بررسی آگاهی و مهارت تشخیصی پزشکان و دندانپزشکان عمومی شیراز در ارتباط با سرطان سلول‏های سنگفرشی دهان

آزاد, آزیتا; تلطف, زهرا; نیاکان, نیلوفر

doi:10.22038/jmds.2015.5803

بررسی آگاهی و مهارت تشخیصی پزشکان و دندانپزشکان عمومی شیراز در ارتباط با سرطان سلول‏های سنگفرشی دهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه بیماری‏های دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.

² دانشجوی دندانپزشکی، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.

10.22038/jmds.2015.5803

چکیده

مقدمه: مهمترین عامل در کاهش مرگ و میر سرطان دهان، تشخیص سریع آن می‏باشد و پزشکان و دندانپزشکان نقش مهمی در غربالگری و تشخیص اولیه این بیماری دارند. بنابراین در این مطالعه بر آن شدیم تا میزان آگاهی و مهارت تشخیصی این افراد را در شهر شیراز مورد ارزیابی قرار دهیم.
مواد و روش‏ها: این مطالعه توصیفی به روش مقطعی، به صورت تکمیل پرسشنامه توسط 200 نفر از پزشکان و دندانپزشکان عمومی شهر شیراز در سال 1393 که به صورت تصادفی ساده نمونه گیری شدند، انجام شد. داده‏ها توسط نرم افزار آماری SPSS با ویرایش 18 و تست‏های آماری Student’s t-test، من- ویتنی، کای اسکوئر و ضریب همبستگی اسپیرمن تحلیل شدند.
یافته‏ ها: جمعاً نتایج 200 نفر (100 دندانپزشک و 100 پزشک) شرکت‏کننده در مطالعه گردآوری گردید. میانگین سابقه کار حدود نه سال و شش ماه و میانگین آگاهی و مهارت تشخیصی به ترتیب 69 درصد و 52 درصد بود. داده‏ها یک رابطه معنی‏دار و منفی بین نمره مهارت تشخیصی و تعداد مریض‏های ویزیت شده روزانه و ساعات کاری روزانه پزشکان نشان داد (005/0P<).
نتیجه گیری: بررسی نتایج این مطالعه بیانگر پایین بودن نسبی آگاهی و مهارت‏های تشخیصی ضایعات سرطانی دهان در افراد مورد مطالعه بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Knowledge and Diagnostic Skills of General Physicians and Dentists in the City of Shiraz about Squamous Cell Carcinoma

نویسندگان [English]

Azita Azad ¹
Zahra Talattof ¹
Niloofar Niakan ²

¹ Assistant Professor, Dept of Oral Medicine, School of Dentistry, Shiraz University of Medical Sciences, Shiraz, Iran.

² Undergraduate Student, Student Research Committee, School of Dentistry, Shiraz University of Medical Sciences, Shiraz, Iran.

چکیده [English]

Introduction: Early detection is the most important factor in reducing mortality of oral cancer. Dental and medical professionals pose an important role according to screening, early detection and subsequent referral. The aim of the current study was to assess knowledge and diagnostic skills of oral cancel among dental and medical practitioners in the city of Shiraz.
Materials& Methods: This was a descriptive cross- sectional study was couducted on 200 general physicians and dentists using questionnaire in the city of Shiraz in 2014. Simple randomization sampling was conducted. Data were analyzed via SPSS version18 by student’s t-test, Mann Whitney, Chi-square and Spearman co-efficient correlation.
Results: A total of 200 participants (100 dentists and 100 medical doctors) were recruited. Mean professional experience was 9 years and 6 months. The average grade for knowledge and diagnostic skills were 69% and 52% respectively. Our data showed negative correlation between grade of ability and number of patient visits per day and also daily working hours among general physicians (P<0.005).
Conclusion: The result of this study revealed that there was a lack of adequate knowledge and diagnostic skills about oral cancer in our selected sample.

کلیدواژه‌ها [English]

Knowledge
diagnostic skills
general dentist
general physician
Oral squamous cell carcinoma

اصل مقاله

مقدمه

امروزه با تغییرات اجتماعی و صنعتی، الگوی ابتلا به بیماری‏ها تغییر کرده است. سرطان یکی از علل عمده اختلالات، مرگ و میر و ناتوانی در سراسر جهان است.⁽¹⁾ اگر ضایعاتی کهخطر تبدیل شدن به سرطان را دارند زود شناسایی ودرمان شوند بیمار ممکن است علاوه بر برخورداریاز طول عمر طبیعی از عوارض سرطان و درمان آن رهایی یابد.⁽²⁾ باید توجه داشت معاینه جهت بررسی سرطان دهان، می‏تواند در مدت کوتاهی به اندازه 90 ثانیه انجام شود.⁽³⁾ دهان، برخلاف بسیاری ازارگان‏های بدن به راحتی در دسترس است و معاینه آنبه ابزار خاصی احتیاج ندارد و برای بیمار همناراحت‏کننده نیست.^(5و4)

