازی دانشگاه در هم ادغام شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد مردم ایران از موبایل های مجهز به اندروید و حدود ۳۰ درصد از وسایل مجهز بهios  استفاده می‌کنند. که در مجموع این دو بیش از ۹۰ درصد موارد را در بر می‌گیرد.⁽⁶⁾ یکی از مهمترین دلایلی که موجب برتری محسوس این نوع رسانه می شود، در دسترس بودن همیشگی آن و توانایی آن در جلوگیری از اتلاف وقت می باشد.⁽¹⁾

هم اکنون شاهد رشد روزافزونی در تعداد نرم‌افزارهای پزشکیِ فراهم شده به صورت تجاری با قابلیت دانلود بر روی تلفن های هوشمند هستیم. از نظر شاغلین در حرفه ی پزشکی، دسترسی راحت به اطلاعات پزشکی در هر زمان و هر مکان به وسیله تلفن های هوشمند و قابلیت حمل آسان آنها ویژگی جذابی است که موجبات راحتی بیشتر آنها با تکنولوژی همراه را فراهم می‌کند. به نظر می‌رسد جای خالی نرم‌افزاری که بتواند به زبان فارسی به آموزش مجازی در زمینه دندانپزشکی کمک نماید، حس می شود؛
نرم افزاری که بتوان به کمک آن بیماری های مختلفی را در زمینه دهان و دندان به شکل پرسش و پاسخ به آموزشگر معرفی کند، آموزشگر بتواند سوالات را از طریق نرم‌افزار جواب دهد و در پایان کار پاسخ های صحیح را مشاهده نماید و نمره ای با توجه به عملکرد خود دریافت کند.  هدف این مطالعه طراحی و اجرای نرم افزار آموزشی با قابلیت اجرا بر روی تلفن های هوشمند تحت سیستم عامل ios و اندروید برای بهبود یادگیری واحد درسی بیماریهای دهان فک و صورت عملی بود. سپس میزان استفاده و همچنین رضایت دانشجویان از این نرم افزار آموزشی سنجیده شد.

مواد و روش ها

نرم افزار آموزشی با امکانات نمایش اطلاعات مدرسین و راه های ارتباطی با آنها، نمایش داده های آموزشی مختلف و توانایی برگزاری آزمون طراحی شد. 46 دانشجو شامل 20 دختر (43 درصد) و 26 پسر (57 درصد) مربوط به ورودی های سال های 1390 و 1391 در نیم سال اول تحصیلی 96-1395 که واحد درسی بیماری های دهان عملی 2 را انتخاب کرده بودند، به دو گروه دارای سیستم عامل Android و iOS تقسیم شدند. نرم افزارMoodle Mobile در طول ترم به دانشجویانی که مشغول گذراندن این واحد بودند،  معرفی شد و نسخه هایی از آن به صورت رایگان بر روی تلفن های همراه ایشان نصب گردید. چگونگی استفاده از این نرم افزار در یک کارگاه عملی در ابتدای ترم به دانشجویان آموزش داده شد. انتخاب دانشجویان به صورت تمام شماری بود و بر مبنای دارا بودن سیستم اندروید وios  به دو گروه (دارای سیستم عامل و بدون آن) طبقه‌بندی شده بودند. دانشجویانی که تمایل به شرکت در مطالعه نداشتند، از مطالعه خارج شدند.

