مقایسه اثر درمان‌های دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی و سرپایی بر روی ترس و اضطراب و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان کودکان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده دندانپزشکی مشهد

2 مرکز تحقیقات مواد دندانی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران

3 دانشیار، گروه بیماری های دهان ،دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد،مشهد،ایران

4 دانشیار - دندانپزشکی کودکان

چکیده

هدف از انجام این مطالعه مقایسه تأثیر درمانهای دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی و درمانهای دندانپزشکی سرپایی بر روی میزان ترس و اضطراب از دندانپزشکی کودکان مبتلا به پوسیدگی زودرس دندانی و همچنین کیفیت زندگی کودکان بود.
مواد و روش ها: در این مطالعه توصیفی مقطعی دو گروه کودک 3 تا 6 ساله که یک گروه نیازمند درمان دندانپزشکی با بیهوشی عمومی و گروه دیگر نیازمند درمان سرپایی در مطب بودند، انتخاب شدند. پرسشنامه های ارزیابی میزان ترس و اضطراب کودک(DS-CFSS) و ارزیابی کیفیت زندگی مرتبط با دهان کودک (F-ECOHIS) پیش از انجام درمان و 1 ماه پس انجام درمان ها در اختیار والدین قرار گرفت.در نهایت نتیجه این پرسشنامه ها، با یکدیگر مقایسه گردید. جهت آنالیز آماری از آزمونهای Mann-Whitney، T-Test , Kruskal-Wallis و Wilcoxon Signed Ranks استفاده گردید.سطح معنی داری آزمونها ۰۵ /۰ در نظر گرفته شد.
یافته ها: اضطراب پیش از آغاز درمان و همچنین پس از پایان درمان، در گروه بیهوشی عمومی به طور معناداری از گروه درمان سرپایی بیشتر بود. (001 /0 ( p< نمره اضطراب کودکان در روش درمان سرپایی (007/0p=) و در روش درمان تحت بیهوشی عمومی به طور معناداری کاهش یافت (001 /0 ( p<.کیفیت زندگی پیش از آغاز درمان کودکان در گروه درمان سرپایی به طور معناداری از گروه بیهوشی عمومی بیشتر بود. (008/0P=) کیفیت زندگی پس از پایان درمان کودکان در گروه درمان سرپایی تفاوت معناداری از لحاظ آماری با گروه بیهوشی عمومی نداشت(61 / 0 p=).
نتیجه گیری: هر دو روش درمان سرپایی و تحت بیهوشی عمومی کارایی بالایی دارند و به خوبی در کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان کودکان اثر مثبت دارند و قادر به کاهش اضطراب دندانپزشکی کودکان هستند.روش بیهوشی عمومی در کاهش اضطراب کودک نسبت به بیس لاین موفق تر بود اما در زمینه بهبود کیفیت زندگی بین دو گروه تفاوت معناداری مشاهده نشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparison between the Effect of General Anesthesia and Routine Outpatient Dental Treatment on Fear, Anxiety and Oral Health Related Quality of Life in Pediatric Patients

نویسندگان [English]

  • zahra mohammadzadeh 1
  • Mehradad Mehdizadeh 2
  • Pegah Mosannen mozaffari 3
1 Assistant Professor of Department of Pediatric Dentistry, Dental Material Research Center, School of Dentistry,Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
2 Dental Materials Research Center, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
3 Associate Professor of Department of Oral and Maxillofacial Medicine, Dental Material Research Center, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran.
4
چکیده [English]

Introduction: The purpose of this study is to comparison the effect of dental treatments under general anesthesia and outpatient on the level of fear and anxiety and quality of life related to oral health of children.
Methods & Materials: In this cross sectional study two groups of 3 to 6 years old children are selected, one group need dental treatment with general anesthesia and the other group need outpatient treatment in the office. Questionnaires for assessing the child's fear and anxiety level (DS-CFSS) and evaluating the quality of life related to the child's mouth (F-ECOHIS) are provided to the parents before the treatment and 1 month after the treatment. Data were analyzed in SPSS software (version17) using Mann whitney, T-Test , Kruskal-Wallis and Wilcoxon Signed Ranks.The level of significancy was 0.05.
Results: Anxiety before the treatment and also after the end of the treatment was significantly higher in the general anesthesia group than in the outpatient treatment group (p<0.001 and p<0.001). Children's anxiety score has decreased significantly in the outpatient treatment method (p=0.007) and in the treatment method under general anesthesia decreased significantly (p<0.001). The quality of life of children in the outpatient treatment group was significantly higher than the general anesthesia group before the study (p=0.008). There is no significant difference in the quality of life after the treatment between children in the outpatient treatment group and general anesthesia. (p=0.614).
Conclusion: Both methods, outpatient treatment and treatment under general anesthesia are highly effective and have a positive effect on the quality of life related to children's oral health and are able to reduce their anxiety. The treatment under general anesthesia was more successful in reducing anxiety of children comparison to base line ,but in related to the quality of life there was no significant difference.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dental treatments
  • general anesthesia
  • fear
  • anxiety
  • quality of life
  • children

اصل مقاله

مقدمه

پوسیدگی زودرس دندان کودکان (ECC,Early childhood caries)  شایعترین بیماری مزمن دوران کودکی است که به محض رویش دندانها بروز کرده و عبارت است از یک یا چند سطح دندانی پوسیده، از دست رفته و پرشده که در دندانهای شیری کودک 71 ماهه (6 ساله) یا کوچکتر، دیده می‌شود.(1) تأثیر سلامت دهان و دندان بر کیفیت زندگی به ویژه در کودکان خردسال از اهمیت بالایی برخوردار است. اندازه گیری کیفیت زندگی وابسته به سلامت دهان (OHRQoL) Oral Health Related Quality of Life اغلب به منظور تعیین اولویت‌های بهداشت دهان و دندان مورد استفاده قرار می‌گیرد. تعداد محدودی پرسشنامه جهت ارزیابی OHRQoL در کودکان پیش دبستانی طراحی شده است که یکی از مرسوم‌ترین آنها Early Childhood

 

Oral Health Impact Scale (ECOHIS) می‌باشد.(3و2) مطالعات عوامل مختلفی را بر OHRQoL در کودکان مؤثر می‌دانند که از آن جمله می‌توان به وضعیت اقتصادی-اجتماعی خانواده، سطح تحصیلات والدین، وضعیت بهداشت دهان و دندان و درک والدین از سلامت دهان و دندان کودکانشان اشاره نمود.(4) در مطالعه جباری فر و همکاران(5) پس از ترجمه شاخص اصلی ECOHIS به زبان فارسی، به ارزیابی روایی و پایایی نسخه فارسی این شاخص پرداختند و به این نتیجه رسیدند که نسخه فارسی پرسشنامه برای ارزیابی تأثیر سلامت دهان و دندان بر کیفیت زندگی کودکان پیش دبستانی با والدین فارسی زبان، دارای روایی و پایایی می‌باشد.

