نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، قزوین، ایران
2 استادیار گروه دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی زنجان، زنجان، ایران
3 استادیار گروه رادیولوژی دهان فک و صورت،دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
4 دانشیار گروه بیماریهای دهان، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران
5 استادیار گروه دندانپزشکی کودکان، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قم، قم، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Advances in Radiographic detection method lead to the development of several digital radiography systems and displaytechnology of them. The purpose of this study was the evaluation of observer agreement in the detection of interproximal caries in the digital bitewing radiography with two type of LCD Monitor.
Materials & Methods: In this exprimental study, 27 Bitewing digital radiography were evaluated by four observers on 2 monitors of Samsung sync mastery203B and EizoflexscanMX190. The depth of the caries on radiograms was classified into five grades. After 14 days, observers evaluated the same image to evaluate the repeatability. Kendall,s correlation coefficient and Chi-square test were used for statistical analysis.
Results: According to Kendall,s correlation, intera-observer agreement were 0.69 & 0.7 and inter observer agreement were 0.56 & 0.62 for the conditional & medical monitor respectively. According to the depth of the caries, there was a significant difference between two monitors only in detection of grade 0 and grade 1 caries (P<0.01).
Conclusion: There was no significant difference in intra & inter observer agreement between two types of the monitor. Therefore, conditional monitors with the minimum of resolution are enough to defect caries. No extra information is taken from the medical monitors.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
پوسیدگی دندان بیماری شایعی است که کنترل آن یکی از مهمترین دستاوردهای حفظ سلامتی محسوب میشود.(1) در دندانپزشکی مطالعات زیادی در ارتباط با پیشگیری و تشخیص زودهنگام ضایعات پوسیدگی، به خصوص پوسیدگیهای بین دندانی صورت گرفته است. برای مدت زمان زیادی، تشخیص ضایعات پوسیدگی بین دندانی مشکل بود که یکی از دلایل اصلی آن سختی مشاهده کلینیکی در مرحله ی اول گسترش پوسیدگی بوده است زیرا این نوع پوسیدگی زیر نقطه تماس بین دو دندان قرار دارد.(2) از زمان معرفی رادیوگرافیهای بایتوینگ توسط Raper در سال 1925، آنها به عنوان یکی از مهمترین وسایل کمک تشخیصی در شناسایی ضایعات پوسیدگی سطوح جانبی دندانهای خلفی شناخته شدهاند.(3) نکته اساسی در کاربرد این وسیله تشخیصی آن است که کیفیت رادیوگرافیهای تشخیصی باید به گونهای باشد که با حداقل رادیوگرافی به تشخیص مناسب دست یافت، چرا که خطر ناشی از انجام رادیوگرافی دقیق و بدون نقص به مراتب کمتر از تکرار رادیوگرافی مجدد است.(4) مشاهده کلینیکی و ارزیابی رادیوگرافی معمولی دو عامل کمککننده به دندانپزشک در تشخیص پوسیدگی است.(5) این روشها میتوانند با رادیوگرافی دیجیتال که روش جدید تشخیص پوسیدگی است همراه شوند. پیشرفت در روشهای ارزیابی رادیوگرافی منجر به ارائه انواع سیستمهای رادیوگرافی دیجیتال گشته است. رادیوگرافی دیجیتال نسبت به فیلم، سرعت بیشتر و میزان اشعه کمتری را به همراه دارد. همچنین امکان دستکاری نمودن تصاویر رادیولوژی را فراهم مینماید. از طرفی امکان تهیه راحتتر تصاویر، جمعآوری و انتقال سادهتر آنها در این روش رادیوگرافی موجود است.(6) رادیوگرافی دیجیتال به معنای نوعی از عکسبرداری است که درآن به کمک یک گیرنده، تصویر به اجزاء الکترونیکی تبدیل شده وسپس توسط کامپیوتر نمایش داده شده و ذخیره میشود. در رادیوگرافی دیجیتال مثل رادیوگرافی معمولی بیمار در معرض تابش اشعه قرار میگیرد با این تفاوت که تصویر روی مانیتور نمایش داده میشود. در مطالعات بسیاری که درباره رادیوگرافی دیجیتال صورت گرفته است به اندازهگیری دقت گیرنده پرداخته شده ولی به تکرارپذیری (Reproducibility, reliability) که البته فاکتورهای مهمی در ارزیابی یک روش خاص به شمار میآیند توجه کمتری شده است.(9) همچنین در استفاده از رادیوگرافی دیجیتال، مشاهدهگر میتواند از میان چندین مانیتور انتخاب خود را انجام دهد که همین موضوع میتواند در میزان توافق بین مشاهدهگرها تأثیر بگذارد.(7) از آنجایی که مانیتورهای پزشکی، نسبت به سایر انواع مانیتورها قیمت بالاتری داشته و شرکتهای سازنده این مانیتورها، در زمینه قدرت تشخیصی آنها ادعای بیشتری دارند و با توجه به وجود تحقیقات اندک در این زمینه، ما نیز در این مطالعه بر آن شدیم تا با مقایسه تکرارپذیری این مانیتورها با مانیتورهای معمولی، تا حد امکان مقرون به صرفهترین انتخاب را به کاربران معرفی نماییم.