اپلیکیشن Moodle mobile بر روی سیستم عامل های Android, iOS, Windows Phone  و Windows8 به بالا پشتیبانی و در Google Play, Apple Market, Windows App Store در دسترس بود. ویژگی های اپلیکیشن Moodle mobile دانلود و مشاهده منابع و موضوعات (انواع زخم های دهانی حاد و مزمن و متعدد مانند لیکن پلان، اسکواموس سل کارسینوما، سرطان دهان، هرپس و ... در قالب محتوای آموزشی  ویدیو، عکس، مطالب مرتبط و ...)  با دسترسی سریع به محتوای دوره، مشاهده رویدادهای تقویم آموزشی (نظیر تاریخ امتحانات تئوری و عملی، تاریخ شروع و پایان بخش و ...) و دریافت نوتیفیکیشن در زمان لازم به روش push نوتیفیکیشن و یکپارچه شدن با تقویم داخلی سیستم دسترسی (به منظور همسان سازی تاریخ سیستم عامل در دسترس و تاریخ رویدادها نظیر امتحانات) و دانلود پوشه فایل های شخصی، طراحی مناسب برای موبایل و تبلت و قابلیت شخصی سازی پوشه، ارسال عکس، صوت و ویدئو از طریق موبایل، ارسال پیام خصوصی به شرکت‌کنندگان درس ها، مشاهده آرشیو پیامها، مشاهده نمره فعالیت‌ها و نمره کل دوره در پایان ترم بود.

نرم افزار آموزشی Moodle mobile جهت واحد بیماری‌های دهان عملی ۲ با قابلیت اجرا بر روی تلفن های هوشمند تحت سیستم عامل اندروید و ios به کار گرفته شد. این نرم‌افزار دارای سه بخش نمایش اطلاعات مدرس و راه‌های ارتباطی با آنها، نمایش محتوای آموزشی مختلف مثل عکس، اسلاید، متن و فایل ویدیویی و برگزاری آزمون بود.

با استفاده از این نرم افزار محتوای آموزشی درسی بیماری‌های دهان عملی ۲ و قابلیت نمایش عکس‌های بیماران طراحی و سپس آزمون بیماریهای دهان فک و صورت عملی 2 در مورد مبحث زخم‌ها با استفاده از سیستم‌عامل مدیریت یادگیری (Learning Management System)  دانشگاه برگزار گردید و نمره دانشجویان در اختیار آنها قرار گرفت.

به منظور بررسی کیفیت و کارایی نرم افزار Moodle mobile چک لیستی طراحی شد. چک لیست در بخش اول جنس دانشجو و در بخش دوم میزان استفاده دانشجویان را از تلفن همراه بررسی می‌کرد. محتوای چک لیست به بررسی کلی میزان استفاده از تلفن همراه، میزان استفاده از تلفن همراه برای امور آموزشی و غیر آموزشی و نوع استفاده آن و میزان استفاده دانشجو از نرم‌افزار Moodle mobile
می پرداخت.

میزان راحتی کار  با نرم افزار در بالین بیمار، حین حضور در بخش و هنگام مطالعه سنجیده شد که این سنجش به صورت پاسخ‌های چند گزینه‌ای مطرح گردید. هم چنین علل نارضایتی دانشجویان و پیشنهادات آنها در مورد بهبود و تسهیل کار نیز سنجیده شد. توانایی دانشجو در تشخیص، توصیف و درمان زخم های دهانی با مصاحبه و نمره دانشجویان در آزمون سنجیده شد. نرم افزار Moodle mobile به دانشجویانی که مشغول گذراندن این واحد بودند، معرفی شد و نسخه‌هایی از آن به صورت رایگان بر روی تلفن های همراه ایشان نصب و چگونگی استفاده از این نرم افزار در یک کارگاه عملی در ابتدای ترم به دانشجویان آموزش داده شد. میزان استفاده دانشجویان و همچنین رضایت دانشجویان از این نرم‌افزار به تفکیک جنس با استفاده از چک لیستی که به این منظور تهیه شده بود، ارزیابی شد و همچنین توانایی دانشجویان در تشخیص، توصیف و درمان انواع زخم های دهانی (به تفکیک حاد و متعدد، مزمن و متعدد حاد و عودکننده) با استفاده از نمره دانشجو (با استفاده از آزمونهای سیستم‌عامل Learning Management System  دانشگاه) پس از استفاده از این نرم افزار آموزشی سنجیده شد و نتایج آن به وسیله آزمون های آماری فیشر و من ویتنی  بررسی و با نرم افزار SPSS آنالیز شد. شیوه گردآوری اطلاعات میدانی و با استفاده از مصاحبه و چک ‌لیست بود. در این مطالعه نمونه گیری انجام نشد، بلکه به صورت تمام شماری بود.