سرطان دهان یکی از سرطان‏های شایع و جزء 10 علت اول مرگ و میر در سرتاسر جهان است⁽⁶⁾و شامل انواع نئوپلاسم‏های بدخیمی است که در داخل دهان ایجاد می‏شود. این سرطان‏ها شامل تومور‏های لب، زبان، لثه، کف دهان، کام سخت و نرم، لوزه‏ها، غدد بزاقی، اوروفارنکس، نازوفارنکس و هیپوفارنکس می‏باشد.⁽⁷⁾

اتیولوژی سرطان دهان چند عاملی بوده و طی یک فرایند چند مرحله‏ای رخ می دهد. تنباکو، الکل، رژیم غذایی،ویرس‏ها، عوامل ژنتیک، سابقه فامیلی و سایر وضعیت‏های نقص ایمنی، عفونت کاندیدا و ... از جمله عواملی هستند که در بروز سرطان دهان نقش دارند.⁽⁸⁾

شایع‏ترین نئوپلاسم بدخیم دهان کارسینوم سلول سنگفرشی میباشد که حدود 90 درصد از بدخیمی‏های این ناحیه را شامل می شود.⁽⁹⁾سرطان دهان در کشورهای در حال توسعه ششمین سرطان شایع در مردان و دهمین سرطان شایع در زنان می‏باشد و مجموعاً 4 درصد کل سرطانها را شامل می‏شود⁽¹⁰⁾و متأسفانه در اکثر موارد در مراحل بسیار پیشرفته (III, IVStage) تشخیص داده می‏شود.^(11و2)

متأسفانه، اغلب بیماران پس از گسترش نشانه‏ها در مرحله پیشرفته بیماری شناسایی می‏شوند. ناراحتی، شایع‏ترین نشانه‏ای است که بیمار را به جستجوی درمان هدایت می‏کند و می‏تواند هنگام تشخیص در بالغ بر 85 درصد بیماران وجود داشته باشد. همچنین ممکن است بیماران با نشانه‏ای از وجود توده در سر و گردن معرفی شوند. دیسفاژی، بلع دردناک (Odynophagia)، گوش درد (Otalgia)، محدودیت حرکتی، خونریزی دهانی، توده‏های گردنی و از دست دادن وزن نیز با پیشرفت بیماری رخ می‏دهد.⁽⁶⁾

معاینه حفره دهان باید به دنبال ارزیابی دقیق گره‏های لنفاوی تحت فکی و گردنی انجام شود.

نواحی با ریسک بالا جهت بروز کارسینوما شامل لب پایین، قسمت قدامی کف دهان و کناره‏های جانبی زبان باید به دقت معاینه شوند. بیمار باید به منظور یافتن تغییرات بافتی که می‏تواند شامل ضایعات قرمز، سفید یا سفید و قرمز باشد، همچنین از نظر تغییر در بافت سطحی که ایجاد ضایعه صاف، گرانولار، خشن یا دلمه بسته می‏کند یا حضور توده یا زخم ارزیابی گردد. ضایعه ممکن است مسطح یا برآمده زخمی یا غیرزخمی، کمی قابل لمس یا Indurated باشد. اختلال عملکرد زبان می‏تواند بر تکلم، بلع و تغذیه تاثیر بگذارد.⁽⁶⁾انتشار لنفاتیک کارسینومای دهانی، معمولا گره‏های لنفاوی ساب مندیبولار، دیگاستریک، گره‏های گردنی فوقانی و در نهایت گره‏های باقیمانده زنجیره گردنی را گرفتار میکند.⁽⁶⁾

در ارتباط با آگاهی دندانپزشکان تاکنون مطالعات مختلفی صورت گرفته است. به عنوان مثال،Yellowitzو همکاران⁽¹²⁾ در رابطه با آگاهی تحقیقی انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که با افزایش مدت زمان آخرین مطالعه در مورد سرطان دهان، از نمره آگاهی دندانپزشکان کاسته می‏شد و این رابطه به لحاظ آماری معنی‏دار بود.

مطالعه دیگری توسط زارعی و اسدپور⁽⁵⁾ درباره آگاهی و مهارت تشخیصی دندانپزشکان عمومی شهر کرمان در ارتباط با سرطان دهان صورت گرفت و مشخص شد مهارت تشخیصی دندانپزشکان مورد پژوهش متناسب با نمره آگاهی آنها افزایش می‏یابد.

در مطالعه دیگری زارعی و همکاران⁽¹³⁾ به بررسی میزان دانش و مهارت تشخیصی دندانپزشکان شرکت‏کننده در چهلمین کنگره بین المللی انجمن دندانپزشکان ایران درباره سرطان دهان پرداختند.بین نمره کل دانش و مهارت تشخیصی همبستگی مثبت و معنی‏داری وجود داشت. در هر دو حیطه آگاهی و مهارت تشخیصی، درصد پاسخ صحیح دندانپزشکان جوان‏تر به طور معنی‏داری بیش از سایر گروه‏های سنی بود.