مواد و روشها
این تحقیق بر روی 27 رادیوگرافی بایتوینگ دیجیتال، که به روش زیر تهیه شدند، صورت گرفت: 208 دندان کشیده شده انسان (104 مولر، 104 پرهمولر) که حداقل یکی از سطوح جانبی آنها دارای پوسیدگی بود، انتخاب شدند. محدوده پوسیدگی آنها شامل نواحی کوچک تغییر رنگ یافته تا حفرات مشخص پوسیدگی بود. دندانها به گروههای چهارتایی تقسیم شدند که در هر گروه، 2 دندان مولر و 2 دندان پرهمولر جای داشت. سپس این دندانها در بلوکهایی از جنس استون خاک اره، با تماسهای طبیعی ثابت شدند. هنگام تهیه تصاویر به منظور ایجاد سایه بافت نرم، از یک قطعه پلکسی گلاسPlexy glass به ضخامت 8 میلیمتر استفاده شد. فاصله مرکز تابش اشعه تا فیلم 40 سانتیمتر بود. هنگام تهیه تصاویر رادیو گرافی دوبلوک در مقابل هم قرار گرفته و نمایی مشابه رادیوگرافی بایتوینگ ایجاد کردند.
تصاویر دیجیتال در شرایط تابش 0.08S، 8mA وKVP 70 و با استفاده از دستگاه دیجیتالی CMOS (شرکت Schick- آمریکا) آماده و با فرمت JPEG ذخیره وبر روی دو مانیتور SamsungSyncMastery203B وScan MX190Eizoflex نمایش داده شدند. سپس توسط 4 نفر مشاهدهکننده (از متخصصان ترمیمی و رادیولوژی) که حداقل سابقه 4 سال فعالیت تخصصی داشتند، تصاویر به صورت خام بررسی گشتند. یافتههای مشاهدهکنندگان (در یکی از درجات پنج گانه انواع پوسیدگی):
R0: بدون پوسیدگی، R1: پوسیدگی در حد مینا، R2: پوسیدگی در حد DEJ، R3: پوسیدگی عاج (کمتر از )، R4: پوسیدگی عاج (بیش از ) در جداولی که به همین منظور تهیه شدهاند (در ضمیمه) ثبت گردیدند. شایان ذکر است پوسیدگیهای ریشه و سطح اکلوزال مدنظر قرار نگرفتند. به منظور یکسان سازی شرایط نور محیط، مطابق با نور موجود در مطب دندانپزشکی، از لامپ فلورسنت و نور عبوری از پنجره استفاده گردید.
همچنین ارزیابیهای مربوط به دو نوع مانیتور، به صورت مجزا و با فاصله یک هفتهای صورت گرفت. سپس بعد از گذشت 14 روز این شرایط به منظور بررسی پایایی مجدداً تکرار گردید.
تحلیل داده ها در محیط نرمافزار آماری SPSS با ویرایش 16 با استفاده از آزمونهای Chi-squared و ضریب همبستگی Kendall انجام شد. سطح معنیداری در تمام آزمونها کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته ها
میزان همبستگی مشاهده کنندگان بین دو نوع مانیتور، براساس ضریب همبستگی Kendall محاسبه شد. که باتوجه به طبقهبندی مورد نظر، توافق کلی بدست آمده در محدوده خوب گزارش گردید (جدول 1).
سپس ضرایب توافق بین مشاهده کننده ها (Interobserver-agreement) در هر یک از مانیتورها مورد ارزیابی قرار گرفت که توافق کلی مشاهده کننده ها بر حسب ضریب کندال در مانیتور معمولی 56/0 و در مانیتور پزشکی 62/0 گزارش گردید. اگرچه میزان توافق در مانیتور پزشکی اندکی بیشتر بود ولی هر دو توافق در محدوده متوسط-خوب قرار داشتند (جدول 2).