یکی از نگرانی‌ها و دغدغه‌ها در کلینیک‌های دندانپزشکی به ویژه برای دندانپزشکانی که با کودکان
سر و کار دارند، ترس و اضطراب کودکان از خدمات دندانپزشکی می باشد.(6) ترس و اضطراب از دندانپزشکی، نه تنها بر سلامت دندان در کودکان لطمه می زند، بلکه اگر همچنان در سراسر طول عمر، ادامه یافته وبرطرف نشود، می تواند سلامت دهان و دندان، سلامت سیستمیک و روانی فرد را مختل سازد.(7)

بیهوشی عمومی در کودکان جهت انجام درمان های دندانپزشکی در سه دهه گذشته معرفی شده است و در برخی از بیماران بیهوشی عمومی کارآمدترین و مؤثرترین روش درمانی است.(8) اعمال وسیع دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی به خصوص برای کودکان بسیار مضطرب یا کودکان بسیار کم سن یا در موارد پوسیدگی‌های وسیع دندانی که نیازمند اقدام فوری هستند و شرایط برای درمان در مطب فراهم نیست، اقدامی پرارزش می‌باشد.(10و9) از مزایای انجام درمان های دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی می توان به درمان ایمن و کارآمد و مناسب، همچنین
 درمان های وسیع، تنها در یک جلسه درمانی با حداقل ناراحتی برای بیمار و استرس ذهنی و جسمی کمتر برای بیمار و دندانپزشک اشاره کرد.(14-11) نکته بسیار مهم در درمانهای بیهوشی این است که، با صرف زمان کوتاهتر، مطمئن‌ترین درمان برای بیمار انجام می‌شود.(15) در مطالعات یافت شده است که کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان و دندان پس از درمان دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی به طور قابل توجهی بهبود می یابد.(16)

روش های مختلفی برای بررسی ترس از دندانپزشکی کودکان وجود دارد از جمله مشاهده مستقیم وضعیت فیزیولوژیک کودک، تکمیل پرسشنامه اندازه گیری اضطراب از دندانپزشکی کودکان توسط والدین و
مقیاس های خود اظهاری که توسط کودک تکمیل می شود.(17) یکی از این روش‌ها استفاده از پرسشنامه (CFSS_DS) Children’s Fear Survey Schedule Dental Subscale یا ابزار بررسی ترس کودکان زیر شاخه دندانپزشکی می‌باشد که اولین بار در سال ١٩٦٨ معرفی شد.(18) از آن جایی که اغلب وضعیت های دندانپزشکی در CFSS_DS عنوان شده است، در اندازه گیری ترس از دندانپزشکی کودکان از دقت بالایی برخوردار است، همچنین پایایی بالایی دارد و در رده سنی وسیعی در کودکان قابل استفاده می باشد.(21-19)

در سالهای گذشته درمان دندانپزشکی کودکان به صورت سرپایی متداول‌ترین شیوه بوده است. با توجه به تغییرات مشاهده شده در روش های فرزندپروری والدین، در شرایط سرشتی متفاوت کودکان و شیوع بالای اختلالات اضطرابی در کودکان، در شرایطی امکان انجام درمان های دندانپزشکی بعد از به کار گیری تمامی تکنیکهای هدایت رفتاری در مطب دندانپزشکی امکان پذیر نمی‌باشد. در نتیجه در سالهای اخیر روش درمان دندانپزشکی با بیهوشی شیوع بیشتری پیدا کرده است.

پر واضح است که درمان دندانپزشکی می تواند همراه با ایجاد ترس و اضطراب برای کودکان باشد. از طرف دیگر وجود دندان های پوسیده متعدد می‌تواند بر کیفیت زندگی کودکان مؤثر باشد. با توجه به تمامی مطالب گفته شده هدف از این مطالعه، مقایسه تأثیر درمان های دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی و سرپایی بر روی ترس و اضطراب و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان کودکان بود.

 

مواد و روش ها

. این پژوهش با کد اخلاق IR.MUMS.DENTISTRY. REC.1400.154 مصوب گردیده است. قبل از شروع مطالعه از والدین رضایت نامه آگاهانه اخذ گردید.

در این مطالعه توصیفی-مقطعی، دو گروه 60 نفری از کودکان 3 تا 6 ساله مبتلا به ECC که یک گروه نیازمند درمان دندانپزشکی با بیهوشی عمومی و گروه دیگر نیازمند درمان سرپایی در مطب بودند، انتخاب شدند. کودکانی در گروه درمان، تحت بیهوشی عمومی قرار گرفتند که بعد از تلاش جهت انجام درمان دندانپزشکی سرپایی به دلیل ترس و اضطراب شدید، قادر به تحمل درمان در مطب دندانپزشکی نبودند.

برای 60 نفر ازکودکانی که غیرهمکار بودند و امکان انجام درمان دندانپزشکی برای آنها با روش سرپایی وجود نداشت، با استفاده از روش بیهوشی (در کلینیک شهاب در فروردین تا مهر 1401) درمان‌های دندانپزشکی انجام شد و برای 60 نفر از کودکان که همکار بودند و امکان درمان سرپایی را داشتند، درمان به صورت سرپایی در مطب انجام گردید. در هر دو گروه، درمان توسط متخصص دندانپزشکی کودکان انجام شد. معیار‌های ورود به مطالعه، کودکان ۳ تا ۶ ساله مبتلا به ECCو معیارهای خروج از مطالعه، شامل کودکان دارای شرایط پزشکی خاص والدین و والدینی که تمایل به انجام درمان های دندانپزشکی ضروری کودک خود را نداشتند، بود.

