نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد تمام، گروه دندانپزشکی اطفال، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران
2 دانشجوی دکترای تخصصی سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران
3 استادیار،گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی،دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Background: Health literacy is known as an important determinant of health and a causal factor in health differences between population groups. The purpose of this study was to investigate the relationship between oral health literacy and oral health status of pregnant women referring to dental clinics of Shiraz University of Medical Sciences.
Methods and Materials: The current research was a cross-sectional study on 250 pregnant women aged 18 to 36 years who referred to health care centers covered by Shiraz University of medical sciences. All participants were evaluated in terms of literacy and oral health performance using OHL-AQ standard questionnaire, and oral health status were evaluated by DMFT and OHI indices. SPSS version 22 software was used for data analysis.
Results: The participants were 250 pregnant mothers with an average age of 27.26 ± 4.63. In terms of education and job status, the group with a bachelor's degree with 46.8% and working mothers with 63.6% participated the most. The score of health literacy was 11/47±3/68 (moderate) and the score of health performance was 22/17±3 (moderate). The score of the DMFT index was 8/7±4/8 and the score of the OHI index was 1/17±0/64. A significant and inverse relationship was found between health literacy and health performance with oral and dental health status (P<0.001). The analysis of the regression outcomes indicated that the possession of educational qualifications was typically correlated with enhanced oral health status. The comparative evaluation revealed that both students and employed individuals exhibit oral health metrics akin to those of homemakers, yet they demonstrated superior dental hygiene. Furthermore, a higher level of educational attainment seemed to be inversely related to the prevalence of criminal activities.
Conclusion: It seemed that with the increase in health literacy and health performance, oral and dental health indices decrease and the oral health status of pregnant women would be more appropriate.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
سازمان جهانی بهداشت، سواد سلامت را به عنوان مهارت‌های شناختی و اجتماعی تعریف می‌کند که افراد را قادر می‌سازد به اطلاعات مرتبط با سلامت، دسترسی،آن ها را درک و از آن ها استفاده کنند تا سلامتی خود را حفظ و ارتقا دهند. منشور سال 2008 Calgary در مورد سواد سلامت بیان می کند که سواد سلامت شامل توانایی هایی مانند خواندن، نوشتن، گوش دادن، صحبت کردن، تجزیه و تحلیل انتقادی و تعامل با سیستم مراقبت های بهداشتی است. (3-1) سواد سلامت به عنوان میانجی بین عوامل اجتماعی اقتصادی ، نژاد، تحصیلات، رفتارهای بهداشتی و پیامدهای سلامت عمل می کند. تحقیقات در زمینه پزشکی نشان می‌دهد که افراد با مهارت‌های سواد سلامت محدود، پایبندی کمتری به دارو، دانش ناقص مدیریت بیماری، وضعیت سلامت ضعیف‌تر و افزایش مصرف دارو نشان می‌دهند. مدل‌های مفهومی مختلف رابطه بین سواد سلامت و این پیامدهای متفاوت را روشن می‌کنند. افرادی که سواد بهداشتی پایینی دارند اغلب آگاهی و وضعیت بهداشتی نامناسب، رفتارهای غیربهداشتی، استفاده ناکافی از خدمات پیشگیرانه، نرخ بالاتر بستری شدن در بیمارستان، افزایش هزینه های مراقبت های بهداشتی و در نهایت نتایج بدتر سلامت را در مقایسه با همتایان باسواد خود تجربه می کنند. (7-4) زنان باردار در برابر مشکلات متعدد بهداشت دهان و دندان مانند پوسیدگی دندان و بیماری های پریودنتال، آسیب پذیر هستند،که ممکن است به تغییرات فیزیولوژیکی، بهداشت نامناسب دهان، تغییر در میکروبیوتای دهان، تغییر رژیم غذایی، افزایش میان وعده و استفراغ در دوران بارداری نسبت داده شود. (10-8) بر اساس مطالعات دهان و دندان ، شروع مراقبت های دوران بارداری در سه ماهه اول