 یافته ها

در این مطالعه، تعداد 46 دانشجو شامل20 دختر (43 درصد) و 26 پسر (57 درصد) مربوط به ورودی سال های  1390 و 1391 دانشکده دندان پزشکی مشهد شرکت داشتند. 8  نفر (17 درصد) از دانشجویان  ورودی سال 90 و  38 نفر (83 درصد) ورودی سال 91 بودند.

در مورد استفاده از تلفن همراه در مورد رشته تخصصی و مسائل آموزشی، 12 دانشجو (26 درصد) اذعان کردند که هیچ استفاده آموزشی در رابطه با رشته تخصصی خود ندارند. 26 دانشجو (57 درصد) بیان داشتند که 30 دقیقه در شبانه روز از نرم افزار برای درس های تخصصی استفاده کردند. همچنین 4 دانشجو (9 درصد)  اظهار داشتند روزی 30 دقیقه تا یک ساعت و 4  دانشجو (9 درصد) نیز بیان داشتند که روزی 1 تا 2 ساعت از نرم افزار بهره بردند. با توجه به آزمون دقیق فیشر تفاوت معنی داری بین دو گروه دختران و پسران از نظر مدت زمان استفاده از تلفن همراه جهت مسائل آموزشی رشته تحصیلی وجود نداشت (607/0P=).

کمترین میزان استفاده از نرم افزار نام برده شده در شبانه روز، 3 دقیقه مربوط به یک دانشجوی خانم و بیشترین زمان، ۶۰ دقیقه که مربوط به یک دانشجوی مذکر بوده است. اما با توجه به آزمون من ویتنی تفاوت معنی داری بین دو گروه افراد مذکر و مونث در استفاده از این نرم افزار وجود نداشت (461/0P=). (جدول 1)

نتیجه ارزیابی راحتی کار با نرم افزار مشخص کرد که کار با نرم افزار برای 2 نفر (4 درصد) سخت، برای 16 نفر (35 درصد) آسان و برای 28 نفر (61 درصد) متوسط بوده است. با توجه به آزمون دقیق فیشر در پاسخ به این سوال تفاوت معنی داری وجود نداشت (876/0P=).

فقط 16 نفر ( 35 درصد) پیشنهاد و انتقاد داشتند، که 8 مورد (5/17 درصد) مربوط به کم بودن اسلاید ها بود. سایر پیشنهادات نیز به تفکیک در نمودار 3-1 مشاهده می شود.

در جدول 2 مشاهده می گردد که دامنه نمرات مذکر بیشتر از افراد مونث بود، همچنین میانگین نمره پسران به طور معناداری کمتر از نمره دختران بوده است.

جدول 1 : میانگین، انحراف معیار، میانه، کمترین و بیشترین زمان استفاده آموزشی (نرم افزار ذکر شده)  از تلفن همراه بر حسب دقیقه در

شبانه روز به تفکیک جنس

نمودار 1 : فراوانی انواع انتقادات و پیشنهادات در کل افراد مورد مطالعه

جدول 2 : مقایسه میانگین نمرات امتحانی، انحراف معیار، کمترین، بیشترین و میانه بین دانشجویان مونث و مذکر

در جدول 3 مشاهده می گردد که در هیچ یک از دو گروه مونث و مذکر ارتباط معنی داری بین مدت میزان استفاده از نرم افزار آموزشی با نمره امتحان وجود نداشت.

