تأثیر دهانشویه کلرهگزیدین بر بروز استئیت آلوئولار به دنبال خارج نمودن دندان : یک کارآزمایی بالینی

نصرتی, کامران; مقدم نیا, علی اکبر; پرنده, گل ناز; خراشادی زاده, محبوبه

doi:10.22038/jmds.2013.1883

تأثیر دهانشویه کلرهگزیدین بر بروز استئیت آلوئولار به دنبال خارج نمودن دندان : یک کارآزمایی بالینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

10.22038/jmds.2013.1883

چکیده

مقدمه: استئیت آلوئولار یا حفره خشک (Dry socket) شایع‏ترین عارضه پس از خارج ساختن دندان‏های دائمی می‏باشد. علت ایجاد استئیت آلوئولار هنوز به طور قطعی مشخص نشده است. با این وجود، فیبرینولیز لخته خون در اثر تهاجم باکتریال به عنوان یک فاکتور اتیولوژیک مهم مطرح می‏باشد. از آنجایی که شستشوی حفره دهان در کاهش آلودگی باکتریایی مؤثر است و با توجه به نقشی که آنتی سپتیک‏ها در کاهش تعداد باکتری‏ها دارند، در این مطالعه تأثیرکاربرد جداگانه کلرهگزیدین 2/0% و نرمال سالین را بر میزان بروز استئیت آلوئولار به دنبال خارج نمودن دندان مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روش‏ها: این کارآزمایی بالینی یک سوکور و تصادفی، بر روی 300 بیمار که به منظور خارج کردن دندان‏های دائمی خود به بخش جراحی دانشکده دندانپزشکی بابل مراجعه کرده بودند صورت گرفت. محدودهسنی بیماران بین 45-15 سال، با میانگین سنی 4/8±7/34 سال بود. بیماران به صورت تصادفی در دو گروه قرار گرفتند. در یک گروه، 15 دقیقهقبل از خارج ساختن دندان، به بیماران 15 میلی لیتر دهانشویه کلرهگزیدین جهت شستشوی دهان به مدت 30 ثانیه داده می‏شد و از آنها خواسته می‏شد که از روز بعد از خارج ساختن دندان استفاده از آن را به صورت روزانه 2 بار، هر بار 30 ثانیه، به مدت یک هفته ادامه دهند. در گروه کنترل تمامی این مراحل با نرمال سالین انجام می‏شد. پس از اتمام کار از بیماران در خواست می‏شد تا یک هفته بعد و یا زودتر، در صورتی که درد آزار دهنده‏ای وجود داشت که به مرورزمان بدتر می‏شد، به بخش جراحی مراجعه کنند. در این زمان، ناحیه حفره دندان از لحاظ ترمیم غیرطبیعی، حضور بافت نکروتیک، استخوان برهنه و عدم حضور لخته خون مورد بررسی قرار می گرفت.
یافته‏ها: نتایج حاصل از این آزمون نشان داد که تفاوت آماری معنی‎‏داری بین دوگروه نرمال سالین و کلرهگزیدین از لحاظ میزان بروز استئیت آلوئولار وجود نداشت.
نتیجه‏گیری: به نظر می‏رسد کاربرد دهانشویه کلرهگزیدین تأثیر چندانی در کاهش میزان بروز استئیت آلوئولار ندارد و مصرف دهانشویه نرمال سالین کافی می‏باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Chlorhexidine Mouth Rinse Effectiveness on Incidence of Alveolar Osteitis Following Tooth Extraction: A Clinical Trial

نویسندگان [English]

چکیده [English]