و حفظ آن در طول بارداری می تواند نتایج مادر و نوزاد را افزایش دهد.(14-11) مطالعه ای در کرمان نشان داد که۴/۷۴ درصد از مادران باردار، سواد بهداشت دهان و دندان کافی نداشتند و دندانپزشکان منبع اولیه اطلاعات بهداشت دهان و دندان بودند. این مطالعه ارتباط معنی داری بین سطح سواد و تحصیلات، استفاده از خمیر دندان و عادات مسواک زدن نشان داد. (9) یک مطالعه مقطعی که در سال 2021 انجام شد، نشان داد که بین سواد سلامت و توانمندسازی در دوران بارداری همبستگی مستقیم معنی‌داری وجود دارد که نشان می‌دهد، بهبود سواد سلامت می‌تواند توانمندسازی زنان را در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با سلامت افزایش دهد. علاوه بر این سطوح مختلف سواد سلامت در میان زنان باردار را برجسته کرده و سواد سلامت محدود را با رفتارهای ناسالم در دوران بارداری مرتبط کرد. این مطالعه گزارش داد که زنان باردار در ایران، سطح سواد سلامت پایینی دارند که می‌تواند به طور بالقوه بر نتایج سلامت مادر و کودک تأثیر بگذارد.(15) مطالعات اخیر همچنان تأیید می‌کند که سطح سواد سلامت در میان زنانی که آموزش بیشتری دریافت کرده اند به طور کلی بالاتر است. برعکس، افرادی که دارای پیشینه های اجتماعی-اقتصادی پایین تر هستند، سطح سواد سلامت پایین تری دارند.(20-16،1) این یافته ها بر اهمیت مداخلات هدفمند سواد سلامت، به ویژه برای زنان باردار در معرض خطر به دلیل سطح تحصیلات پایین تر و وضعیت اجتماعی-اقتصادی، تأکید می کند. با پرداختن به این نابرابری ها، ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی می توانند پیامدهای سلامتی را برای مادران و فرزندانشان بهبود بخشند. مفهوم کنونی سواد سلامت دهان شامل عوامل فرهنگی و درک دانش ضروری برای اخذ تصمیمات درست سلامت دهان است. با توجه به تغییراتی که در وضعیت دهان و دندان ها در طول دوران بارداری اتفاق می افتد و با توجه به اینکه مطالعات بیانگر اهمیت سواد سلامت دهان به ویژه در دوران بارداری هستند، مطالعه حاضر با هدف تعیین رابطه سواد سلامت دهان با رفتار بهداشتی دهان و دندان در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر شیراز در سال ۱۴۰۱ انجام شد.
پروپوزال این تحقیق با کد IR.SUMS.DENTAL.REC.1401.078 در کمیته اخلاق پژوهش دانشگاه علوم پزشکی شیراز تصویب شده است. این مطالعه مقطعی توصیفی و تحلیلی در سال 1401 با مشارکت 250 مادر باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر شیراز صورت گرفت. با توجه به شیوع پوسیدگی های دندانی در زنان باردار در مطالعات قبلی، با در نظر گرفتن دقت 05/0و ضریب اطمینان ۹۵ درصد، حجم نمونه ۲5۰ نفر برآورد شد. لیست مراکز بهداشتی درمانی شیراز از معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی شیراز دریافت گردید. جهت تعمیم پذیری حجم نمونه به کل افراد شهر ، از هر منطقه ده گانه شهرداری به صورت تصادفی 2 مرکز انتخاب و سپس در مراکز منتخب، نمونه گیری به روش در دسترس، تا تکمیل تعداد نمونه ها انجام شد. پژوهشگر هفته ای ۳ روز به مراکز تعیین شده مراجعه و پس از تشریح اهداف مطالعه، بیان اختیاری بودن مشارکت و حفظ اسرار محرمانه و عدم افشای آن، اقدام به اخذ رضایت کتبی نموده و سپس پرسشنامه ها را در اختیار زنان باردار مراجعه کننده همان روز قرار داد. به هر گونه سوال یا ابهام شرکت کنندگان در ارتباط با مطالعه، توسط پژوهشگر پاسخ داده می شد. معیار ورود به مطالعه مادران بارداری بودند که دارای حداقل سواد خواندن و نوشتن و تمایل به شرکت در مطالعه حاضر بودند . معیار خروج از مطالعه نیز وجود هرنوع ناتوانی جسمی و یا ذهنی تاثیر گذار بر انجام رفتار های بهداشتی دهان و دندان و وجود بیماری های سیستمیک بود.
ابزار گردآوری داده ها شامل موارد زیر بود:
- پرسشنامه ثبت ویژگی های دموگرافیک مانند سن، شغل، میزان تحصیلات، سن بارداری کنونی و وضعیت سیستمیک.