جدول 3 : همبستگی بین مدت میزان استفاده از نرم افزار آموزشی با نمره امتحان به تفکیک جنس

بحث

مسئله ارتقاء کیفیت یادگیری در دانشجویان علوم پزشکی همواره مورد توجه بوده و روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می کند. اگرچه تاکنون شیوه غالب یادگیری، تدریس استاد در کلاس درس بوده است، اما برخی بر این عقیده اند که با پیدایش و فناوری های نوین آموزشی دانشجویان می توانند از رویکردهای سنتی یادگیری فاصله گرفته، به سمت روش‌های جدید یادگیری گام بردارند. یادگیری یک فرآیند مستمر است. عدم استمرار در فرایند یادگیری، مانع پیشرفت تحصیلی دانش و ارتقا سطح دانش به سطوح شناختی بالاتر می شود. امروزه شیوه ها و فضاهای جدید ارتباطی فراهم شده که می‌تواند فرآیند یادگیری را در خارج از کلاس درس ممکن سازد. استفاده از تکنولوژی تلفن همراه که امروزه در دسترس کلیه افراد جامعه قرار دارد، فرصتی ارزشمند را برای برنامه ریزان آموزشی، اساتید و نیز دانشجویان فراهم نموده است و از آن برای استمرار و عمق بخشی به فرایند یاددهی-یادگیری، به اشتراک گذاشتن اطلاعات، ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی و نیز تعامل موثر استاد-دانشجو بهره گرفته
می شود.⁽⁷⁾

 تکنولوژی تلفن همراه بدون داشتن محدودیت زمانی و مکانی می تواند شوق دانشجویان را به یادگیری افزایش دهد و فرصت یادگیری را در زمان‌های هدر رفته و پویا فراهم سازد.⁽⁸⁾ از دیگر مزایای استفاده از آموزش از طریق تلفن همراه می توان به دقت و سهولت آموزش، آموزش 24 ساعته، کاهش بارکاری سیستم آموزش حضوری وکاهش هزینه‌های آموزشی اشاره نمود.

در شرایطی که تکنولوژی تلفن همراه امکان تهیه خلاصه یا محتوای تفصیلی دروس دانشگاهی و نیز دستورالعمل های آزمایشگاهی بالینی را در ترکیب با تصاویر، انیمیشن ها، اصوات و کلیپ های آموزشی به
شیوه های تعاملی و در قالب کتاب های الکترونیکی همراه برای اساتید و ... فراهم نموده است تا به عنوان منبع کمک آموزشی در اختیار دانشجویان قراردهند، هنوز در دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران هیچ برنامه مشخص هماهنگ و مبتنی بر اصول فنی و آموزشی برای استفاده از این تکنولوژی به عنوان یک ابزار کمک آموزشی موثر وجود ندارد. اما در سایر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه محققان سعی در ایجاد زیرساخت‌های لازم برای استفاده از این تکنولوژی های نوین دارد. به طور مثال Gronlund و Islam⁽⁹⁾، محیط یادگیری الکترونیکی با کمک تلفن همراه را در کشور بنگلادش به نمایندگی از کشورهای در حال توسعه برای آموزش مجازی و محیط تعاملی کلاس درس ایجاد کردند. این طرح تحقیقاتی برای بهبود آموزش از راه دور در کشور بنگلادش طراحی شد، که با هزینه کم، در مقیاس بزرگ محیط یادگیری تعاملی با استفاده از ویدئو، تلفن همراه ابزار مبتنی بر پیامک در یک سیستم مدیریتیِ یادگیری اجرا شد. این آموزش نوآورانه بر اساس مدل
دانش آموز محور بود.