دانش و آگاهی درواقع شامل اطلاعات مناسب درخصوص ریسک فاکتورها، محل شیوع، سن شایع، لزوم ارجاع جهت بیوپسی و شناخت ضایعات پیش‏سرطانی می‏باشد. در حالی که مهارت تشخیصی شامل توانایی شناخت علائم و نشانه‏های سرطان و همچنین شناخت روش‏های پاراکلینیک در زمینه سرطان می‏باشد.

به طور کلی میزان آگاهی پزشکان و دندانپزشکاندرباره سرطان دهان و نحوه عملکرد آنها در برخوردبا ضایعات مشکوک دارای اهمیت است. از این روهدف از اجرای این طرح، تعیین میزان آگاهی و مهارت تشخیصی پزشکان و دندانپزشکانعمومی شهر شیراز درباره سرطان دهان بود تا در صورت نیاز بیماران هرچه زودتر شناسایی شوند و جهت درمان‏های مورد نیاز ارجاع داده شوند.

مواد و روش‏ها

این پژوهش یک مطالعه توصیفی - تحلیلی است که به روش مقطعی صورت گرفت و میزان آگاهی و مهارت تشخیصی دندانپزشکان عمومی و پزشکان عمومی شاغل در مطب در شهر شیراز، مورد ارزیابی قرار گرفت. پژوهش دارای دو متغیر اصلی (میزان آگاهی و مهارت تشخیصی) در مورد سرطان دهان بود. وسیله جمع آوری اطلاعات پرسشنامه ای بود که با استفاده از منابع معتبر و مقالات مربوط به این حیطه در 3 بخش اطلاعات فردی (6 پرسش)، سنجش آگاهی (8 پرسش) و بررسی مهارت تشخیصی (5 پرسش) تهیه شده بود. 8 تصویر از ضایعات پیش‏سرطانی و سرطانی دهان به همراه دو پرسش چهارجوابی مربوط به این تصاویر بوده، در قسمت سنجش آگاهی در اختیار افراد تحت مطالعه قرار گرفت.

به منظور ارزیابی روایی (Validity)، پرسشنامه به اساتید بخش‏های تشخیص وبیماری‏های دهان، پاتولوژی دهان، جراحی فک و صورت و متخصص بیماری‏‏های لثه دانشکده دندانپزشکی شیراز داده شد و سؤالات موردتایید قرار گرفت و پایایی (Reliability) پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ و روش آزمون مجدد (Test-Retest)بررسی گردید. جهت انجام این کار، پرسشنامه با فاصله زمانی 2 هفته در اختیار 15 دندانپزشک عمومی و 15 پزشک عمومی شاغل در مطب، قرار گرفت و بر این اساس ضریب همبستگی نمرات آگاهی و مهارت تشخیصی به ترتیب 872/0 و 810/0 (در هر دو مورد 001/0>P) بود. همچنین مقدار آلفای کرونباخ برای آزمون نخست برای دو پرسشنامه به ترتیب 74/0 و 71/0 بدست آمد که موید پایایی قابل قبول دو پرسشنامه بود.

تعداد افراد تحت مطالعه ما 200 نفر بوده است (100 دندانپزشک عمومی و 100 پزشک عمومی) که حجم نمونه توسط متخصص آمار با توجه به مطالعات مشابه محاسبه گردید. نمونه گیری به صورت تصادفی ساده با استفاده از فهرست اسامیدندانپزشکان و پزشکان عمومی شاغل در مطب در شهر شیراز که در معاونت دارو و درمان موجود بود، انجام شد. سپس با مراجعه به کلیه مراکز درمانی موجود در لیست، از پزشکان و دندانپزشکان خواسته شد بهسوالات پرسشنامه پاسخ دهند. نحوه تکمیلپرسشنامه به صورت حضوری بود و اگر پزشک و دندانپزشکفرصت پاسخگویی در جلسه اول را نداشت تقاضایوقت ملاقات دیگری از وی می‏شد، شرکت پزشکان و دندانپزشکان در پژوهش اختیاری بود و در صورتی که پزشکان و دندانپزشکان مایل به همکاری نبودند، از لیست حذف می‏شدند. پژوهش بهصورت محرمانه و بدون ذکر نام و نشانی افراد صورت گرفت. پس از جمع آوری اطلاعات به صورت تصادفی، پرسشنامه‏ها ابتداتصحیح شدند. به این ترتیب که برای هر پاسخ صحیحیک امتیاز مثبت و برای هر پاسخ نادرست (غلط یانزده) صفر امتیاز لحاظ گردید.

به منظور تجزیه و تحلیل داده‏ها از نرم افزار SPSS با ویرایش 18 استفاده شد. داده‏های کیفی با استفاده از فراوانی و (درصد) و داده‏های کمی با استفاده از میانه، میانگین و انحراف معیار توصیف شدند. به منظور مقایسه متغیر‏های کمی دموگرافیک بین دو رشته از آزمون t مستقل و برای مقایسه نسبت جنس بین دو گروه از آزمون کای- اسکوئر استفاده شد. نمره آگاهی و مهارت نیز بین دو رشته با آزمون نان پارامتری من- ویتنی محاسبه شد. به منظور بررسی رابطه بین متغیر‏های کمی و نمره آگاهی و مهارت تشخیصی از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد. در مطالعه حاضر، 05/0P< معنی‏دار در نظر گرفته شد.