نسخه فارسی پرسشنامه ارزیابی کیفیت زندگی مرتبط با دهان کودک(F-ECOHIS)  و پرسشنامه ارزیابی میزان ترس و اضطراب کودک (DS-CFSS) تهیه گردید و پیش از انجام درمان در هر دو گروه، در اختیار والدین قرار گرفت تا پرسشنامه‌ها را بر حسب شرایط کودکشان تکمیل کنند. (ضمیمه 1, 2). محدوده نمرات قابل کسب از 15تا 75 بود. فاکتورهای جنس، سن، فرزند چندم خانواده بودن، تعداد فرزندان خانواده و سابقه دندانپزشکی نیز در قالب پرسشنامه‌ها در هر دو گروه بیهوشی عمومی و درمان سرپایی بررسی شدند. به والدین توضیح داده شد که این پرسشنامه برای ارزیابی میزان استرس کودک و ارزیابی تأثیر مشکلات دهان و دندان ها بر سلامت و زندگی روزمره کودک و والدینشان تهیه شده است. میانگین تعداد جلسات درمان سرپایی در کودکان مطالعه حاضر، 4 جلسه بوده است. نمره کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان و دندان کودک و اضطراب او پیش از درمان در دو روش بیهوشی عمومی و درمان سرپایی به این شیوه تعیین گردید. یک ماه پس از اتمام درمان‌های ضروری دندانپزشکی کودکان در دو روش، مجدداً دو پرسشنامه مذکور را در اختیار والدین کودکان قرار دادیم تا بر حسب شرایط جدید کودکشان آن را تکمیل کنند و به این شیوه نمره کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان و دندان کودک و اضطراب او تعیین شد. سپس نتیجه این دو مرحله تکمیل پرسشنامه‌ها در پیش از انجام درمان و نیز یک ماه بعد از درمان، با یکدیگر مقایسه و بررسی گردید و تأثیر این دو روش درمانی بر کیفیت زندگی کودکان و اضطراب آنان سنجیده شد.

 

پرسشنامه F-ECOHIS شامل ۱۵ پرسش 5 گزینه‌ای می‌باشد. این پرسشنامه شامل 4 ‌حیطه درد (سؤال 1)، عملکرد کودک (سؤالات 2 تا 5)، قلمرو روانی کودک (سؤالات 6و7) و حیطه خودشناسی و روابط اجتماعی کودک(سؤالات8 و 9) بود. پرسشنامهDS  CFSS-شامل ۱۵ پرسش ۵ گزینه‌ای بود. محدوده نمرات بین 0 تا 75 بوده است و جهت ارزیابی نمرات ، مقایسه میانگین اضطراب در دو گروه تحت مطالعه انجام گردید.پرسشنامه‌های ذکر شده دارای نسخه فارسی هستند که روایی و پایایی آن نیز تأیید شده است.(24-22) جهت آنالیز آماری از آزمونهای Mann-Whitney، T-Test Kruskal-Wallis و Wilcoxon Signed Ranks استفاده گردید. سطح معنی داری آزمونها 05/0 در نظر گرفته شد.برای تعیین حجم نمونه از نرم افزار جی پاور استفاده شد. 48/0size effect=، 05/0α= و توان آزمون 8/0 در نظر گرفته شد

 

یافته ها

در این مطالعه توصیفی مقطعی، تعداد 60 کودک در گروه درمان دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی و تعداد 60 کودک در گروه درمان سرپایی دندانپزشکی برای بررسی میزان اضطراب از دندانپزشکی و نیز کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان بررسی شدند. با استفاده از آزمون Kolmogorov -Smirnov   توزیع داده‌های متغیرهای کمی از جهت نرمال بودن، بررسی شد، که بعضی از متغیرها دارای توزیع نرمال و بعضی دیگر فاقد توزیع نرمال بودند وبنابراین در تحلیل داده‌ها این مطلب مورد توجه قرار گرفت.

در ادامه، گروه ها از نظر متغیرهای تأثیرگذاری مانند جنس، سن، فرزند چندم خانواده بودن، تعداد فرزندان خانواده و سابقه دندانپزشکی بررسی شدند. در هر دو گروه بیهوشی عمومی و درمان سرپایی، تعداد دختران 31 نفر(7/51 درصد) و تعداد پسران 29 نفر(3/48درصد) بود. تعداد دختران و پسران در دو گروه از نظر آماری اختلاف معنی داری با یکدیگر نداشت. (99/0<P) آزمون  Mann-Whitneyنشان داد که نمره اضطراب پیش از درمان دخترها  (13/13±9/35) نسبت به پسر‌ها (58/12±4/31) در روش درمان سرپایی اختلاف معنی داری از لحاظ آماری نداشت(19/0 P=) همچنین آزمون T نشان داد که نمره اضطراب پیش از درمان دخترها(1/3±2/47) نسبت به پسرها(1/3±4/45)در روش درمان بیهوشی عمومی اختلاف معنی داری از لحاظ آماری نداشت(97/0P=)

در مطالعه حاضر، در روش درمان سرپایی، تعداد کودکان سه ساله‌ 3 نفر(۵ درصد)، ‌چهار ساله‌ ۶ نفر
(10 درصد)، پنج ساله‌10نفر(7/16 درصد)، شش ساله‌ 41 نفر (3/68) درصد بود. در روش درمان بیهوشی،تعداد کودکان سه ساله 22 نفر (7/36 درصد)، چهار ساله‌ها 23 نفر (3/38 درصد)، پنج ساله‌ها 8 نفر (3/13 درصد)، شش ساله‌ها ۷نفر (7/11 درصد) شرکت کردند. دو گروه از نظر سن کودکان مطالعه با یکدیگر تفاوت معناداری داشتند (001/0 (P<و سن کودکان حاضر در گروه بیهوشی از سن کودکان گروه درمان سرپایی کمتر بود.