 از طرف دیگر شیوع زخم های دهانی به دلیل افزایش امید به زندگی، عادات غذایی و استعمال دخانیات در جوامع امروزی رو به افزایش است. عدم آشنایی و تسلط دانشجویان با زخم های شایع حفره دهان باعث تشخیص نابجا یا دیرهنگام آنها شده و ممکن است خسارات
جبران ناپذیر به بیماران تحمیل کند. یکی از عوامل ایجاد اختلال در امر تشخیص صحیح، تعدد بیماری ها و ضایعات مخاط دهان می باشد. لذا علیرغم اطلاعات کافی دانشجویان، ممکن است به هنگام مواجه شدن با ضایعه خاص برخی از بیماری‌ها به فراموشی سپرده شود. علاوه بر ضرورت تشخیص صحیح،روش‌های درمانی اغلب ضایعات دهان با گذشت زمان در حال تحول می باشد، بنابراین طراحی یک سیستم کمک آموزشی الکترونیک در زمینه زخم‌های دهانی علاوه بر آموزش بهتر و موثرتر دانشجویان، امکان دسترسی آنها به منابع معتبر و قابل رجوع در هر زمان و هر مکان را فراهم می کند. به همین دلیل در این مطالعه بر آن شدیم تا با اجرا و ارزیابی نرم‌افزار آموزشی زخم‌های دهانی با قابلیت اجرا بر روی تلفن های هوشمند، میزان استفاده و رضایت دانشجویان از این نرم‌افزار ِتحت سیستم عامل ios و اندروید را مورد سنجش قرار دهیم. چرا که بنا برنظر Ozdalga و همکارانش⁽¹⁰⁾، اکثر نرم‌افزارهایی که به صورت گسترده به وسیله پزشکان و دانشجویان مورد استفاده قرار می‌گیرند به بررسی بیشتر نیازمند بوده و از پشتوانه علمی کافی برخوردار نیستند. آنها در مطالعه خود 60 پژوهش منتشر شده پیرامون کاربردهای تلفن ‌هوشمند در پزشکی و آموزش پزشکی را مورد بررسی قرار داده بودند.

برای سنجش میزان استفاده و رضایت دانشجویان از
نرم افزار آموزشی  Moodle mobileپیرامون مبحث زخم ها از چک لیست استفاده شد و در سوالاتی، متغیرهای مورد نظر را در دانشجویان مورد ارزیابی قرار دادیم. در این مطالعه مشخص شد سیستم عامل بیشتر تلفن ‌های همراه اندروید بود و دلیل آن هم احتمالا مربوط به هزینه‌های کمتر و دسترسی بیشتر به تلفن های همراه دارای این سیستم عامل می باشد. به طور کلی سیستم عامل اندروید توسط مخاطبان، کاربرپسند شناخته شده است. لذا مزایای
نرم افزارهای آموزشی بر مبنای این سیستم عامل ممکن است شامل حال درصد بیشتری از مخاطبان شود. دلیل عدم وجود رابطه معنادار بین جنس و میزان مراجعه به تلفن همراه و وجود رابطه معنادار بین جنس و مدت زمان استفاده از تلفن همراه در طی شبانه روز در مطالعه ی حاضر ممکن است مربوط به حجم نمونه باشد، چراکه تعداد دانشجویان دندانپزشکی در هر دو ورودی محدود است و برای محاسبه همبستگی بین این متغییر ها با محدودیت هایی مواجه هستیم. 

 Charaniو همکاران⁽¹¹⁾، در مطالعه ای با هدف کلی مشابه این مطالعه ولی روش اجرای متفاوت، به ارزیابی توسعه و اجرای یک نرم افزار با قابلیت اجرا بر روی تلفن های هوشمند جهت تجویز آنتی‌بیوتیک پرداختند و پس از توزیع چک لیست قبل و پس از انجام مداخله و سنجش میزان دانلود، گزارش کردند که 40 درصد گروه هدف از نرم افزار استفاده نموده بودند و 71 درصد آنها اظهار نمودند که استفاده از این نرم‌افزار دانش آنها در ارتباط با
آنتی بیوتیک ها را ارتقا بخشیده است. در مطالعه دیگر که توسط Rung  و همکاران⁽¹²⁾ به بررسی میزان استفاده دانشجویان دندانپزشکی از موبایل برای مقاصد آموزشی در استرالیا پرداخته شد، مشخص شد تنها 3/32 درصد دانشجویان نرم افزارهای اختصاصی آموزشی بر روی تلفن های هوشمند خود نصب نموده بودند و 7/63 درصد آنان از موبایل برای دسترسی به رسانه های اجتماعی استفاده
می کردند و آن را برای آموزش ارزشمند می‌دانستند. تفاوت در میزان استفاده از تلفن همراه برای مقاصد آموزشی و غیرآموزشی را می‌توان به تفاوت‌های فرهنگی در امر آموزش نسبت داد. اما به طور کلی مطابق با نظر Rung و همکاران⁽¹²⁾ ارتباط مثبت و معناداری میان توانایی های دانشجویان در استفاده از موبایل و تمایل آنها به ارتقای دسترسی به منابع آموزشی و یادگیری مستقل وجود دارد، لذا چند تلفن های هوشمند و رسانه های اجتماعی در کوریکولوم آموزشی گنجانده نشده اند، اما دانشجویان از آنها برای مواد آموزشی بهره مند می شود.