یافته‏ها

مجموعاً 200 پرسشنامه شامل 100 عدد مربوط به دندانپزشکان عمومی و 100 عدد مربوط به پزشکان عمومی جمع آوری گردید. تمامی پرسشنامه‏ها در حضور یک نفر مصاحبه‏کننده ثابت و با ارائه تصاویر با کیفیت یکسان تکمیل گردید که این تعداد شامل 98 نفر زن و 102 نفر مرد بود. سابقه کار از 4 ماه تا 30 سال با میانگین 97/6±53/9 سال متغیر بود و شرکت‏کنندگان در مطالعه به طور متوسط روزانه 75/1±99/6 ساعت فعالیت کاری داشتند. جدول 1 ویژگی‏های دموگرافیک و مقایسه آن‏ها را بین دو رشته نمایش می‏دهد. افراد مورد مطالعه در دو رشته از لحاظ میانگین سن، سابقه کار و نسبت جنسی تفاوت آماری با هم نداشتند. اما میانگین ساعت کار دندانپزشکان (7/1±2/7 ساعت) به طور معنی‏داری بیشتر از پزشکان (6/1±6/6 ساعت) بود (006/0=P).

جدول 1 : ویژگی‏های دموگرافیک و مقایسه آن‏ها بین دو رشته

رشته
پزشک		دندانپزشک	P.value
مرد	53 (0/53)	49 (0/49)	572/0
زن	47 (0/47)	51 (0/51)	572/0
سن	6/6 ± 40	3/7 ± 4/39	609/0
ساعت کار	6/1 ± 6/6	7/1 ± 2/7	006/0
سابقه (سال)	1/7±4/10	7/6 ± 6/8	062/0

در مورد دانش و آگاهی بیشترین و کمترین امتیاز به ترتیب 100 درصد و 25 درصد با میانگین 69 درصد پاسخ درست و در مورد مهارت‏های تشخیصی بیشترین امتیاز 100 درصد و کمترین امتیاز 0 درصد با میانگین امتیاز 52 درصد پاسخ درست ثبت گردید. مقایسه سطح آگاهی و مهارت تشخیصی پزشکان و دندانپزشکان شرکت‏کننده در مطالعه بر اساس آزمون من- ویتنی انجام گرفت و مشخص شد میانگین نمره آگاهی دندانپزشکان نسبت به پزشکان به طور معناداری بالاتر است (001/0P<) در حالی که نمره مهارت تشخیصی در پزشکان بالاتر بود (001/0P<) (جدول 2).

جدول 3 خلاصه سوالات مربوط به آگاهی و درصد درستی پاسخ‏های مربوطه را به تفکیک رشته افراد نشان می‏دهد. همانطور که در جدول مشاهده میشود، آگاهی دندانپزشکان در این موارد بیشتر بود: شایع‏ترین محل اولیه سرطان دهان، لزوم ارجاع جهت بیوپسی ضایعات مشکوک و ضایعات پیش‏سرطانی. از میان کل شرکت‏کنندگان در مطالعه، 5/87 درصد شایع‏ترین نوع سرطان دهان و 5/61 درصد شایع‏ترین محل ابتلا سرطان دهان را می‏شناختند و به سوال مربوطه پاسخ صحیح دادند (جدول 3).

متوسط امتیاز مهارت‏های تشخیصی سرطان دهان 6/2 (52 درصد پاسخ صحیح) بود که این یافته بر اساس سوال‏های مربوط به مهارت‏های تشخیصی Subjective (منظور علائمی است که بیمار توضیح می‏دهد)، Objective (نشانه‏هایی است که پزشک و دندانپزشک در بیمار مشاهده می‏کند) و پاراکلینیک (تست‏های آزمایشگاهی) ارزیابی گردید. نمره مهارت‏های Objective و پاراکلینیک به صورت درصدی بیان شده است که با توجه به مقایسه درصدها، این نمره در پزشکان بیشتر از دندانپزشکان محاسبه شد، در حالی که نمره مهارت‏های Subjective در دندانپزشکان بیشتر بود (جدول 4).

یک رابطه معنی‏دار و منفی بین تعداد بیماران ویزیت شده و امتیاز مهارت پزشکان شرکت‏کننده در تشخیص سرطان دهان وجود داشت (004/0= Pو 285/0- =r) همچنین رابطه معنی‏داری بین ساعات کاری روزانه و امتیاز مهارت پزشکان (001/0=P و 339/0- =r) و امتیاز آگاهی (008/0=P و 264/0- =r) وجود داشت. برای دندانپزشکان رابطه معنی‏داری یافت نشد (جدول 5).

جدول 2 : مقایسه سطح آگاهی و مهارت‏های تشخیصی پزشکان و دندانپزشکان

(انحراف معیار ± میانگین) میانه
	دندانپزشک	پزشک	P.value
آگاهی	(37/1 ± 87/5) 6	(24/1 ± 19/5) 5	001/0P<
مهارت‏های تشخیصی	(18/1 ± 25/2) 2	(06/1 ± 3)3	001/0P<

(a آزمون Mann- Whitney

جدول 3 : خلاصه سوالات مربوط به آگاهی و پاسخ‏های درست آن‏ها

موضوع سوال	پزشک		دندانپزشک
موضوع سوال	تعداد کل	تعداد (درصد)	تعداد کل	تعداد (درصد)
شایع‏ترین نوع سرطان دهان	100	89 (0/89)	100	86 (0/86)
شایع‏ترین سن ابتلا سرطان دهان	100	78 (0/78)	100	62 (0/62)
شایع‏ترین محل اولیه سرطان دهان	100	36 (0/36)	100	87 (0/87)
لزوم ارجاع جهت بیوپسی ضایعات مشکوک	99	54 (5/54)	98	69 (4/70)
عوامل مستعد‏کننده Scc	100	76 (0/76)	98	72 (5/73)
ضایعات پیش‏سرطانی	100	45 (0/45)	100	54 (0/54)

* تعداد افراد با پاسخ صحیح و درصد پاسخ صحیح

جدول 4 : خلاصه سوالات مربوط به مهارت‏های تشخیصی شرکت‏کنندگان و پاسخ‏های صحیح آن‏ها

موضوع سوال	پزشک		دندانپزشک
موضوع سوال	تعداد کل	تعداد (درصد)	تعداد کل	تعداد (درصد)
مهارت Subjective	100	26 (0/26)	100	41 (0/41)
مهارت Objective	100	83 (0/83)	98	69 (4/70)
مهارت پاراکلینیک	99	53 (5/53)	98	21 (4/21)

* تعداد افراد با پاسخ صحیح و درصد پاسخ صحیح

جدول 5 : بررسی همبستگی متغیرهای ساعت کار و تعداد بیماران ویزیت شده روزانه با سطح آگاهی و مهارت پزشکان شرکت کننده

		آگاهی	مهارت‏های تشخیصی
تعداد بیماران ویزیت شده روزانه پزشکان	ضریب همبستگی	170/0	285/0-
	سطح معنی‏داری	092/0	004/0
	تعداد	100	99
ساعات کاری روزانه پزشکان	ضریب همبستگی	264/0-	339/0-
	سطح معنی‏داری	008/0	001/0
	تعداد	100	99

نتایج مطالعه حاضر نشان داد بین آگاهی و مهارت‏های تشخیصی با متغیرهای رشته و جنس و سابقه کاری رابطه معنی‏داری در میان دندانپزشکان (263/0= Pو 113/0=r) و پزشکان (098/0= Pو 167/0=r) یافت نشد. در زنان یک رابطه معنی‏دار و معکوس بین آگاهی و مهارت تشخیصی (021/0= Pو 233/0- =r) و در مردان یک رابطه مستقیم و معنی‏داری بین آگاهی و مهارت تشخیصی وجود داشت (001/0= Pو 317/0=r). بین آگاهی و مهارت‏های تشخیصی در سن زیر 40 سال یک رابطه معکوس و معنی‏دار (040/0= Pو 187/0- =r) و در سن بالای 40 یک رابطه مستقیم و معنی‏دار (001/0> Pو 414/0=r) وجود داشت. در افراد با سابقه کمتر از 10 سال رابطه معنی‏داری بین آگاهی و مهارت تشخیصی دیده نشد. (316/0= Pو 091/0- =r) اما یک رابطه معنی‏دار و مستقیم بین آگاهی و مهارت تشخیصی در افراد با سابقه بالاتر از 10 سال دیده شد (012/0= Pو 288/0=r).

نتایج تحلیل رگرسیونی خطی نشان داد که به ازای هر 10 بیمار ویزیت شده اضافه، میانگین سطح آگاهی 9/1 واحد افزایش مییابد، میانگین نمرة آگاهی دندانپزشکان 13/1 واحد بیشتر از پزشکان بود (001/0P<). اما سایر متغیرها رابطة معنی‏داری با نمرة آگاهی نداشتند.

نتایج تحلیل رگرسیونی برای مهارت تشخیصی نشان داد که با کنترل اثر سایر متغیرها، تنها رشتة تحصیلی با سطح مهارت در ارتباط است. میانگین نمرة دندانپزشکان 89/0 واحد کمتر از پزشکان بود (001/0P<).

بحث

در مطالعه حاضر دو متغیر آگاهی و مهارت تشخیصی در دو قسمت مجزا در پرسشنامه تدوین گردید و این دو متغیر بین دندانپزشکان و پزشکان شهر شیراز مقایسه شد. این در حالی است که در اکثر مطالعات انجام شده، یا تنها بر متغیر آگاهی تکیه شده بود یا اینکه گروه هدف تنها دندانپزشکان بودند. سرطان دهان جزء بدخیمی‏هایی است که کشف اولیه آن توسط بررسی بالینی امکان‏پذیر است، چرا که عمدتاً در نواحی وجود دارد که قابل رؤیت هستند و توسط روش‏های معاینه غیرمهاجم می‏توان آن را بررسی کرد، بنابراین تشخیص سریع ضایعات سرطانی و پیش‏سرطانی در محیط دهان امری بسیار مهم و در عین حال ساده می‏باشد به شرط آنکه معاینه‏گر، دانش و آگاهی کافی را در جهت تشخیص این ضایعات داشته باشد.⁽¹⁴⁾ علاوه بر این دندانپزشکان در طی معاینه و بررسی دندان‏ها به عنوان یک فرد مسؤل، معاینه کامل سر و گردن را مدنظر قرار می‏دهند ولی متأسفانه اکثر دندانپزشکان با وجود آموزش در مورد این بدخیمی خطرناک و ریسک فاکتور‏های آن در دوره دانشجویی، به مرور زمان در معاینه کامل سر و گردن سهل‏انگاری می‏کنند.⁽¹⁵⁾ به نظر می‏رسد شناسایی سرطان دهان در مراحل ابتدایی و ارجاع زودهنگام بیماران به عنوان چالشی حل نشده در معاینات عادی و روزمره حفره دهان باشد.⁽¹⁶⁾کلینیسین‏ها حداقل باید با شایع‏ترین ریسک فاکتورها و شایع‏ترین محل درگیری سرطان دهان آشنا بوده و در معاینات روزمره خود آن را لحاظ کنند.

سرطان سلول‏های سنگفرشی (SCC) شایع‏ترین نوع سرطان دهان می‏باشد⁽⁶⁾و با توجه به اینکه در اکثر موارد این سرطان در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‏شود، اهمیت توجه به دانش و همچنین مهارت تشخیصی زودهنگام SCC در کادر درمانی پزشک و دندانپزشک ضروری می‏نماید.^(10و6)

در مطالعه حاضر 86 درصد از دندانپزشکان، سرطان سلول‏های سنگفرشی مخاط دهان (SCC) را به عنوان شایع‏ترین سرطان دهان می‏شناختند. این مقدار در مطالعات مشابه 2/81 درصد⁽¹⁷⁾، 78 درصد⁽⁴⁾ و 50 درصد⁽¹⁸⁾ به دست آمده است. با این وجود به طور متوسط حدود 5/61 درصد از افراد مورد مطالعه (36 درصد از پزشکان و 87 درصد از دندانپزشکان)، زبان و کف دهان را به عنوان شایع‏ترین محل ابتلاء SCC می‏دانستند و پاسخ صحیح دادند. این مقدار در مطالعه مهدی زاده و همکاران⁽¹⁷⁾ 6/59 درصد و در مطالعه مطلب نژاد و همکاران⁽⁴⁾ 5/56 درصد و در مطالعه Canto و همکاران⁽¹⁹⁾ 50 درصد به دست آمد.

نکته قابل توجه در نتایج مطالعه حاضر تفاوت آگاهی به دست آمده بین پزشکان و دندانپزشکان در این زمینه می‏باشد (36 درصد در مقابل 87 درصد) که این مساله به همراه تحلیل سایر نمرات آگاهی به دست آمده می‏تواند نشان‏دهنده کم بودن آگاهی شرکت‏کنندگان در مطالعه حاضر (به خصوص پزشکان) در مورد سرطان دهان باشد.

Shaila و همکاران⁽²⁰⁾ به وجود یک شکاف بین دانش تشخیص سرطان و مهارت عملی تشخیص و ارجاع سرطان دهان اذعان دارند. در مطالعه‏ای توسط Vijay Kumar و همکاران⁽²¹⁾ در شهر بنگلور هند نتیجه مشابهی حاصل گردید. نتایج حاصله از مطالعه ما نیز نشان داد به طور کلی علی‏رغم وجود آگاهی نسبی در میان دندانپزشکان مورد مطالعه (میانگین امتیاز 87/5 از 8) آن‏ها مهارت تشخیصی کمتری نشان می‏دهند (میانگین امتیاز 25/2 از 5) ضمناً یافته‏های پژوهشی ما نتایج بسیار همگون‏تری در مورد مهارت تشخیصی سرطان دهان به خصوص در مورد گروه پزشکان نشان داد (میانگین 52 درصد پاسخ صحیح) و این می‏تواند نشان‏دهنده مهارت تشخیصی نسبتاً یکسان و کم در میان همه شرکت‏کنندگان در مطالعه باشد.

نتایج حاصله از مطالعه حاضر نشان می‏دهد که رابطه معنی‏دار و منفی بین آگاهی و همچنین مهارت‏های تشخیصی پزشکان مورد مطالعه با ساعات کاری روزانه و تعداد بیماران ویزیت شده آن‏ها وجود دارد؛ این یافته می‏تواند نشان‏دهنده کاهش مهارت‏های تشخیصی سرطان دهان با افزایش تراکم بیمار و افزایش سن کاری پزشکان و فراموش شدن مطالب به مرور زمان باشد و همچنین نشان‏دهنده از دست دادن فرصت‏های تشخیصی یا بیدقتی به علائم سرطان در مطب‏های شلوغ می‏باشد. در مورد دندانپزشکان شرکت‏کننده رابطه معنی‏داری یافت نشد که این نتایج با مطالعه ثقفی و همکاران⁽²²⁾ همخوانی دارد.

نتیجه گیری

مطالعه حاضر وجود یک شکاف بین مهارت‏های تشخیصی و دانش دندانپزشکان و پزشکان عمومی شرکت‏کننده از یک طرف و کمبود نسبی مهارت‏های تشخیصی ضایعات پیشرفته را از طرف دیگر نشان داد که خود ممکن است به از دست رفتن فرصت‏های حیاتی برای بیماران مبتلا به سرطان دهان بیانجامد. پیشنهاد می‏شود لزوم توجه به افزایش آموزش یا بازآموزی در مورد دانش و به خصوص مهارت‏های تشخیصی سرطان دهان مورد توجه قرار گیرد و آموزش بیشتری در زمینه سرطان دهان در قالب برنامه‏های آموزشی مداوم به آنان داده شود.

تشکر و قدردانی

مقاله حاضر منتج از پایان نامه دانشجویی دکتر نیلوفر نیاکان با شماره ثبت 8793098 در دانشگاه علوم پزشکی شیراز می‏باشد. مراحل آماری آن توسط دکتر مهرداد وثوقی در مرکز توسعه پژوهش دانشکده دندانپزشکی انجام گرفته است که بدین وسیله تقدیر می‏گردد.

پرسشنامه بررسی میزان آگاهی پزشکان و دندانپزشکان در رابطه با سرطان سلول‏های سنگفرشی دهان

جنس: مرد/زن ¨ سن: ¨ سال تاسیس مطب:

تعداد بیمار در روز: تعداد ساعات کاری در روز:

مدرک تحصیلی: پزشک ¨ دندانپزشک ¨

1) شایعترین نوع سرطان مخاط دهان کدام است؟

a. اسکواموس سل کارسینوما (SCC)
b. تومور بدخیم غددبزاقی
c. ملانوم بدخیم
d. لنفوما

2) میانگین و جنس درگیر در اسکواموس سل کارسینوما دهانی حدودا چقدر است؟

a. مسن تر از 40 سال – مردان
b. مسن تر از 40 سال-زنان
c. در بزرگسالان 20-44 سال – مردان
d. در بزرگسالان 20-44 سال -زنان

3) محل‏های شایع سرطان دهان کدام است؟

.aزبان – کف دهان .bلب‏ها

.cلثه .dسطح پشتی زبان

4) عامل مستعدکننده سرطان دهان کدام است؟

a. تجمع تغییرات ژنتیکی
b. تداوم عوامل آغازگر و محرک‏های محیطی
c. کاهش توان ایمنی
d. همه موارد

5) در بین بیماران مبتلا به SCC، کدام یک از عوامل زیر بیشترین شیوع را دارد؟

.aتنباکوی تدخینی .bالکل

.cتنباکوی غیرتدخینی .dغذاهای تند

6) کدام یک از ضایعه‏های زیر خاصیت پیش‏سرطانی در حفره دهان دارد؟

a. لکوپلاکیا
b. لیکن پلان رتیکولر
c. Nicotinic Stomatitis
d. کاندیدیازیس سودوممبرانوس

7) کدام یک از ضایعات زیر در تشخیص اولیه شما به ضایعات بدخیم نزدیک تر است؟ (تصاویر A)

.a1 و 4 .b2 و 3

.c1 و 2 و 3 .d2 و 4

تصاویر A

تصویر 1

تصویر 2

تصویر 3

تصویر 4

8) با مشاهده کدام ضایعه زیر، در اسرع وقت اقدام به بیوپسی می‏کنید؟ (تصاویر B)

a. 1
b. 2
c. 3
d. 4

تصاویر B

تصویر 1

تصویر 2

تصویر 3

تصویر 4

پرسشنامه بررسی میزان مهارت تشخیصی پزشکان و دندانپزشکان در رابطه با سرطان‏های سنگفرشی دهان

1) شایع‏ترین نشانه‏ای که بیماران مبتلا به SCC را به جستجوی درمان هدایت می‏کند چیست؟

a. احساس ناراحتی
b. درد
c. خونریزی
d. از دست دادن وزن

2) در معاینه کلینیکی، SCC به چه شکلی ممکن است دیده شود؟

a. زخم یا غیرزخم
b. مسطح
c. برجسته
d. همه موارد

3) در معاینه غدد لنفاوی در فردی که دارای کارسینومای دهانی می‏باشد، کدام نشانه دیده نمی‏شود؟

a. عدم تحرک غده لنفاوی
b. سفت شدن و سخت شدن غده لنفاوی
c. درد
d. درگیری غدد لنفاوی گردنی

4) کدام یک از روش‏های تشخیصی زیر برای معاینات کلینیکی کارسینومای دهانی کارآیی ندارد؟

a. تصویربرداری
b. رنگ آمیزی بافت زنده
c. سیتولوژی
d. تست‏های لابراتوری

5) مهمترین غده لنفاوی که باید در کارسینومای دهانی معاینه شود،کدام است؟

Axillary .a . .bInguinal

Dygastric .c . .dOccipital

مراجع

Micheli A, Coebergh JW, Mugno E, Massimiliani E, Sant M, Oberaigner W, et al. European health systems and cancer care. Ann Oncol 2003; 14(5): 41-60.
Kao SY, Lim E. An overview of detection and screening of oral cancer in Taiwan. Chin J Dent Res 2015; 18(1): 7-12.
Horowitz AM. Perform a death-defying act: The 90-second oral cancer examination. J Am Dent Assoc 2001; 132: 36-40.
Motallebnejad M, Hedayati M. Generl dentists knowledge about oral cancers in Babol in 2005. J Mash Dent Sch 2006; 30(3,4): 309-18. (Persian)
Zarei M, Asadpoor F. Assesing level of knowledge and diagnostic concept among Kerman dentists in relation with oral cancers. Journal of Dentistry Shahid Beheshti University of Medical Science 2001; 19(4): 357-64. (Persian)
Greenberg MS, Glick M, Ship JA. Burkett’s Oral Medicine. 11^th ed. Hamilton: BC Decker Inc; 2008. P. 153-8.
Little JW, Falace DA, Miller CS, Rhodus NL. Dental management of the medically compromised patients. 8^th ed. St. Louis: Mosby Co; 2013. P. 475.
Mehrotra R, Yadav S. Oral squamous cell carcinoma: Etiology, pathogenesis and prognostic value of genomic alterations. Indian J Cancer 2006; 43(2): 60-6.
Schmidt BL, Kuczynski J, Bhattacharya A, Huey B, Corby PM, Queiroz EL, et al. Changes in abundance of oral microbiota associated with oral cancer. PLoS One 2014; 9(6): 98741.
Razavi SM, Siadat S, Rahbar P, Hosseini SM, Shirani AM. Trends in oral cancer rates in Isfahan, Iran during 1991-2010. Dent Res J (Isfahan) 2012; 9(1): 88-93.
Silverman S, Kerr AR, EpsteinJB. Oral and pharyngeal cancer control and early detection. J Cancer Educ 2010; 25(3): 279-81.
Yellowitz JA, Horowitz AM, Drury TF, Goodman HS. Survey of U.S. dentists' knowledge and opinions about oral pharyngeal cancer. J Am Dent Assoc 2000; 131(5): 653-61.
Zarei M, Navabi N, Akhavizadegan H, Naeemi Khorasanizadeh M, Yazdani M. Assessing level of knowledge and diagnostic concept among dentists in relation with oral cancer. Journal of Strides in Development of Medical Education 2005; 1(2):104-12.
Mehrotra R, Gupta DK. Exciting new advances in oral cancer diagnosis: Avenues to early detection. Head Neck Oncol 2011; 3: 33.
Brocklehurst P, Kujan O, O'Malley LA, Ogden G, Shepherd S, Glenny AM. Screening programmes for the early detection and prevention of oral cancer. Cochrane Database Syst Rev 2013; 11: CD004150.
Mashberg A, Samit AM. Early detection, diagnosis, and management of oral and oropharyngeal cancer. CA Cancer J Clin 1989; 39(2): 67-88.
Mehdizadeh M, Seyed Majidi M, Sadeghi S, Hamzeh M. Evaluation of knowledge, attitude and practice of general dentists regarding oral cancer in sari, iran. Iran J Cancer Prev 2014; 7(2):101-4.
Guiseppe C, Giovanni M, Moscariello A. Oral cancer and dentist: Knowledge, attitude and practice in Italy. Oral Oncol 2008; 44: 393-9.
Canto MT, Horowitz AM, Drury TF, Goodman HS. Maryland family physicians' knowledge, opinions and practices about oral cancer. Oral Oncol 2002; 38(5): 416-24.
Shaila M, Shetty P, Decruz AM, Pai P. The self-reported knowledge, attitude and the practices regarding the early detection of oral cancer and precancerous lesions among the practising dentists of dakshina kannada-a pilotstudy. J Clin Diagn Res 2013; 7(7): 1491-4.
Vijay Kumar KV, Suresan V. Knowledge, attitude and screening practices of general dentists concerning oral cancer in Bangalore city. Indian J Cancer 2012; 49(1): 33-8.
Saghafi Sh, ZareMahmmodabadi R, Salehinejad J, Falaki F, Farrokhizad SH. Evaluation of general dentists knowledge about oral cancer in Mashhad-Iran in 2008. J Mash Dent Sch 2009; 33(2): 107-14. (Persian)