Introduction: Alveolar osteitis (dry socket) is the most common complication following permanent tooth extraction. The cause of alveolar osteitis has not yet to be firmly defined. However, clot fibrinolysis as a result of bacterial invasion is likely a major etiologic factor. Considering the effect of oral irrigation on reducing bacterial contamination and the impact of antiseptics on the count of bacteria, therefore; we intended to assess the effect of chlorhexidine mouth rinse and normal saline separately on the incidence of alveolar osteitis following tooth extraction.
Materials &Methods: This randomized single-blind clinical trial was conducted among 300 patients who referred to oral and maxillofacial surgery department of Babol school of Dentistry for their permanent tooth extraction. Patients' ages ranged from 15 to 45 years with the average age 34.7±8.4 years. Patients were randomly assigned into two groups. Patients in the first group were given 15ml of chlorhexidine mouth rinse to rinse their mouth for 30 seconds, 15 minutes prior to extraction. They were instructed to rinse twice daily from the following day with 15 ml of chlorhexidine mouth rinse for 30 seconds for one week after extraction. In the second group the whole procedure was done with normal saline. After extraction, patients were instructed to return to oral and maxillofacial surgery department in one week or sooner, if bothersome pain was present and increased. At this time the extraction sites were evaluated for abnormal healing, presence of necrotic tissue, exposed bone, and absence of clot.
Results: The results of this survey indicated that normal saline group and chlorhexidine group were not statistically different in the incidence of alveolar osteitis.
Conclusions: It seems that the use of chlorhexidine mouth rinse has no significant effect on the reduction of alveolar osteitis and the use of normal saline mouth rinse is adequate.

کلیدواژه‌ها [English]

Alveolar osteitis
Chlorhexidine
Dental extraction

اصل مقاله

مقدمه

استئیت آلوئولار شایع‏ترین عارضه پس از خارج ساختن دندان می باشد و علایم آن به طور معمول 3-1 روز پس از خارج ساختن دندان آغاز می‏گردد.⁽¹⁾

طول دوره آن نیز بین 10-5 روز متغیر می‏باشد. این عارضه با درد شدید ضرباندار در داخل و اطراف حفره دندان خارج شده شناخته می شود و ممکن است همراه با بو و مزه بد دهان باشد.⁽¹⁾ ولی علایم عفونت از قبیل تب، تورم، قرمزی و چرک وجود ندارد.⁽²⁾

در معاینه حفره دندان، تجزیه نسبی یا کامل لخته خون، دیواره‏های استخوانی اکسپوز و در مواردی دبری‏های نکروتیک مشاهده می شود.^(3و1)

ریسک فاکتورهای مختلفی در ایجاد استئیت آلوئولار موثر شناخته شده‏اند از قبیل جنس، سن، تروما، استعمال سیگار، پری کرونیت، شستشوی ناکافی پس از عمل، محل خارج ساختن دندان، وضعیت عمومی بیمار، استفاده از ماده بی‏حسی موضعی.^(6-4و2و1)

در مطالعه Nusair و Younis⁽⁵⁾، تفاوتی در میزان بروز استئیت آلوئولار بین مردان و زنان مشاهده نشد. Caso و همکارانش⁽⁷⁾ در مطالعه خود دریافتند که شستشو با کلرهگزیدین در روز جراحی می‏تواند باعث کاهش بروز استئیت آلوئولار شود. Delilbasi و همکاران⁽⁸⁾ به بررسی تاثیر کلرهگزیدین و آموکسی سیلین همراه با کلاوولانیک اسید پس از خارج کردن مولر سوم مندیبل پرداختندو در نهایت تفاوت بارزی نیافتند.

علت ایجاد استئیت آلوئولار هنوز به طور قطعی مشخص نشده است. با این وجود، فیبرینولیز لخته خون در اثر تهاجم باکتریال به عنوان یک فاکتور اتیولوژیک مهم مطرح می باشد.^(10و9) از آنجایی که شستشوی حفره دهان در کاهش آلودگی باکتریایی مؤثر است⁽⁴⁾ و با توجه به نقشی که آنتی سپتیک‏ها در کاهش تعداد باکتری‏ها دارند، در این مطالعه بر آن شدیم تا تأثیر کاربرد جداگانه کلرهگزیدین 2/0% و نرمال سالین را بر میزان بروز استئیت آلوئولار به دنبال خارج نمودن دندان مورد بررسی قرار دهیم.

مواد و روش‏ها

این مطالعه کارآزمایی بالینی بر روی 300 بیمار (150 مرد و 150 زن) در محدوده سنی 45-15 سال و متوسط سن 4/8±7/34 سال انجام شد. تمامی بیماران در بخش جراحی دانشکده دندانپزشکی بابل تحت عمل ساده خارج ساختن دندان (Simple extraction) قرار گرفتند. حجم نمونه، با توجه به مطالعه مشابه⁽¹¹⁾ تعیین گردید.

در این بررسی، از دهان شویه کلرهگزیدین 2/0 درصد و نرمال سالین استفاده گردید. این محلول‏ها در بسته‏های کد دار و با حجم لازم در اختیار بیماران قرار گرفتند.

نمونه‏گیری به صورت تصادفی انجام گرفت. مواردی که سبب خروج نمونه‏ها از مطالعه شد شامل مصرف دخانیات (سیگار)، مصرف قرص‏های ضدبارداری خوراکی، داروهای آنتی‏بیوتیک و ابتلا به عفونت حاد (پری کرونیت حاد) و شرایطی که تغذیه خونی استخوان دچار اختلال می‏شود هم چون رادیوتراپی، وجود بیماری‏های پاژت، استئوپتروز، دیابت، Fibroma cemento ossifying بود. از تمام بیماران رضایت نامه کتبی گرفته شد.

افراد به هنگام مراجعه به صورت تصادفی در دو گروه نرمال سالین و کلرهگزیدین با توزیع برابر سن و جنس قرار گرفتند. از میان 150 بیمار زن (به طور تصادفی)، 75 بیمار در گروه کلرهگزیدین و 75 بیمار در گروه کنترل قرار گرفتند و از میان 150 بیمار مرد هم به طور تصادفی 75 بیمار در گروه کلرهگزیدین و 75 بیمار در گروه کنترل قرار گرفتند. در گروه کلرهگزیدین، 15 دقیقه قبل از خارج کردن دندان به بیماران 15 میلی‏لیتر دهان‏شویه کلرهگزیدین جهت شستشوی دهان به مدت 30 ثانیه داده می‏شد و از آن‏ها خواسته شد که از روز بعد از خارج ساختن دندان استفاده آن را به صورت روزانه 2 بار، هر بار 30 ثانیه به مدت 1 هفته ادامه دهند. در گروه کنترل تمامی این مراحل با نرمال سالین انجام گردید. پس از اتمام کار از بیماران خواسته شد 1 هفته بعد و یا زودتر، در صورت وجود درد آزاردهنده‏ای که به مرور زمان بدتر می‏شد، به بخش جراحی دانشکده دندانپزشکی بابل مراجعه کنند. در این زمان، ناحیه حفره دندان (خارج شده) از لحاظ ترمیم غیرطبیعی، حضور بافت نکروتیک، استخوان برهنه و عدم حضور لخته خون مورد بررسی قرار گرفت. تشخیص استئیت آلوئولار براساس یافته‏های کلینیکی و Subjective صورت گرفت. یافته‏های بالینی شامل وجود یک یا چند مورد از موارد: ترمیم غیرطبیعی، عدم وجود لخته بافت نکروتیک، استخوان اکسپوز و یافته‏های Subjective شامل گزارش وجود درد افزایش یا پایداری است که 3-1 روز پس از عمل ایجاد شده و با ضد دردهای خفیف نیز تسکین نمی‏یابد، بود.

داده‏ها توسط آزمون‏های آماری Fisher's Exact test و t-test مورد آنالیز قرار گرفتند و مقادیر 05/0P< معنی‏دار تلقی گردید.

یافته‏ها

در این مطالعه تعداد کل افراد شرکت کننده، 300 نفر بود (با محدوده سنی 45-15 سال) که به نسبت مساوی در دو گروه نرمال سالین و کلرهگزیدین توزیع شدند. میانگین سنی کل افراد شرکت کننده در دو گروه 4/8±7/34 سال بود که به تفکیک در گروه نرمال سالین1/8±6/34 سال و در گروه کلرهگزیدین 8/8±8/34 سال بود.

بررسی موارد استئیت آلوئولار در گروه‏های مورد مطالعه نشان داد که در گروه نرمال سالین 6 مورد (0/4 درصد)و در گروه کلرهگزیدین تنها 2 مورد (3/1 درصد) از آن یافت شد. آنالیز آماری Fisher's Exact test نشان داد که بین دو گروه در میزان بروز استئیت آلوئولار تفاوت معنی داری وجود نداشت. (05/0P>) میانگین سنی در افراد مبتلا شده در هر دو از نظر جنسی هم تفاوت معنی‏داری بین مبتلایان دو گروه دیده نشد. بیشتر موارد استئیت آلوئولار در نواحی خلفی فک پایین مشاهده شد و تنها در یک مورد، استئیت آلوئولار در فک بالا رخ داد.

بحث

در این مطالعه میزان بروز استئیت آلوئولار در گروهی که از کلر هگزیدین استفاده کرده بودند 3/1% و در گروهی که از نرمال سالین استفاده شده بود 4% بود. با وجود اینکه میزان بروز استئیت آلوئولار با استفاده از کلر هگزیدین کمتر بود اما از لحاظ آماری اختلاف بین دو گروه معنی‏دار نبود.

در مطالعه Berwick و Lessin⁽¹²⁾ در مورد تأثیر دهانشویه کلرهگزیدین بر بروز استئیت آلوئولار پس از جراحی مولرسوم مندیبل، بین دهانشویه کلر هگزیدین 12/0% و نرمال سالین تفاوتی از لحاظ آماری به دست نیامد که نتیجه حاصل از مطالعه ما را تأیید می‏کند.

در مطالعه Tjernberg⁽¹³⁾، تأثیر انجام اعمال بهداشت دهان بر بروز استئیت آلوئولار پس از خارج ساختن مولر سوم مندیبل به روش جراحی مورد بررسی قرار گرفت و علی رغم کاهش قابل ملاحظه در میزان بروز استئیت آلوئولار به دنبال استفاده از کلر هگزیدین 2/0%، تفاوت معنی‏داری بین دو گروه کلر هگزیدین و پلاسبو به دست نیامد که با مطالعه ما همخوانی دارد.

Hedstrom و Sjogren⁽¹⁴⁾ در مطالعه‏ای پیرامون پیشگیری از استئیت آلوئولار دریافتند که درمان موضعی با تتراسایکلین و همچنین دهانشویه کردن با کلرهگزیدین 12/0% قبل از عمل و 7 روز پس از جراحی مولر سوم فک پایین، اثر پیشگیری کننده آشکاری بر بروز استئیت آلوئولار داشت که با مطالعه ما مطابقت ندارد.

همچنین، Field و همکاران⁽¹¹⁾ طی مطالعه‏ای به این نتیجه رسیدند که شستشوی شیار لثه‏ای دندان با کلرهگزیدین 2/0% همراه با دهانشویه این ماده، تعداد موارد استئیت آلوئولار را به طور قابل ملاحظه‎‏ای کاهش می‏دهد.

مورد دیگری که با مطالعه ما همخوانی ندارد مطالعه‏ای است که توسط Bonine⁽¹⁵⁾ به انجام رسید و نشان داد استفاده از کلر هگزیدین به مدت 2 هفته پس از خارج ساختن مولر سوم مندیبل به روش جراحی، در کاهش شیوع استئیت آلوئولار مؤثر است.

در مطالعه ما این احتمال وجود داشت که در صورت افزایش تعداد نمونه‏ها تفاوت معنی‏داری بین دو گروه کلرهگزیدین و نرمال سالین در کاهش میزان بروز استئیت آلوئولار ایجاد شود.

در این مطالعه تفاوتی در میزان بروز استئیت آلوئولار بین بیماران زن و مرد مشاهده نگردید.

در مطالعه‏ای که توسط Hermesch و همکاران⁽¹⁰⁾ به انجام رسید بین خانم‏هایی که از قرص‏های ضدبارداری استفاده نمی‏کردند و آقایان، در میزان بروز استئیت آلوئولار تفاوت معنی‏داری وجود نداشت که این با مطالعه ما همخوانی دارد.

در مطالعه Nusair و Younis(5) نیز، تفاوتی در میزان بروز استئیت آلوئولار بین مردان و زنان مشاهده نشد.

همچنین در مطالعه Bonine و همکارانش⁽¹⁵⁾، میزان بروز استئیت آلوئولار در زنانی که از قرص‏های ضدبارداری استفاده می کردند نسبت به آنهایی که از این قرص‏ها استفاده نمی‏کردند بیشتر بود ولی تفاوتی در میزان بروز استئیت آلوئولار بین زنانی که از این قرص‏ها استفاده نمی کردند و مردان وجود نداشت.⁽¹⁵⁾ نتیجه حاصل از مطالعه Oginni⁽¹⁶⁾ نشان داد که بروز استئیت آلوئولار در خانم‏ها بیشتر بوده است که ممکن است به دلیل مصرف داروهای متفاوت (از جمله داروهای ضدبارداری خوراکی) با مطالعه حاضر باشد.

در این مطالعه اکثر موارد استئیت آلوئولار در نواحی پر مولرها و مولرهای فک پایین رخ داد و تنها در یکی از موارد در ناحیه پرمولرهای فک بالا مشاهده شد. مطالعه Ogunlewe و همکاران⁽¹⁷⁾ در مورد میزان بروز و الگوی ایجاد استئیت آلوئولار پس از خارج ساختن دندان به روش غیر جراحی، حاکی از آن بود که دندان‏های پر مولر به میزان زیادی تحت تأثیر قرار گرفتند ولی دو فک به میزان یکسانی مبتلا شدند.

در مطالعه‏ای که توسط Jaafar و Nor⁽¹⁸⁾ صورت گرفت، شایع‏ترین دندان‏هایی که استئیت آلوئولار را بروز دادند مولرها وپرمولرهای فک پایین بودند. در این مطالعه میانگین سنی بیماران مبتلا از میانگین سنی کل بیماران بیشتر بود ولی باز هم اختلاف آماری معنی‏داری بین دو گروه مورد مطالعه در این مورد وجود نداشت.

در مطالعه Hita- Iglesias⁽¹⁹⁾ از لحاظ بروز استئیت آلوئولار هیچ اختلاف معنی‏داری بین دو گروه مورد مطالعه از نظر سن و جنس وجود نداشت که با مطالعه ما همخوانی دارد.

در مطالعه Torres-Lagares نیز دو گروه مورد مطالعه، از لحاظ سنی تفاوتی در میزان بروز استئیت آلوئولار نشان ندادند.⁽²⁰⁾

نتیجه گیری

به نظر می‏رسد کاربرد دهانشویه کلرهگزیدین تأثیر چندانی در کاهش میزان بروز استئیت آلوئولار ندارد و مصرف دهانشویه نرمال سالین کافی می‏باشد.

تشکر و قدردانی

این مقاله برگرفته از پایان نامه دوره دکتری عمومی دندانپزشکی دکتر محبوبه خراشادی زاده به شماره ثبت 362 در کتابخانه دانشکده دندانپزشکی بابل می‏باشد. بدین وسیله از حمایت معاونت محترم پژوهشی و پرسنل بخش جراحی فک و صورت تقدیر و تشکر می‏گردد.

مراجع

Noroozi MR, Philbert RF. Modern concepts in understanding and management of the Dry socket syndrome: Comprehensive review of the literature. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2009; 107(1):
30-5.
Ellis E, Hupp JR, Tucker MR. Oral and Maxillofacial Surgery. 5^th ed. Mosby Co; 2008. P. 198.
Blum IR. Contemporary views on dry socket (alveolar osteitis): A clinical appraisal of standardization, aetiopathogenesis and management: A critical review. Int J Oral Maxillofac Surg 2002; 31(3): 309-17.
Houston JP, McCollum J, Pietz D, Schneck D. Alveolar osteitis: A review of its etiology, prevention, and treatment modalities. Gen Dent 2002; 50(5): 457-63.
Nusair Ym, Younis MHA. Prevalence, clinical picture, and risk factors of dry socket in a Jordanian Dental Teaching Center. J Contemp Dent Pract 2007; 3(8): 53-63.
Sweet JB, Butler DP. The relationship of smoking to localized osteitis. J Oral Surg 1979; 37(10): 732-5.
Caso A, Hung LK, Berine OR. Prevention of Alveolar osteitis with chlorohexidine: A meta-analytic review. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2005; 99(2): 155-9.
Delilbasi C, Saracoglu U, Keskin A. Effects of 0. 2% chlorhexidine gluconate and amoxicillin plus clavulanic acid on the prevention of alveolar osteitis following mandibular third molar extractions. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2002; 94(3): 301-4.
Metin M, Tek M, Sener I. Comparison of two chlorhexidine rinse protocols on the incidence of alveolar osteitis following the surgical removal of impacted third molars. J Contemp Dent Pract 2006; 7(2): 79-86.
Hermesch CB, Hilton TJ, Biesbrock AR. Perioperative use of 0. 12% chlorhexidine gluconate for the prevention of alveolar osteitis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998; 85(4): 381-71.
Field EA, Nind D, Varga E, Martin MV. The effect of chlorhexidine irrigation on the incidence of dry socket: A pilot study. Br J Oral Maxillofac Surg 1988; 26 (5): 395-401.
Berwick JE, Lessin ME. Effects of a chlorhexidine gluconate oral rinse on incidence of alveolar osteitis in mandibular third molar surgery. Oral Maxillofac Surg 1990; 48(5): 444-8.
Tjernberg A. Influence of oral hygiene measures on the development of alveolitis sicca dolorosa after surgical removal of mandibular third molars. Int J Oral Surg 1979; 8(6): 430-4.
Hedstrom L, Sjogren P. Effect estimates and methodological quality of randomized controlled trials about prevention of alveolar osteitis following tooth extraction: A systematic review. Evid Based Dent 2007; 8(2): 43.
Bonine FL. Effect of chlorhexidine rinse on the incidence of dry socket in impacted mandibular third molar extraction sites. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1995; 70(2): 154-7.
Oginni FO, Fatusi OA, Alagbe AO. A Clinical evaluation of dry socket in a Nigerian teaching hospital. J Oral Maxillofac Surg 2003; 61(8): 871-6.
Ogunlewe MO, Adeyemo WL, Ladeinde AL, Taiwo OA. Incidence and pattern of presentation of dry socket following non-surgical tooth extraction. Nig J Hosp Med 2007; 17(4): 126-30.
Jaafar N, Nor GM. The prevalence of post-extraction complications in an outpatient dental clinic in Kuala Lampur Malaysia. Singapore Dent J 2000; 23(1): 24-8.
Hita-Iglesias P, Torres-Lagares D, Flores-Ruiz R. Effectivenesss of chlorhexidine gel versus chlorhexidine rinse in reducing alveolar osteitis in mandibular third molar surgery. J Oral Maxillofac Surg 2008; 66(3): 441-5.
Torres-Lagares D, Serrera-Figallo MA, Romero-Ruiz MM, Infante-cossio P, García-Calderón M, Gutiérrez-Pérez JL. Update on dry socket. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2005; 10(1): 81-5.