 بر اساس مطالعاتی که شیوه‌های آموزش الکترونیک را مورد بررسی قرار داده‌اند، دسترسی و راحتی کار با نرم افزارهای آموزشی، تاثیر عمده‌ای در به کارگیری و پذیرش آموزش الکترونیک توسط مخاطبان دارند. همچنین دومین هدف اصلی سازندگان نرم افزار آموزشی Moodle mobilel، فراهم کردن رابط برای کمک به افرادی است که
وبسایت های آموزشی را به هم ریخته و بیش از حد پیچیده می داند. از پاسخ های داده شده به این سوال در مطالعه حاضر، غیر از دو نفر که کار با این نرم افزار را سخت دانسته بودند، ۱۶ نفر کار با این نرم افزار را آسان و ۲۸ نفر متوسط می دانستند؛ از سوی دیگر، با توجه به پیشرفت های اخیر تکنولوژی، آشنایی عموم افراد جامعه با نرم‌افزارهای مختلف افزایش یافته است، همچنین دانشجویان به عنوان قشر تحصیل‌کرده جامعه، آشنایی بیشتری با پیشرفتهای اخیر دارند، که ممکن است دلیل دیگری برای راحتی استفاده از نرم افزار باشد. نرم‌افزارMoodle mobile   ویژگی های مختلفی دارد، که از جمله آنها می‌توان به توانایی نمایش اطلاعات مدرسین و راه‌های ارتباطی با آنها، توانایی نمایش داده های آموزشی مختلف اعم از عکس، اسلاید، متن و فایل ویدئویی و توانایی برگزاری آزمون اشاره کرد.

 Changو همکاران⁽¹³⁾، نیز در بررسی های 4 و 8
هفته ای به طور مشابه نتیجه گرفتند که نرم‌افزارهای آموزشی به طور معناداری بر میزان اطلاعات پزشکی در بالین بیمار موثر هستند.

 متناقض با نتایج بررسی ما و Chang و همکاران⁽¹³⁾؛ مطالعه ی Khalifian و همکارانش⁽¹³⁾ می باشد، که میزان استفاده دانشجویان پزشکی از نرم‌افزارهای با قابلیت اجرا بر روی تلفن های هوشمند با مقاصد آموزش پزشکی را ارزیابی نموده است. در این پژوهش 6 دانشجوی پزشکی هر نرم افزار را برای یک هفته در بخش‌های مختلف
کلینیک های آموزشی استفاده کردند. در پایان تحقیق، نویسندگان این مقاله نرم افزارهای آموزش پزشکی را به منظور به دست آوردن اطلاعات پزشکی بالینی کافی و موثر نیافتد. دلیل نتیجه متفاوت مطالعه، تفاوت نرم‌افزارهای استفاده شده در این مطالعه با محوریت جستجوی آنلاین میباشد، چرا که در ادامه، Google TM را با ارائه منابع مختلف چند رسانه‌ای به عنوان شایع ترین روش جستجو و Medscape TM را به علت ویژگی های آموزشی و تعاملی خود نسبت به سایر نرم افزارهای پزشکی، ارجح دانستند.⁽¹⁴⁾