- پرسشنامه استاندارد سنجش سواد سلامت دهان که توسط Nghibi و همکاران (9) در سال ۲۰۱۴ تدوین شده است.
- چک لیست ارزیابی رفتارهای بهداشت دهان افراد شامل تعداد دفعات مسواک زدن، استفاده از خمیردندان، استفاده از نخ دندان، استفاده از دهان شویه، زمان آخرین مراجعه به دندانپزشک، دفعات مصرف روزانه تنقلات، عادات خاص تغذیه ای مانند مصرف یخ، برنج خشک و....
- چک لیست ثبت شاخص های سلامت دهان و دندان شامل شاخص جرم، دبری، OHI و DMFT که توسط محقق انجام شد.
در مطالعه Nghibi و همکاران (9) ، پایایی درونی پرسشنامه سنجش سواد سلامت دهان با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، 72/0 و ICC(Intraclass correlation coefficient) آن معادل 84/0ارزیابی شده است. این پرسشنامه شامل ۱۷ آیتم بود که در چهار بخش مهارت های خواندن، محاسبه، شنیدن و تصمیم گیری افراد را بررسی می کرد. قسمت اول، مهارت خواندن، شامل ۶ سوال در مورد آگاهی از سلامت دهان، تعداد دندانها ، سن رویش دندانهای دائمی و پرسش درباره نوع خمیردندان، دفعات مسواک زدن و استفاده از نخ دندان بود. قسمت دوم، توانایی محاسبه شامل ۴ سوال در مورد توانایی محاسبه که دو نسخه فرضی به بیمار ارائه می شد. (9)
یکی در مورد زمان مصرف دارو (آنتی بیوتیک) و یکی نحوه مصرف دهان شویه، که از هرکدام ۲ سوال پرسیده می شد. قسمت شنیداری با ۲ سوال برای ارزیابی مهارت برقراری ارتباط بود که پرسشگر نکاتی مربوط به مراقبت های بعد از کشیدن دندان را برای فرد خوانده و سپس از شرکت کننده خواسته می شد که به پرسش ها پاسخ دهد. قسمت تصمیم گیری، ۵ سوال بود که در آن مشکلات شایع دهان و دندان و نحوه برخورد با آن ها پرسیده می شد.
به عنوان مثال، در صورت احساس درد و تورم در دهان بهترین اقدام کدام است: مصرف آنتی بیوتیک، مصرف مسکن، مشاوره با خانواده، مراجعه به پزشک یا دندانپزشک. به پاسخ های صحیح در هر قسمت امتیاز یک و به پاسخ نادرست نمره صفر تعلق می گرفت. نمره کلی پرسشنامه از صفر تا ۱۷ بوده و نتایج در سه گروه طبقه بندی می شد: نمره ۹-۰ سواد ناکافی؛ ۱۱-۱۰ متوسط و ۱۷-۱۲ سواد کافی.
جهت تکمیل پرسشنامه، پس از مراجعه و هماهنگی با مسئول درمانگاه، پرسشنامه ها دراختیار مادران باردار حاضر در درمانگاه که شرایط ورود به تحقیق را داشتند، قرار داده و قبل از پاسخ به سوالات، اهداف پژوهش برای آنان تشریح می شد و نسبت به محرمانه بودن اطلاعاتی که در اختیار محقق می گذاشتند، به آن ها اطمینان داده شد.
پس از تکمیل پرسشنامه توسط مشارکت کنندگان ، پرسشنامه ها جمع آوری شد. محقق به کمک آینه و سوند یکبار مصرف و هدلایت در همان محل، معاینات داخل دهانی را انجام داده و شاخص DMFT را برای آن ها ثبت می نمود. به منظور تشویق و تشکر از مشارکت کنندگان طرح، جوایز تشویقی مانند مسواک، خمیر دندان و بروشور راهنمای بهداشت دهان و دندان در دوران بارداری به صورت رایگان به آن ها داده شد.