از نظر تعداد فرزندان خانواده دو گروه تفاوت معناداری با یکدیگر نداشتند (69/0 P=) در رابطه با تأثیرتعداد فرزندان خانواده بر اضطراب کودک پیش از آغاز درمان آزمون  Kruskal-Wallis نشان داد رابطه معناداری بین تعداد فرزندان خانواده و اضطراب اولیه کودک در هیچ یک از دو گروه سرپایی (78/0=P) و بیهوشی(62/0=P)  مشاهده نشد. همچنین آزمون Kruskal-Wallis نشان داد در رابطه با تأثیر چندمین فرزند خانواده بودن بر اضطراب کودک، رابطه معناداری بین این دو مورد در گروه های تحت مطالعه سرپایی (45/0=P)و بیهوشی (87/0=P)مشاهده نشد  از نظر سابقه دندانپزشکی هیچ اختلاف قابل توجهی از لحاظ آماری بین گروه درمان سرپایی (9/55 درصد) و گروه درمان تحت بیهوشی عمومی (2/49 درصد) مشاهده نشد. (46/0 P=)

آزمون Mann-Whitney نشان داد که میانگین نمره اضطراب پیش از آغاز درمان در گروه بیهوشی عمومی (2/12±3/46) به طور معناداری از گروه درمان سرپایی(3/13±3/13) بیشتر بود(001/0 (P<، همچنین میانگین نمره اضطراب یک ماه پس از درمان در گروه بیهوشی عمومی(7/38) به طور معناداری(001/0 (P< از گروه درمان سرپایی(03/31) بیشتر بود(مضطرب‌تر بودند). (جدول 1). تحلیل کوواریانس اضطراب با در نظر گرفتن اثر مخدوش‌گری پیش آزمون نشان داد که ضریب نمره‌ی اضطراب در گروه سرپایی نسبت به بیهوشی از لحاظ آماری معنی دار نبود.)61/0= (P البته نمره‌ی اضطراب قبل از درمان تأثیر مثبتی و قابل قبولی داشت)001/0> (P (جدول 2)

آزمون Mann-Whitney نشان داد، کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان پیش از آغاز درمان در گروه درمان سرپایی(3/10±7/55) به طور معناداری از گروه بیهوشی عمومی(6/10± 18/50) بهتر بود(008/0P=) اما هیچ اختلاف قابل توجهی از لحاظ آماری بین گروه درمان سرپایی( 6/5±4/63) و گروه درمان تحت بیهوشی عمومی (5/5±9/62) در مورد کیفیت زندگی یک ماه پس از درمان مشاهده نشد (61/0P=) (جدول3).

تحلیل کوواریانس کیفیت زندگی با در نظر گرفتن اثر مخدوش‌گری پیش آزمون  نشان داد که ضریب نمره‌ی کیفیت زندگی در گروه سرپایی نسبت به بیهوشی از لحاظ آماری معنی دار نبود (44/0= (P نمره‌ی کیفیت زندگی قبل از درمان اثر مداخله‌گری داشت که از لحاظ آماری
معنی دار بود (001/0 (P<(جدول4).

 

 

جدول 1: میانگین و انحراف معیار نمره اضطراب قبل، بعد و تغییرات آن در گروه‌های تحت مطالعه

 

درمان سرپایی

درمان بیهوشی

 

انحراف معیار±میانگین

میانه

دامنه‌ی میان چارکی

انحراف معیار±میانگین

میانه

دامنه‌ی میان چارکی

آزمون من-ویتنی

نمره اضطراب قبل از درمان

96/12±75/33

5/29

25/16

22/12±35/46

49

17

001/0>

نمره اضطراب بعد از درمان

37/13±03/31

26

5/15

89/12±75/38

5/38

75/16

001/0>

تغییر نمره اضطراب

75/10±71/2-

2-

7

32/10±6/7-

6-

75/17

055/0

نتیجه آزمون ویلکاکسون

007/0

001/0>

 

 

جدول 2: نتایج آنالیز کواریانس تأثیر گروه درمانی بر نمره اضطراب

P-value

آماره‌ی آزمون

خطای معیار

ضریب رگرسیون

 

61/0

50/0

01/2

02/1

گروه سرپایی

-

-

-

0

گروه بیهوشی

001/0>

63/9

07/0

69/0

نمره‌ی اضطراب قبل از درمان

 

جدول 3: میانگین و انحراف معیار نمره کیفیت زندگی قبل، بعد و تغییرات آن در گروه‌های تحت مطالعه

 

درمان سرپایی

درمان بیهوشی

 

انحراف معیار±میانگین

میانه

دامنه‌ی

میان چارکی

انحراف معیار±میانگین

میانه

دامنه‌ی میان چارکی

آزمون من-ویتنی

نمره کیفیت زندگی قبل از درمان

36/10±78/55

57

5/14

63/10±18/50

5/50

14

008/0

نمره کیفیت زندگی بعد از درمان

69/5±46/63

64

8

53/5±93/62

64

7

6/0

تغییر نمره کیفیت زندگی

31/8±68/7

5

75/10

69/10±75/12

75/16

75/14

005/0

نتیجه آزمون ویلکاکسون

001/0>

001/0>

 

جدول 4: نتایج آنالیز کواریانس تأثیر گروه درمانی بر نمره کیفیت زندگی آزمون

P-value

آماره‌ی آزمون

خطای معیار

ضریب رگرسیون

 

44/0

765/0-

96/0

738/0-

گروه سرپایی

.

.

.

0

گروه بیهوشی

001/0>

07/5

045/0

22/0

نمره‌ی کیفیت زندگی قبل از درمان

 

 

در رابطه با مقایسه قبل و پس از درمان میزان اضطراب و کیفیت زندگی در گروه درمان سرپایی، همانطور که در جداول 3و1 مشاهده می شود نمره اضطراب در گروه درمان سرپایی یک ماه بعد از درمان به صورت معنادار کاهش یافته بود.(007/0P=)، همچنین نمره کیفیت زندگی در گروه سرپایی یک ماه بعد از درمان به صورت معناداری بهبود پیدا کرده است. (001/0 (P<

در رابطه با مقایسه قبل درمان و پس از درمان میزان اضطراب و کیفیت زندگی در گروه درمان بیهوشی عمومی، همانطور که در جداول 3 و 1 مشاهده می شود، نمره اضطراب در گروه درمان تحت بیهوشی عمومی به صورت معنادار کاهش یافته بود(001/0 (P<. همچنین نمره کیفیت زندگی در گروه درمان تحت بیهوشی عمومی به صورت معناداری بهبود پیدا کرده بود. (001/0 (P<. نتایج حاصل از مقایسه میزان ترس و اضطراب بین دو گروه‌ مورد مطالعه و مقایسه نمره کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان بین دو گروه‌ مورد مطالعه در جداول 1و 3 به تفصیل ذکر شده است.