بابازاده و همکارانش⁽¹⁵⁾ مطالعه ای طراحی کردند که در آن تاثیرآموزش مبتنی بر تلفن همراه بر میزان یادگیری دانشجویان دندانپزشکی در درس بیماری های دهان عملی بررسی شده بود. در این پژوهش قسمتی از محتوای درس بیماری های دهان عملی 2 به صورت فایل پاورپوینت و تصاویر آماده شد و برای اجرای آن از نرم افزار office suite کمک گرفته بودند. پس از انتخاب دو گروه از میان جمعیت مورد مطالعه،  در نوبت نخست، برای یک گروه تدریس به شیوه حضوری و برای گروه دیگر تدریس با استفاده از تلفن همراه صورت پذیرفت. پس از مدتی امتحان آموزش حضوری و مجازی از دو گروه فوق برگزار گردید.در نوبت دوم، جای این دو گروه با یکدیگر عوض شد ولی محتوای تدریس شده تغییر نیافت. ارزشیابی مجدد آموزش مجازی و حضوری دو گروه پس از مدتی صورت گرفت. نتایج و تحلیل این مطالعه نشان داد که آموزش مبتنی بر موبایل به طور معنی داری بر نمرات پایانی دانشجویان تاثیرگذار است (014/0P=) میانگین نمرات گروهی که با موبایل شروع کرده بودند به طور معنی داری بیشتر از میانگین نمرات گروهی بود که با آموزش حضوری شروع کرده بودند. لذا این طور نتیجه گیری شد که از آموزش مبتنی بر تلفن همراه می توان به عنوان شیوه آموزش کمکی برای آموزش حضوری بهره جست.

مشکلات ایمنی نرم‌افزارها و تضمین هزینه اثربخشی آنها به عنوان مهمترین مشکلات این عرصه معرفی شده اند. لذا عنوان شده که تاثیر استفاده از نرم افزارهای تلفن هوشمند در رابطه میان پزشکان و بیماران باید مورد بررسی قرار گرفته و آموزشهای لازم جهت حداکثر بهره برداری از این نرم‌افزارها برای هر دو طیف ارائه شود. عدم امکان مقایسه بین گروهی تاثیر آموزش زخم‌های دهانی از محدودیت های این مطالعه محسوب می‌شود. با توجه به کسب دانش با استفاده از نرم افزار توصیه می شود مهارت دانشجویان در یاد گیری در بالین مورد سنجش قرار گیرد.

نتیجه گیری

با توجه به نتایج این مطالعه نرم‌افزار آموزشی زخم‌های دهانی با قابلیت اجرا بر روی تلفن های همراه هوشمند از پذیرش خوبی میان دانشجویان دندانپزشکی برخوردار بود، به این معنا که به عنوان یک سیستم کمک آموزشی الکترونیک دانشجویان در هر زمان و هر مکانی می توانستند از آن استفاده کنند. این نرم افزار از نظر کم بودن اسلایدهای آموزشی مورد انتقاد قرار گرفت و از نظر مخاطبان، نمایش اطلاعات مدرسین و راه‌های ارتباطی با آنها به طور مناسب طراحی نشده بود.

توانایی برگزاری آزمون به عنوان بیشترین استفاده از ویژگی‌های این نرم‌افزار بیان شده است، اما در شرایط حضور در بخش، بیشترین استفاده مربوط به نمایش
داده های آموزشی بوده است.

پیشنهاد می‌شود در آینده مطالعات مداخله‌ای برای بررسی و مقایسه آموزش به روش سنتی و آموزش الکترونیک در زمینه زخم های دهانی انجام شود.

تشکر و قدردانی

این مقاله برگرفته از پایان نامه شماره 940054 می باشد. از معاونت پژوهشی و فناوری دانشکده دندانپزشکی مشهد و همچنین کمیته تحقیقات دانشجویی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد برای همکاری در تکمیل این مقاله کمال تشکر و قدردانی را داریم.