متغیرهای کیفی دموگرافیک با فراوانی و درصد و متغیرهای کمی بهداشت دهان و دندان مانند OHIو DMFT و همچنین سواد سلامت (آگاهی، نگرش و عملکرد بهداشتی) افراد با میانگین و انحراف معیار توصیف شدند. از آنالیز واریانس یک طرفه (One-way ANOVA) برای بررسی زیرگروه های شغل و تحصیلات با متغیرهای کمی بهداشت دهان و دندان و آگاهی و عملکرد بهداشتی افراد استفاده گردید. از ضریب همبستگی پیرسون نیز برای بررسی ارتباط بین متغیرهای کمی شامل سن ، سواد سلامت، عادات بهداشتی ، جرم ، دبری، شاخص های DMFT و OHI استفاده شد. همچنین به منظور بررسی رابطه متغیرهای بهداشت دهان و دندان با آگاهی و عملکرد افراد از روش رگرسیون چندگانه چند متغیره (Multivariate multiple regression) استفاده شد. داده ها توسط نرم افزار SPSS نسخه 22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مقدار p-value کوچکتر از 05/0 معنی دار در نظر گرفته شد.
متغیرهای دموگرافیک افراد مورد مطالعه در این تحقیق شامل سن، سطح تحصیلات، وضعیت شغلی، سن بارداری کنونی و وضعیت سیستمیک و همچنین متغیرهای کمی بهداشتی دهان و دندان، شامل جرم، دبری، شاخص OHI و DMFT بودند. ضمن اینکه سطح سواد سلامت دهان و عملکرد رفتاری بهداشت دهان افراد مورد ارزیابی قرار گرفت. تعداد افراد شرکت کننده در این تحقیق 250 مادر باردار 36-18 ساله با میانگین سنی 63/4± 26/27 سال بودند. میزان تحصیلات را به چهار گروه زیردیپلم ،دیپلم ، فوق دیپلم یا لیسانس و بالاتر از لیسانس تقسیم نمودیم که فراوانی آن ها در جدول 1 آمده است. وضعیت شغلی به سه گروه خانه دار ، شاغل و دانشجو تقسیم گردید. بیشترین گروه مورد تحقیق، دارای مدرک فوق دیپلم یا لیسانس و کمترین گروه تحصیلی، بالاتر از لیسانس بود. افراد شاغل با بیشترین درصد و دانشجو، کمترین درصد شرکت کنندگان را تشکیل می دادند (جدول 1) .
میانگین و انحراف معیارسن و متغیرهای کمی بهداشت دهان ودندان و سواد سلامت و عملکرد بهداشتی دهان در جدول 2 توصیف شده است.
نتایج آزمون ANOVA بر طبق جدول 3 نشان می دهد که به جز عادات بهداشتی در زیر گروه های شغلی، بین تمام زیر گروه ها در تمام متغیرها تفاوت معناداری یافت شد.
براساس جدول 4 ، آزمون همبستگی پیرسون نشان می داد که تمام متغیرهای مورد آزمون به جز سن با شاخص OHI همبستگی معنی داری داشتند. با توجه به ضرایب همبستگی بدست آمده، سواد سلامت و عادات بهداشتی با جرم ، دبری، شاخص های DMFT و OHI به همراه سن با سواد سلامت و عادات بهداشتی رابطه معکوسی داشتند. همچنین، سواد سلامت با عادات بهداشتی و سن با جرم ، دبری، شاخص های DMFT و OHI رابطه مستقیم داشتند.
به منظور بررسی اثر رابطه متغیرهای دموگرافیک، همچنین سطح آگاهی و عادات رفتاری روی متغیرهای جرم، دبری، DMFT ، OHI از روش رگرسیون خطی چند متغیره استفاده شد (جدول 5). در نهایت برای هرکدام از چهار متغیر یک معادله رگرسیونی بدست آمد:
میانگین نمره دبری در گروه تحصیلاتی 135/0 واحد کمتر از گروه دیپلم بود (009/0p=). میانگین نمره دبری در گروه تحصیلاتی فوق دیپلم و لیسانس، 97/0 واحد کمتر از گروه دیپلم بود (082/0 .(p=میانگین نمره دبری در گروه تحصیلاتی بالاتر از لیسانس، 22/0 واحد کمتر از گروه دیپلم بود (002/0. (p=
میانگین نمره دبری در گروه با وضعیت شغلی دانشجو، 172/0 واحد کمتر از گروه خانه دار بود (006/0p=). میانگین نمره دبری در گروه شاغل تفاوت معنی داری با گروه خانه دار نداشت (05/0p>).میانگین نمره جرم درگروه های دیپلم و فوق دیپلم یا لیسانس تفاوت معنی داری با زیردیپلم نداشت (05/0p > )، اما میانگین نمره جرم درگروه بالاتر از لیسانس، 133/0 واحد کمتر از گروه زیر دیپلم بود (038/0p=). میانگین نمره جرم در گروه با وضعیت شغلی دانشجو و شاغل تفاوت معنی داری با گروه خانه دار نداشت(05/0p>).
جدول 1: توصیف متغیرهای کیفی دموگرافیک
|
متغیر |
زیرگروه |
فراوانی |
درصد |
|
سطح تحصیلات |
زیردیپلم |
44 |
6/17 |
|
دیپلم |
67 |
8/26 |
|
|
فوق دیپلم ولیسانس |
117 |
8/46 |
|
|
بالاتر از لیسانس |
22 |
8/8 |
|
|
وضعیت شغلی |
خانه دار |
52 |
8/20 |
|
دانشجو |
39 |
6/15 |
|
|
شاغل |
159 |
6/63 |
جدول 2: توصیف متغیرهای کمی دموگرافیک بهداشتی دهان و دندان، سواد و عملکرد بهداشتی
|
متغیر |
میانگین |
انحراف معیار |
|
سن |
26/27 |
63/4 |
|
دبری |
67/0 |
34/0 |
|
جرم |
5/0 |
33/0 |
|
DMFT |
7/8 |
8/4 |
|
OHI |
17/1 |
64/0 |
|
سواد سلامت |
47/11 |
68/3 |
|
عملکرد |
17/22 |
3 |
جدول3 : نتایج آزمون تحلیل واریانس متغیرها
|
متغیر |
شغل |
تحصیلات |
||||
|
df |
F |
سطح معنی داری |
df |
F |
سطح معنی داری |
|
|
سن |
2 |
034/35 |
000/0 |
3 |
293/6 |
000/0 |
|
دبری |
2 |
322/18 |
000/0 |
3 |
790/25 |
000/0 |
|
جرم |
2 |
439/18 |
000/0 |
3 |
527/22 |
000/0 |
|
شاخص OHI |
2 |
050/20 |
000/0 |
3 |
901/24 |
000/0 |
|
شاخص DMFT |
2 |
968/34 |
000/0 |
3 |
074/9 |
000/0 |
|
عادات بهداشتی |
2 |
458/1 |
235/0 |
3 |
464/7 |
000/0 |
|
سواد سلامت |
2 |
890/6 |
001/0 |
3 |
232/43 |
000/0 |
جدول4 :ضریب همبستگی پیرسون در مورد سن، سواد سلامت و عادات بهداشتی با متغیرهای جرم ، دبری و شاخص DMFT و OHI
|
متغیر |
دبری |
جرم |
شاخص DMFT |
شاخص OHI |
سواد سلامت |
عادات بهداشتی |
|
|
سواد سلامت |
ضریب همبستگی پیرسون |
535/0- |
549/0- |
381/0- |
548/0- |
- |
408/0 |
|
سطح معنی داری |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
- |
000/0 |
|
|
عادات بهداشتی |
ضریب همبستگی پیرسون |
374/0- |
373/0- |
226/0- |
372/0- |
408/0 |
- |
|
سطح معنی داری |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
- |
|
|
سن |
ضریب همبستگی پیرسون |
651/0 |
727/0 |
683/0 |
101/0 |
430/0- |
290/0- |
|
سطح معنی داری |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
113. |
000/0 |
000/0 |
|
جدول 1: رگرسیون خطی چند متغیره
|
متغیر وابسته |
پارامتر |
B |
خطای استاندارد |
t |
سطح معنی داری |
فاصله اطمینان 95% |
|
|
|
|
|
|
|
|
کران پایین |
کران بالا |
|
دبری |
اثر ثابت |
833/0 |
164/0 |
078/5 |
000/0 |
510/0 |
156/1 |
|
دیپلم |
135/0- |
051/0 |
632/2- |
009/0 |
236/0- |
034/0- |
|
|
فوق دیپلم ولیسانس |
097/0- |
0561 |
748/1- |
082/0 |
207/0- |
012/0 |
|
|
بالاتر از لیسانس |
220/0- |
072/0 |
081/3- |
002/0 |
361/0- |
079/0- |
|
|
دانشجو |
172/- |
062/0 |
767/2- |
006/0 |
295/0- |
050/0- |
|
|
شاغل |
056/0- |
048/0 |
156/1- |
249/0 |
150/0- |
039/0 |
|
|
سن |
010/0 |
002/0 |
611/6 |
000/0 |
007/0 |
013/0 |
|
|
سواد سلامت |
019/0- |
005/0 |
557/3- |