در رابطه با مقایسه تغییرات میزان اضطراب و کیفیت زندگی پیش از درمان و یک ماه پس از درمان بین دو گروه، همانطور که در جداول 3و1 مشاهده می شود نمره اضطراب در هر دو گروه کاهش پیدا کرد و همچنین کیفیت زندگی در هر دو گروه بهبود یافته بود. میزان این تغییرات کاهش اضطراب در گروه بیهوشی نسبت به گروه درمان سرپایی بیشتر، بود ولی این کاهش بیشتر معنادار نبود)055/0= (P

بهبود تغییرات کیفیت زندگی در گروه بیهوشی نسبت به گروه درمان سرپایی به صورت معنا داری از لحاظ آماری بیشتر بود. (005/0P=) آزمون Mann-Whitney نشان داد که کیفیت زندگی در حیطه درد (001/0 (P< و در حیطه خود‌شناسی و روابط اجتماعی (04/0 (P<در گروه درمان بیهوشی عمومی، به صورت معناداری از گروه درمان سرپایی بهتر بود. همچنین آزمون Mann-Whitney  نشان داد که کیفیت زندگی در حیطه عملکرد (64/0P=) و در حیطه قلمرو روانی (68/0P=) بین دو گروه تحت مطالعه تفاوت معنا داری نداشت.

 

بحث

در این مطالعه، 60 کودک تحت درمان سرپایی دندانپزشکی و 60 کودک تحت درمان با بیهوشی توسط متخصص دندانپزشکی کودکان قرار گرفتند. دو گروه حاضر در مطالعه از نظر سن با یکدیگر تفاوت معناداری داشتند و سن کودکان در گروه بیهوشی از گروه درمان سرپایی کمتر بودکه علت آن نیاز بیشتر به استفاده از روش بیهوشی عمومی در کودکان با سن کمتر می‌باشد.

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میانگین نمره اضطراب پیش از آغاز درمان در گروه بیهوشی عمومی به طور معناداری از گروه درمان سرپایی بیشتر بود(مضطرب‌تر بودند)، این موضوع امری مبرهن است زیرا در اکثر موارد بدلیل ترس و اضطراب بیشتر امکان درمان سرپایی برای آنان وجود ندارد.

نمره اضطراب کودکان در روش درمان سرپایی پس از پایان درمان کودکان کاهش معناداری یافته بود. همچنین نمره کیفیت زندگی در کودکان در روش سرپایی به طور معناداری بهبود یافت. نمره اضطراب در روش درمان تحت بیهوشی عمومی به طور معناداری کاهش یافت و همچنین کیفیت زندگی آنان نیز به طور معناداری بهبود یافته بود.

بررسی 4 حیطه مختلف شاخص کیفیت زندگی بین دو گروه تحت مطالعه نشان داد که در 2 حیطه عملکرد و روانی بین دو روش درمانی تفاوت معنی داری وجود نداشت، اما در دو حیطه درد و روابط اجتماعی نتایج در گروه بیهوشی عمومی به میزان معنا داری بهتر از گروه سرپایی بود. با توجه به اینکه سن بیماران در گروه بیهوشی عمومی کمتر از گروه سرپایی بوده است، ارزش درمان دندان های قدامی شیری با توجه به طول عمر کمتر این دندانها، در شرایط بیهوشی بیشتر از سرپایی بوده است و مسلمأ درمان همزمان 4 دندان قدامی در یک کودک می‌تواند اثر بسزایی در افزایش اعتماد به نفس و روابط اجتماعی او داشته باشد.

Klaassen و همکاران (25) ،در مطالعه خود از پرسشنامه CFSS-DS برای ارزیابی ترس و اضطراب کودکان استفاده, گزارش کردند که درمان دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر میزان ترس و اضطراب آنها نداشته است، که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی ندارد.

در مطالعه جباری فر(16) و همکاران کاهش معنادار اضطراب کودکان در روش بیهوشی عمومی مشاهده شدکه با نتیجه مطالعه حاضر همخوانی دارد و علت آن میتواند عدم مواجهه مکرر با دندانپزشکی و عدم رو به رویی با عوامل استرس‌زا برای کودک باشد. همچنین این حقیقت که دریافت یک جلسه درمان دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی بهبود قابل ملاحظه‌ای در کیفیت زندگی کودک ایجاد کرده است، شاید سبب ایجاد نگرش مثبت نسبت به دندانپزشکی در کودک شده و ترس و اضطراب او را کاهش داده باشد. در مطالعه دیگری از جباری فر  و همکاران(24) که با پرسشنامه CFSS-DS به بررسی اضطراب کودکان در دو روش بیهوشی و سرپایی قبل و بعد درمان پرداخته بود، نتیجه افزایش غیر معنادار اضطراب در هر دو گروه بود که با نتایج مطالعه حاضر همخوانی ندارد. در مطالعه ذکر شده میانگین نمره اضطراب کودکان هم قبل و هم بعد از درمان به طور معناداری در گروه بیهوشی از گروه درمان سرپایی بیشتر بود، که با مطالعه حاضر همخوانی دارد.

در مطالعه Klaassen و همکاران(25) نیز کیفیت زندگی کودکان با پرسشنامه ECOHIS سنجیده شده است.در این مطالعه، که کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان در روش بیهوشی عمومی به طور معناداری بهبود یافته بود که با مطالعه حاضر همخوانی دارد. در مطالعه Halvani و همکاران(26) که با پرسشنامه ECOHIS کیفیت زندگی کودکان در روش بیهوشی عمومی سنجیده شد، نتیجه مطالعه بهبود معنادار کیفیت زندگی آنان بود که با مطالعه حاضر همخوانی دارد. از علت‌های آن، انجام تمامی درمان‌های مورد نیاز در یک جلسه و ملموس بودن بهبود کیفیت زندگی برای والدین کودکان بود. البته باید توجه داشت که محدوده سنی کودکان در مطالعه آنها، 2 تا 6 سال بوده است. همچنین در این مطالعه اشاره گردید که افزایش کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهانی بعد از درمان تحت بیهوشی عمومی، تنها به علت درمان نیست بلکه بیشتر مرتبط با رهایی از درد و ناراحتی می‌باشد.