به منظور ارزیابی تکرار پذیری داخلی در تشخیص پوسیدگی اینترپروگزیمال، ضریب توافق داخلی بر حسب کندال برای هر یک از مشاهده کننده ها در هر دو نوع مانیتور مورد بررسی قرار گرفت. ضریب همبستگی برای مانیتور پزشکی 708/0 و برای مانیتور معمولی 691/0 گزارش شد که نتایج نشان میدهد تکرارپذیری مانیتورها در محدوده متوسط-خوب قرار دارد (جدول 3).
|
مشاهده کننده |
ضریب همبستگی بین دو مانیتور |
|
1 |
*657/0 |
|
2 |
*717/0 |
|
3 |
*775/0 |
|
4 |
*613/0 |
|
کل |
*696/0 |
* 001/0>P-value
|
مشاهدهکننده ها |
ضریب توافق |
|
|
مانیتور معمولی |
مانیتور پزشکی |
|
|
2و1 |
639/0 |
666/0 |
|
3و1 |
602/0 |
641/0 |
|
4و1 |
552/0 |
625/0 |
|
3و2 |
658/0 |
656/0 |
|
4و2 |
487/0 |
584/0 |
|
4و3 |
440/0 |
570/0 |
|
توافق کلی |
560/0 |
623/0 |
|
مشاهده کنندهها |
ضریب توافق داخلی |
|
|
مانیتور معمولی |
مانیتور پزشکی |
|
|
1 |
70/0 |
68/0 |
|
2 |
806/0 |
817/0 |
|
3 |
569/0 |
628/0 |
|
4 |
691/0 |
708/0 |
پس از اینکه توافق پوسیدگی، در طبقهبندی درجات پنج گانه پوسیدگی به دست آمد طبقهبندی تشخیص پوسیدگی را به 3 درجه (بدون پوسیدگی، پوسیدگی در حد مینا و پوسیدگی عاج) خلاصه کرده و بار دیگر ضریب همبستگی محاسبه گردید که این ضریب همبستگی در مانیتور معمولی 704/0 و در پزشکی 722/0 بدست آمد. سپس درصد تشخیص پوسیدگی در هر یک از درجات پنج گانه پوسیدگی محاسبه گردیده که اطلاعات مربوطه در (جدول 4) برای دو مانیتور ارائه شده است و نتایج حاصله، در هر دو نوع مانیتور به لحاظ معنیداری بر اساس آزمون Chi-square و سطح معنیداری 05/0 با یکدیگر مقایسه شدند.
در جدول 5 سطح معنی داری، بر حسب درجه پوسیدگی ارائه گردیده است. نتایج نشان داد تنها در سطوح R0 و R1 (بدون پوسیدگی و پوسیدگی در حد مینا) اختلاف معنی داری بین دو مانیتور وجود داشته و در پوسیدگیهای عمیقتر اختلاف معنیدار نبود.
|
مشاهده کننده |
R0* |
R1 |
R2 |
R3 |
R4 |
|
|
1 |
معمولی |
2/61 |
3/5 |
3/3 |
1/18 |
2/12 |
|
پزشکی |
1/60 |
9/7 |
2/15 |
7/15 |
2/11 |
|
|
2 |
معمولی |
5/67 |
8/3 |
8/2 |
5/13 |
4/12 |
|
پزشکی |
8/69 |
1/3 |
1/3 |
6/13 |
4/10 |
|
|
3 |
معمولی |
4/68 |
3/3 |
4/1 |
1/10 |
7/16 |
|
پزشکی |
2/72 |
½ |
9/1 |
1/8 |
7/15 |
|
|
4 |
معمولی |
1/42 |
5/4 |
1/3 |
20 |
3/30 |
|
پزشکی |
3/53 |
8/9 |
3/3 |
10 |
6/23 |
|
R0*: بدون پوسیدگی 1R: پوسیدگی در حد مینا R2: پوسیدگی در حد DEJ R3: پوسیدگی عاج (کمتر از )، R4 : پوسیدگی عاج (بیش از )
جدول 5 : مقایسه سطوح در دو نوع مانیتور معمولی و پزشکی
|
سطوح پوسیدگی |
نوع مانیتور |
P-value |
|
|
معمولی |
پزشکی |
||
|
R0 |
2/59 |
8/63 |
01/0> |
|
R1 |
2/4 |
7/5 |
01/0> |
|
R2 |
6/2 |
3/3 |
79/0 |
|
R3 |
4/15 |
8/11 |
15/0 |
|
R4 |
9/17 |
2/15 |
79/0 |
بحث