000/0 |
030/0- |
009/- |
|
|
عادات بهداشتی |
008/0- |
006/0 |
427/1- |
155/0 |
020/0- |
003/0 |
|
|
جرم |
اثر ثابت |
405/0 |
146/0 |
781/2 |
006/0 |
118/0 |
693/0 |
|
دیپلم |
072/0- |
046/0 |
581/1- |
115/0 |
162/0- |
018/ |
|
|
فوق دیپلم ولیسانس |
030/0- |
050/0 |
604/0- |
546/0 |
128/0- |
068/0 |
|
|
بالاتر از لیسانس |
133/0- |
064/0 |
085/2- |
038/0 |
258/0- |
007/0- |
|
|
دانشجو |
086/0- |
055/0 |
554/1- |
121/0 |
195/0- |
023/0 |
|
|
شاغل |
005/0 |
043/0 |
127/0 |
899/0 |
079/0- |
090/0 |
|
|
سن |
014/0 |
001/0 |
841/9 |
000/0 |
011/0 |
016/0 |
|
|
سواد سلامت |
022/0- |
005/0 |
497/4- |
000/0 |
031/0- |
012/0- |
|
|
عادات بهداشتی |
006/0- |
005/0 |
086/1- |
279/0 |
016/0- |
005/0 |
|
|
|
006/0 |
010/0 |
623/0 |
534/0 |
014/0- |
027/0 |
|
|
شاخص DMFT |
اثر ثابت |
696/2 |
398/2 |
124/1 |
262/0 |
028/2- |
420/7 |
|
|
056/1 |
579/0 |
824/1 |
069/0 |
085/0- |
197/2 |
|
|
دیپلم |
951/0 |
751/0 |
266/1 |
207/0 |
528/0- |
431/2 |
|
|
فوق دیپلم ولیسانس |
208/1 |
815/0 |
483/1 |
140/0 |
397/0- |
814/2 |
|
|
بالاتر از لیسانس |
815/0- |
046/1 |
79/0- |
437/0 |
876/2- |
245/1 |
|
|
دانشجو |
826/3- |
909/0 |
208/4- |
000/0 |
617/5- |
035/0- |
|
|
شاغل |
484/1- |
703/0 |
112/2- |
036/0 |
868/2- |
100/0- |
|
|
سن |
201/0 |
023/0 |
852/8 |
000/0 |
156/0 |
245/0 |
|
|
سواد سلامت |
169/0- |
079/0 |
133/2- |
034/0 |
325/0- |
013/0- |
|
|
عادات بهداشتی |
035/0 |
087/0 |
408/0 |
684/0 |
135/0- |
206/0 |
|
|
|
153/0 |
171/0 |
895/0 |
372/0 |
184/0- |
491/0 |
|
|
شاخص بهداشت دهان OHI |
اثر ثابت |
163/1 |
287/0 |
056/4 |
000/0 |
598/0 |
728/1 |
|
|
140/0 |
069/0 |
018/2 |
045/0 |
003/0 |
276/0 |
|
|
دیپلم |
195/0- |
090/0 |
170/2- |
031/0 |
372/0- |
018/0- |
|
|
فوق دیپلم ولیسانس |
114/0- |
097/0 |
170/1- |
243/0 |
306/0- |
078/0 |
|
|
بالاتر از لیسانس |
346/0- |
125/0 |
764/2- |
006/0 |
592/0- |
099/0- |
|
|
دانشجو |
249/0- |
109/0 |
288/2- |
023/0 |
463/0- |
035/0- |
|
|
شاغل |
035/0- |
084/0 |
421/0- |
674/0 |
201/0- |
130/0 |
|
|
سن |
024/0 |
003/0 |
787/8 |
000/0 |
018/0 |
029/0 |
|
|
سواد سلامت |
040/0- |
009/0 |
193/4- |
000/0 |
058/0- |
021/0- |
|
|
عادات بهداشتی |
012/0- |
010/0 |
122/1- |
263/0 |
032/0- |
009/0 |
|
|
|
011/0 |
020/0 |
536/0 |
592/0 |
029/0- |
051/0 |
میانگین نمره DMFT در همه گروه های تحصیلاتی تفاوت معنی داری با هم نداشتند (05/0p>). میانگین نمره DMFT درگروه دانشجو، 826/3 واحد کمتر ازگروه خانه دار بود (001/0p<). میانگین نمره DMFT در گروه شاغل 484/1 واحد کمتر از گروه خانه دار بود (036/0(p.
میانگین نمره OHI در گروه با تحصیلات دیپلم، 195/0
واحد کمتر از گروه زیردیپلم بود (031/0p=). میانگین نمره OHI در گروه بالاتر از لیسانس، 346/0 واحد کمتر از گروه زیردیپلم بود (006/0p=). میانگین نمره OHI در گروه فوق دیپلم یا لیسانس، تفاوت معنی داری با گروه زیردیپلم نداشت (05/0.(p> میانگین نمره OHI در افراد دانشجو، 249/0 واحد کمتر از افراد خانه دار بود (23/0p=). میانگین نمره OHI در افراد شاغل تفاوت معنی داری با افراد
خانه دار نداشت (05/0p>).
بحث
این پژوهش به بررسی رابطه سواد سلامت دهان با رفتار بهداشتی دهان و دندان در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر شیراز پرداخته است. استفاده از رگرسیون خطی چند متغیره برای کشف این روابط رویکردی است که امکان کنترل متغیرهای مخدوش کننده را فراهم می کند و تصویر واضح تری از عواملی که بر نتایج سلامت دهان تأثیر می گذارد ارائه می دهد. نتایج نشان می داد که سطح تحصیلات، تأثیر قابل توجهی بر سواد سلامت دهان و دندان دارد، به طوری که افرادی که دارای مدرک فوق دیپلم و لیسانس بودند، سطوح سواد بالاتری را نشان دادند. این نشان می داد که مداخلات آموزشی با هدف قرار دادن سلامت دهان و دندان می تواند به ویژه برای افرادی که سطح تحصیلات پایین تری دارند، مفید باشد. (23-14،20) به نظر می رسد وضعیت شغلی نیز نقشی ایفا می کرد، به طوری که دانشجویان، سواد بهداشت دهان و دندان کمتری در مقایسه با زنان خانه دار نشان می دادند. این می تواند به دلیل نیازهای زندگی دانشگاهی باشد که ممکن است زمان و منابع موجود برای حفظ سلامت دهان را محدود کند. (25و24) جالب توجه است که نمرات DMFT که نشان دهنده پوسیدگی دندان، دندان های از دست رفته و دندان های پر شده است، تفاوت معنی داری در بین سطوح تحصیلی نشان نمی داد اما بر اساس وضعیت شغلی متفاوت بود. دانشجویان نسبت به زنان خانه‌دار نمرات DMFT پایین‌تری داشتند که ممکن است به سن، عادات غذایی متفاوت، دسترسی به مراقبت‌های دندانی یا آگاهی از شیوه های بهداشت دهان نسبت داده شود. (27و26) نمرات OHI در افراد با تحصیلات عالی و در دانشجویان در مقایسه با زنان خانه دار کمتر بود. این می تواند نشان دهد که آموزش عالی با شیوه های بهتر بهداشت دهان همراه است. (30-26) هم مطالعه حاضر و هم سایر مطالعات، مانند پژوهشی که در کرمان انجام شد، شامل متغیرهای جمعیت شناختی مانند سن، سطح تحصیلات و وضعیت اشتغال بود. میانگین سنی شرکت کنندگان در مطالعه ما (63/4 ± 26/27 سال) مشابه میانگین سنی در مطالعه کرمان
(25/5 ± 92/27) بود. مطالعه ما نشان داد که سطوح تحصیلات عالی با سواد بهداشت دهان و دندان بهتر ارتباط دارد. این با یافته های مطالعه در کرمان که همبستگی معنی داری بین سطح تحصیلات و سواد سلامت دهان و دندان را نشان داد، مطابقت دارد. هر دو مطالعه نشان می‌دهند که مداخلات آموزشی با هدف سلامت دهان و دندان می‌تواند برای افرادی با سطوح تحصیلات پایین‌تر مفید باشد. مطالعه ما نشان داد که وضعیت اشتغال بر سواد سلامت دهان و دندان تأثیر می‌گذارد و دانش‌آموزان سواد کمتری نسبت به زنان خانه‌دار نشان می‌دهند. به طور مشابه، مطالعه در کرمان نشان داد که وضعیت شغلی (خانه