در مطالعه Ridell و همکاران(27)،  با پرسشنامه FIS به بررسی کیفیت زندگی کودکان در روش بیهوشی پرداخته شد که همراستا با مطالعه حاضر به نتیجه بهبود کیفیت زندگی به طور معنادار رسیدند. در این مطالعه نتیجه گیری شد که درمان پوسیدگی های دندانی تحت بیهوشی عمومی اثر فوری بر روی کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهانی کودک و همچنین اثر مثبتی بر روی خانواده دارد. بهبود سلامت دندانی و افزایش درک والدین از بهبود در سمپتوم‌های دهانی و فانکشن در کودک، ارزش زیادی برای کودک و خانواده او دارد.

با توجه به آثار مطلوب هر دو روش بیهوشی و سرپایی می‌توان در موارد خاص که به هیچ وجه تأخیر درمان مجاز نباشد و از طرفی امید به همکاری کودک نمی‌رود از روش درمان تحت بیهوشی استفاده کرد و می توان این روش‌های درمانی کودکان را در بیمه شامل کرد تا والدین برای پرداخت هزینه‌ها مشکل کمتری داشته باشند. در رابطه با نقاط قوت مطالعه حاضر باید به این نکته اشاره کرد که با توجه به باور عموم در مورد تهاجمی بودن پروسه درمان تحت بیهوشی عمومی و اضطراب‌های شدیدی که در مورد این پروسه درمانی بین خصوصاً والدین وجود دارد، این مطالعه نشان داده که درمان دندانپزشکی کودکان تحت بیهوشی اثر به سزایی داشته باشد و در مواردی که به هر دلیل اعم از سن پایین و اضطراب شدید، امکان انجام درمان سرپایی نباشد، می‌توان به درمان تحت بیهوشی عمومی به عنوان روش درمانهای ایمن نگاه کرد. از محدودیت‌های مطالعه حاضر، اپراتور‌های درمان متفاوت در دو روش بیهوشی عمومی و سرپایی بود که ممکن است باعث تفاوت‌هایی جزیی در دو روش شده باشد. پیشنهاد می‌شود مطالعات بیشتری با حجم نمونه بالاتر و با اپراتور‌های درمانی یکسان در دو روش بیهوشی و سرپایی انجام شود.

 

نتیجه گیری

بر اساس یافته‌های حاصل از مطالعه حاضر، اضطراب و ترس از دندانپزشکی در کودکان در هر دو گروه درمان سرپایی و درمان تحت بیهوشی عمومی بعد از انجام درمان کاهش معناداری یافت. همچنین کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان در هر دو گروه بهبود قابل توجهی یافته بود. با توجه به شرایط موجود کودک، هر دو روش به خوبی در کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دهان اثر مثبت دارند و قادر به کاهش اضطراب دندانپزشکی کودکان هستند و در نتیجه هر دو روش کارایی بالایی دارند.

 

تشکر و قدردانی

این مقاله منتج از پایان نامه دانشجویی به شماره 342 می‌باشد.از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و دانشکده دندانپزشکی مشهد که ما را در انجام این پژوهش یاری نموده اند تقدیر و تشکر می گردد.  از زحمات سرکار خانم زیبا شیرخانی کلاگری، جهت مشاوره آماری و همچنین از کلینیک دندانپزشکی شهاب، بابت همکاری در راستای پیشبرد این مطالعه قدردانی می‌گردد.

 

 

 

 

 

 

 

ضمیمه 1

پرسشنامه تأثیر سلامت دهان و دندان برکیفیت زندگی در کودکان سه تا شش ساله (F-ECOHIS)

لطفأ برای هر یک از سؤالات زیر، بر اساس تجربیات کودکتان یا خودتان علامت ضربدر "×" را در جلوی بهترین جواب قرار دهید. توجه کنید که در موقع پاسخ به سؤالات از بدو تولد فرزندتان تاکنون را در نظر بگیرید. اطلاعات این پرسشنامه محرمانه خواهد ماند. از همکاری شما صمیمانه متشکریم.

 

نام و نام خانوادگی کودک:                                                   تکمیل کننده پرسشنامه:  مادرO    پدرO    غیره O

جنس کودک:   دخترO    پسر O

سن کودک:                                  کودک فرزند چندم خانواده است:                                          تعداد فرزند‌ان والدین:    

تلفن همراه والدین:                                                آدرس منزل:

 

  1. کودک سابقه کار دندانپزشکی را دارد؟
  2. تاکنون کودک شما چند بار دچار درد دندان، دهان، یا فک شده است؟

هرگزO       خیلی بندرتO     فقط چند بارO       چندین بارO      به دفعاتO     نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون کودک شما، به علت ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی، چند بار در نوشیدن مایعات گرم یا سرد دچار مشکل شده است؟

هرگزO     خیلی بندرتO     فقط چند بار O     چندین بار O    به دفعاتO    نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون کودک شما، به علت ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی، چند بار در خوردن غذا دچار مشکل شده است؟

هرگزO    خیلی بندرتO    فقط چند بارO    چندین بارO   به دفعاتO   نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون کودک شما، به علت ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی، چند بار در تلفظ لغات دچار مشکل شده است؟

هرگزO    خیلی بندرتO    فقط چند بارO    چندین بارO   به دفعاتO   نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون کودک شما، به علت ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی، چند بار از مهد کودک یا پیش دبستانی غیبت کرده است؟

هرگزO    خیلی بندرتO    فقط چند بارO    چندین بارO   به دفعاتO   نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون کودک شما، به علت ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی، چند بار بی‌خوابی یا کم خوابی داشته است؟