این مطالعه با انتخاب دو نوع مانیتور با دو خانواده متفاوت که یک نوع از مطرحترین برندهای مانیتور پزشکی و نوع دیگر از متداولترین مانیتورهای موجود در بازار، با دو قیمت کاملاً متفاوت (مانیتور پزشکی قیمتی 10 برابر مانیتور معمولی دارد) میباشند سعی در مقایسه این دو مانیتور نمود. طبق نتایج به دست آمده، همبستگی مانیتورها در تشخیص پوسیدگی در محدوده خوب عنوان شد. تکرارپذیری هر دو نوع مانیتور، متوسط- خوب بیان گردید و توافق نظر بین مشاهدهکنندگان در هر دو نوع مانیتور قابل قبول بود. این نتایج نشان میدهد همبستگی نسبتاً خوبی در نتایج مانیتورها وجود دارد و در زمینه تشخیص پوسیدگی فقط در درجه پوسیدگی R0 و R1بین دو نوع مانیتور اختلاف معنیداری وجود داشت و در سایر انواع پوسیدگی هیچ یک بر دیگری ارجحیت ندارد و با هم قابل قیاس هستند. با توجه به تکرارپذیری نسبتاً قابل قبول مانیتورها میتوان بر قابل اعتماد بودن نتایج هر دو مانیتور تاکید کرد. مطالعات مشابه از جمله مطالعه Ludlow و همکاران(8) و مطالعه اسماعیلی و همکاران(9) که دقت تشخیص پوسیدگی در مانیتورها را مورد ارزیابی قرار دادند، تفاوتی در بین دو نوع مانیتور اعلام ننمودند که این خود دال بر میزان همبستگی بالای این مانیتورها و در جهت تأیید نتایج مطالعه حاضر میباشد. مطالعات Ilguy و همکاران(10) و Isidor و همکاران(11) که به مقایسه مانیتور پزشکی و معمولی پرداختهاند، در زمینه دقت مانیتورها در تشخیص پوسیدگی امتیاز بیشتری برای مانیتور پزشکی قائل شدند، لیکن مطرح کردند که اگرچه دقت مانیتور پزشکی بیش از معمولی است، اما این اختلاف به لحاظ آماری معنیدار نیست. بنابراین قیمت مانیتور، رابطه معنیداری با دقت تشخیصی مانیتور ندارد. به هر حال از جمله عوامل مؤثر در کیفیت تصویرهای دیجیتال، وضوح، روشنایی و اندازه مانیتورها است. محدوده وضوح نرمال برای مانیتورها از 480×640 تا 1200×1600 Bit تعریف شده است. که وضوح پایینتر از این میزان بر کیفیت تصاویر و دقت تشخیص اثرگذار خواهد بود. البته شایان ذکر است مطالعه Ludlow و همکاران(8) کنتراست جسم در دقت تشخیص را مؤثرتر از وضوح نمایشگر میدانند. در توافق خارجی براساس درجه پوسیدگی، بیشترین توافق بین دو مانیتور در R2 و R4کسب شدو در R0، R1و R3 این مقدار کاهش یافت، که این نتیجه قابل انتظار بود زیرا تشخیص پوسیدگیهای R0وR1 نسبت به R2 مشکلتر میباشد، در ضمن تصمیمگیری میزان پوسیدگی بر حسب R3 و R4میتواند تحت تأثیر تجارب و قضاوت فردی باشد. از جمله موارد قابل ذکر در این مطالعه، مشاهده تصاویر دیجیتال در شرایط خام رادیوگرافی بود. به طوری که به جهت مقایسه دو مانیتور، از قابلیتهای نرم افزاری سیستم دیجیتال از جمله تغییرات کنتراست، روشنایی تصویر و بزرگنمایی اجتناب گردید. زیرا طبق مطالعه Hellen و همکاران(12)، این موضوع به دلیل عدم تجربه مشاهدهکننده میتواند اثر منفی بر تشخیص صحیح داشته باشد.
نتیجه گیری
بین دو مانیتور، از لحاظ توافق داخلی و خارجی تفاوت معنیداری وجود نداشت. بنابراین مانیتورهای معمولی با حداقل رزولوشن برای تشخیص پوسیدگی کافی میباشد و اطلاعات بیشتری در جهت تشخبص پوسیدگی به وسیله مانیتورهای پزشکی حاصل نخواهد شد.
تشکر و قدردانی
این مقاله بخشی از پایان نامه به شماره 493 میباشد که در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی قزوین انجام شده است.
)