دار، شاغل، دانشجو) بر رفتارهای بهداشت دهان و دندان تأثیر می گذارد. هر دو مطالعه از DMFT (دندان های پوسیده، از دست رفته، پر شده) و OHI (شاخص بهداشت دهان و دندان) به عنوان شاخص های کلیدی سلامت دهان استفاده کردند. رابطه معکوس بین سواد سلامت و شاخص های منفی سلامت دهان (به عنوان مثال، DMFTو OHI که در مطالعه ما یافت شد)، در مطالعات دیگر نیز مشاهده شد. در مطالعه حاضر 250 شرکت کننده وجود داشت، در حالی که مطالعه در کرمان 169 شرکت کننده داشت و مطالعه دیگری در جنوب برزیل 520 شرکت کننده داشت. مکان‌های جغرافیایی متفاوت است. لذا ممکن است تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی- اقتصادی، بر تعمیم یافته‌ها تأثیر بگذارد. مطالعه ما نشان داد که نمرات DMFT تفاوت معنی داری بین سطوح تحصیلی نشان نمی دهد اما بر اساس وضعیت شغلی متفاوت است. در مقابل، مطالعات دیگر ممکن است به طور خاص این تمایز را برجسته نکرده باشند. مطالعه کرمان بر لزوم مشاوره دندانپزشکی قبل از بارداری تاکید داشت که تمرکز خاصی در مطالعه ما نبود. در پژوهش کرمان از پرسشنامه 17 سوالی سواد سلامت دهان و دندان استفاده شد که شامل درک مطلب، شمارش، گوش دادن و مهارت های تصمیم گیری بود. مطالعه ما ابزار اندازه گیری دقیق مورد استفاده برای سواد سلامت را مشخص نکرد. مطالعه ما رابطه معکوس بین سواد سلامت و عادات بهداشتی را با شاخص‌های منفی سلامت دهان برجسته کرد. این مطالعه در تایلند همچنین به تأثیر مدیریت مراقبت از خود و ترس از درمان دندانپزشکی بر رفتارهای بهداشت دهان اشاره می کرد.(9) به طور کلی، مطالعه ما اهمیت در نظر گرفتن عوامل جمعیت شناختی را هنگام طراحی برنامه ها و مداخلات سواد سلامت دهان برجسته می کند. با تطبیق این ابتکارات با نیازهای خاص گروه های مختلف، ممکن است بتوان نتایج سلامت دهان و دندان را در میان زنان باردار بهبود بخشید. پیشنهاد می شود که در مطالعات آتی این یافته‌ها با سایر جمعیت‌ها مقایسه شوند و بررسی شود که آیا الگوهای مشابهی ظاهر می‌شوند یا خیر. تحقیقات آینده همچنین می‌تواند دلایل اساسی تفاوت‌های مشاهده شده در سواد و رفتارهای بهداشت دهان و دندان را بررسی کند، که به طور بالقوه منجر به استراتژی‌های مؤثرتری برای ارتقای سلامت دهان در میان زنان باردار می‌شود.
نتیجه گیری
بررسی ارتباط سواد سلامت و عملکرد بهداشتی با وضعیت سلامت دهان و دندان زنان باردار، نشان داد که رابطه ای عکوس بین متغیر ها وجود دارد؛ یعنی با افزایش میزان سواد سلامت و عملکرد بهداشتی در بین افراد، شاخص های سلامت دهان و دندان بطور معکوسی کاهش می یافت؛ به بیان دیگر، هرچه سطح سواد سلامت و آگاهی افراد بالاتر
می رفت، عملکرد و عادات رفتاری بهداشتی آن ها نیز بهتر و درنتیجه میزان دبری، جرم و شاخص های OHI و DMFT کاهش می یافت و وضعیت بهداشت دهان و دندان مناسب تری داشتند.
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر مستخرج از پایان نامه دانشجویی دکتر آناهیتا مولایی با شماره طرح 26454 در دانشگاه علوم پزشکی شیراز می باشد و توسط معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شیرازحمایت مالی شد.
تضاد منافع
هیچ تضاد منافعی وجود ندارد.
)