هرگزO    خیلی بندرتO    فقط چند بارO    چندین بارO   به دفعاتO   نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون کودک شما، به علت ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی، چند باردچار بیقراری یا آشفتگی شده است؟

هرگزO    خیلی بندرتO    فقط چند بارO    چندین بارO   به دفعاتO   نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون کودک شما، به علت ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی، چند بار از لبخند زدن یا خندیدن خودداری کرده است؟

هرگزO    خیلی بندرتO    فقط چند بارO    چندین بارO   به دفعاتO   نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون کودک شما، به علت ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی، چند بار از صحبت کردن خودداری کرده است؟

هرگزO    خیلی بندرتO    فقط چند بارO    چندین بارO   به دفعاتO   نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون به علت ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی کودکتان، چند بار شما یا دیگر اعضای خانواده نگران شده‌اید؟

هرگزO    خیلی بندرتO    فقط چند بارO    چندین بارO   به دفعاتO   نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون به علت ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی کودکتان، چند بار شما یا دیگر اعضای خانواده احساس تقصیر کرده‌اید؟

هرگزO    خیلی بندرتO    فقط چند بارO    چندین بارO   به دفعاتO   نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون به علت ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی کودکتان، چند بار شما یا دیگر اعضای خانواده از محل کارتان مرخصی گرفته‌اید یا از وظایف خود در خانه باز مانده‌اید؟

هرگزO    خیلی بندرتO    فقط چند بارO    چندین بارO   به دفعاتO   نمی‌دانمO

 

  1. تاکنون ناراحتی‌های دهان و دندان یا درمانهای دندانپزشکی کودکتان، چند بارفشار اقتصادی بر خانواده شما داشته است؟

هرگزO    خیلی بندرتO    فقط چند بارO    چندین بارO   به دفعاتO   نمی‌دانمO

 

  1. به طور کلی چقدر از ظاهر دهان و دندان کودکتان راضی هستید؟

خیلی کمO     کمO      زیادO      خیلی زیادO      نمی‌دانمO

 

  1. به طور کلی وضعیت دهان و دندان کودکتان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

خیلی بدO       بدO      خوبO      خیلی خوبO      نمی‌دانمO

 

ضمیمه 2

پرسشنامه تعیین میزان ترس و اضطراب کودکان از دندانپزشکی (DS-CFSS)

والدین گرامی

لطفأ برای هر یک از کلمات یا جملات زیر، بر اساس تجربیات کودکتان علامت ضربدر "×" را در مقابل بهترین جواب که بیانگر حس کودکتان است قرار دهید. اطلاعات این پرسشنامه محرمانه خواهد ماند. از همکاری شما صمیمانه متشکریم.

 

نام و نام خانوادگی کودک:                                                    تکمیل کننده پرسشنامه:  مادرO  پدرO   غیرهO

جنس کودک:   دخترO    پسرO

سن کودک:                                  کودک فرزند چندم خانواده است:                    تعداد فرزند‌های والدین:    

تلفن همراه والدین:                                                   آدرس منزل:

 

کودک سابقه کار دندانپزشکی را دارد؟         

  1. از دندانپزشک اصلاً نمی ترسم O خیلی کم می ترسم O  تا اندازه‌ای می ترسمO نسبتا زیاد می ترسمO  خیلی زیاد می ترسمO

2.از پزشک   اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسم O  تا اندازه‌ای می ترسمO نسبتا زیاد می ترسمO  خیلی زیاد می ترسمO

3.از آمپول   اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسم O  تا اندازه‌ای می ترسمO نسبتا زیاد می ترسمO  خیلی زیاد می ترسمO

4.از اینکه کسی دهانم را معاینه کند   اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسم O  تا اندازه‌ای می ترسمO نسبتا زیاد می ترسمO  خیلی زیاد می ترسمO

5.از اینکه مجبور به باز کردن دهانم شوم   اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسمO  تا اندازه‌ای می ترسمO نسبتا زیاد می ترسمO  خیلی زیاد می ترسمO

6.از اینکه یک غریبه به من دست بزند  اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسمO  تا اندازه‌ای می ترسمO نسبتا زیاد می ترسمO  خیلی زیاد می ترسمO

7.از اینکه یک نفر به من نگاه کند  اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسمO  تا اندازه‌ای  می ترسمO نسبتا زیاد  می ترسمO  خیلی زیاد  می ترسمO

8.از تراشیدن دندانم توسط دندانپزشک   اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسمO  تا اندازه‌ای  می ترسمO نسبتا زیاد  می ترسمO  خیلی زیاد  می ترسمO

  1. از دیدن مته دندانپزشک اصلاً نمی ترسم O خیلی کم می ترسم O  تا اندازه‌ای  می ترسمO نسبتا زیاد  می ترسمO  خیلی زیاد  می ترسمO

10.از صدای مته دندانپزشک  اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسمO  تا اندازه‌ای  می ترسمO نسبتا زیاد  می ترسمO  خیلی زیاد  می ترسمO

11.از اینکه کسی وسیله‌ای را در دهانم بگذارد   اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسمO  تا اندازه‌ای  می ترسمO نسبتا زیاد  می ترسمO  خیلی زیاد  می ترسمO

12.از حالت خفگی    اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسم O  تا اندازه‌ای  می ترسمO نسبتا زیاد  می ترسمO  خیلی زیاد  می ترسمO

13.از اینکه مجبور شوم به بیمارستان بروم  اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسمO  تا اندازه‌ای  می ترسمO نسبتا زیاد  می ترسمO  خیلی زیاد  می ترسمO

14.از کسی که روپوش سفید پوشیده  اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسمO  تا اندازه‌ای  می ترسمO نسبتا زیاد  می ترسمO  خیلی زیاد  می ترسمO

15.از پرستاری که دندان‌هایم را تمیز کند   اصلاً نمی ترسم O  خیلی کم می ترسمO  تا اندازه‌ای  می ترسمO نسبتا زیاد  می ترسمO  خیلی زیاد می ترسمO

مراجع

  1. Mazaheri R, Feizi-Najafi N, Ghaffari E, Alamdarloo Y, Ghazalgoo A. Knowledge, attitudes and performance of mothers of children aged 1-3 years regarding oral health and early childhood caries in: Shiraz. Journal of Isfahan Dental School. 2016; 12(3): 248-59 [Persian].
  2. James JM, Puranik MP, Sowmya K. Mothers’ Sense of Coherence as a Predictor of Oral Health Related Quality of Life Among Preschool Children: A Cross-Sectional Study. Journal of Indian Association of Public Health Dentistry. 2017; 15(1): 11.
  3. Sajadi FS, Pishbin L, Azhari SH, Moosazadeh M. Impact of Oral and Dental Health on Children’s and Parents’ Quality of Life Based on Early Childhood Oral Health Impact Scale (ECOHIS) Index. Int J Dent Sci Res. 2015; 3(2): 28-31.
  4. Shabestari S, Motamed N, Karimikia M. Evaluation of Oral Health Related Quality of Life and Its Related Factors in Pre-school Children Living in Zanjan in 2015. Journal of Zanjan University of Medical Sciences. 2018; 26(114): 113-23.
  5. Jabarifar SE, Golkari A, IJadi MH, Jafarzadeh M, Khadem P. Validation of a Farsi version of the Early Childhood: Oral Health Impact Scale (F-ECOHIS). BMC Oral Health 2010; 10: 4.
  6. Pinkham JR, pediatric dentistry: infancy tough adolescence: 6 nd ed. St. Louis: Elsevier; 2018.
  7. El-Housseiny AA, Alamoudi NM, Farsi NM, El Derwi DA. Characteristics of dental fear among Arabic-speaking children: a: descriptive study. BMC Oral Health 2014; 14: 118.
  8. Çolak H, Dülgergil ÇT, Dalli M, Hamidi MM. Early childhood caries update: a review of causes,: diagnoses, and treatments. J Nat Sci Biol Med. 2013; 4(1): 29-38.
  9. Tyrer GL. Referrals for dental general anaesthetics-how many really need GA? British Dental J 1999; 187(8): 440-4.
  10. Grant SM., Davidson LE, Livesey S. Trends in exodontias under general anaesthesia at a dental teaching hospital. : British Dental J 1998; 185(7): 347-52.
  11. Chia-Ling Tsai B, Yi-Ling Tsai B, Yng-Tzer Lin B, Yai-Tin Lin B. A retrospective study of dental treatment under general anesthesia of children with or without a: chronic illness and/or a disability. Chang Gung Med J. 2006; 29(4): 412-8.
  12. Lee J, Roberts M. Mortality risks associated with pediatric dental care using general anesthesia in a: hospital setting. J Clin Pediatr Dent. 2003; 27(4): 381-3.
  13. Anderson H, Drummond B, and Thomson W. Changes in aspects of children's oral‐health‐related: 2004; 14(5): 317-25.
  14. Wilson S. Pharmacological management of the pediatric dental patient. J Pediatr Dent. : 2004; 26(2): 131-6.
  15. Randall RC. Preformed metal crowns for primary and permanent molar teeth: review of the: literature. J Pediatr Dent. 2002; 24(5): 489-500.
  16. Jabarifar SE, Kaviani N, Babadi Borojeni M. Effect of dental procedures under general anesthesia on life quality and dental: fears in 2-5 year-old children. J Dent Isfahan Univ Med Sci. 2012; 7(5): 567-76.
  17. Aein F, Totonchi M. Making a physiologic fear scale for children in response to a painful medical procedure and: determining its validity and reliability. J Shahrekord Uuni Med Sci. 2000; 1.
  18. Scherer MW, Nakamura CY. A fear survey schedule for children (FSS-FC): a factor analytic comparison with manifest: anxiety (CMAS). Behav Res Ther. 1968; 6(2): 173-82.
  19. Rantavuori K, Lahti S, Hausen H, Seppa L, Karkkainen S. Dental fear and oral health and family characteristics of Finnish: children. Acta Odontol Scand. 2004; 62(4): 207-13.
  20. Rantavuori K, Lahti S, Seppa L, Hausen H. Dental fear of Finnish children in the light of different measures of dental fear. : Acta Odontol Scand. 2005; 63(4): 239-44.
  21. Carson P, Freeman R. Characteristics of children attending for dental general anaesthesia in 1993 and 1997. Prim dental: Care. 2000; 7(4): 163-7.
  22. 22-Ghasem Pour M, Haji Ahmadi M, Pourya Vali M. Dental experiments induced anxiety in 6-12 year old children and relative factors. J Babol Univ Med Sci 2004; 6 (5): 12-16URL:  http: //jbums. Org/article-1-2720-en. html
  23. Baghi S, Amareh M, Heirat R, Hajivandi A, Aalizadeh Y. Evaluation of relationship between the children's dental fear and cooperation during dental treatment with the parents’ general health. ijpd 2018; 13 (2): 37-42. URL:  http: //jiapd. Ir/article-1-180-fa. Html
  24. jabarifar SE, Rozbahani N, Javadinejad S, hoseini L. A Comparative Evaluation of Fear and Anxiety in (3-6) Year Old Children Following Treatment under General Anesthesia and Outpatient Dental Treatment. : J Mashhad Dent Sch 1393; 38(1): 9-16.
  25. Klaassen MA, Veerkamp JS, Hoogstraten J. Young childrens oral health related quality of life and dental fear: after treatment under general anesthesia: A randomized controlled trial. Eur J Oral Sci 2009; 117(3): 273-8.
  26. Halvani N, Ftoohi F, Rajaei S. The effect of dental treatment under general anesthesia on oral health‐related quality of life of young children with early childhood caries and their parents. ijpd 2021; 16 (2): 45-57.
  27. Ridell K, Borgström M, Lager E, Magnusson G, Brogårdh-Roth S, Matsson L. Oral healthrelated quality-of-life in Swedish children before and after dental treatment under general anesthesia. : Acta Odontologica Scandinavica. 2015; 73(1): 1-7.
مجله دانشکده دندانپزشکی مشهد
دوره 47، شماره 4
آذر 1402
صفحه 452-465

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 دی 1401
  • تاریخ بازنگری: 27 تیر 1402
  • تاریخ پذیرش: 27 تیر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار