مقایسه اثر استفاده از مسواک برقی و دستی بر شاخص‏های بهداشت دهان افراد تحت درمان ارتودنسی ثابت

بنی‏ هاشم راد, سید علی; جهان بین, آرزو; اسماعیلی, حبیب الله; صناعی مقدم, مینو

doi:10.22038/jmds.2009.1274

مقایسه اثر استفاده از مسواک برقی و دستی بر شاخص‏های بهداشت دهان افراد تحت درمان ارتودنسی ثابت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه پریودانتیکس دانشکده دندانپزشکی و مرکز تحقیقات دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد

² استادیار گروه ارتودانتیکس دانشکده دندانپزشکی و مرکز تحقیقات دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد

³ دانشیار آمار زیستی دانشکده پزشکی و مرکز تحقیقات نوزادان دانشگاه علوم پزشکی مشهد

⁴ دندانپزشک

10.22038/jmds.2009.1274

چکیده

مقدمه: به منظور پیشگیری از بروز عوارض ناشی از تجمع پلاک، رعایت دقیق بهداشت دهان توسط بیماران، به خصوص جوانان و نوجوانان که قسمت عمده بیماران ارتودنسی را تشکیل می دهند، ضروری است. با توجه به این که تحقیقات مختلف، نشان از مؤثر بودن استفاده از مسواک برقی در سلامت بافت های پریودنتال دارند، لذا هدف از این تحقیق تعیین تأثیر استفاده از مسواک برقی بر شاخص‏های بهداشت دهان بیماران ارتودنسی ثابت و مقایسۀ آن با مسواک دستی بود.
مواد و روش ها: در این مطالعه کارآزمایی بالینی، تعداد 40 بیمار 20-12 ساله تحت درمان ارتودنسی ثابت دو فک که حداقل 6 ماه از شروع درمان آنها گذشته بود و در پرونده آنها حداقل 2 بار بهداشت نامطلوب ثبت شده بود، انتخاب شدند. در گروه اول، بیماران به مدت 4 هفته با استفاده از 2 نوع مسواک دستی ارتودنسی (شیاردار و بین دندانی) ساخت کارخانه Oral-B به همراه خمیردندان Colgate total مسواک زدند. گروه دوم به مدت 4 هفته از مسواک برقی Cross action power ساخت کارخانه Oral-B و خمیردندان Colgate total استفاده کردند. در شروع مطالعه و نیز پس از 4 هفتهشاخص های Ortho-plaque index (OPI)و Bleeding points index (BPI) محاسبه شد. تحلیل داده ها با استفاده از آزمون های t-student زوجی، مستقل و کای دو صورت گرفت.
یافته ها: پس از مداخله، OPI در گروه مسواک دستی 9/19درصد و در گروه مسواک برقی 2/13درصد کاهش یافت. BPI پس از مداخله در گروه مسواک دستی 20 درصد و در گروه مسواک برقی 5/8 درصد کاهش نشان داد. بر اساس آزمون t تفاوت در میزان کاهش OPI بین دو گروه تحت مطالعه معنی دار نبود ولی اختلاف معنی داری در میزان کاهش BPI بین دو گروه وجود داشت.
نتیجه گیری: این تحقیق نشان داد که استفاده از مسواک برقی برتری خاصی نسبت به مسواک دستی نداشت و حتی در کاهش BPI، نوع دستی مؤثرتر از برقی بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Effect of the Electrical Versus Manual Tooth Brush on Oral Hygiene Indices in Patients Treated with Fixed Orthodontic Appliances

نویسندگان [English]

SeyedAli Banihashemrad ¹
Arezoo Jahanbin ²
Habibollah Esmaili ³
Minoo SanaeeMoghadam ⁴

¹ Assistant Professor, Dept of Periodontics, School of Dentistry and Dental Research Center of Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

² Assistant Professor, Dept of Orthodontics, School of Dentistry and Dental Research Center of Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

³ Associate Professor, Dept of Biostatistics, School of Medicine and Neonatal Research Center of Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

⁴ Dentist

چکیده [English]

Introduction: For preventing plaque accumulation side effects, oral hygiene performance by patients, especially adolescents who are the main part of orthodontic patients, is necessary. Considering several studies indicating the efficacy of electric toothbrush usage on periodontal health, the aim of this study was to evaluate the efficacy of electric toothbrush on oral hygiene indices in patients treated with fixed orthodontic appliances.
Materials & Methods: In this clinical trial study, 40 orthodontic patients (aged 12 to 20 years old) wearing upper and lower fixed appliances for at least 6 months who had a history of at least two time inappropriate oral hygiene were selected. Control group patients used two kind of orthodontic manual toothbrushes of Oral-B and Colgate total toothpaste for 4 weeks. Case group patients used electric toothbrush (Cross Action Power) of Oral-B and Colgate total toothpaste for 4 weeks. At baseline and after 4 weeks, ortho-plaque index (OPl) and bleeding points index (BPI) were measured. The data were analyzed by paired t-test, independent t-test and Chi-square test.
Results: After intervention, in control group, OPI reduced by 19.9% and in case group it had 13.2% reduction. BPI was reduced in case and control groups by 8.5% and 20% respectively. In contrast to BPI (P=0.003), t-test showed that there were no significant differences between two groups in OPI reduction (P=0.11).
Conclusion: The result of our study showed that electric toothbrush had no significant advantage over manual toothbrush. Manual brushing was even more effective than cross action power tooth brush in BPI reduction.

کلیدواژه‌ها [English]

Electric toothbrush
oral hygiene indices
fixed orthodontic patients

اصل مقاله

مقدمه

موفقیت درمان ارتدنسی به عوامل متعددی وابسته است. هر چند مهارت ارتدنتیست در جای خود حائز اهمیت است، اما همکاری بیماران، بخصوص جوانان و نوجوانان که قسمت عمده بیماران ارتدنسی را تشکیل می‏دهند از سوی دیگر در کسب نتایج مطلوب، نقش مهمی را بازی می‏کند. عوامل مختلفی را می‏توان به عنوان ملاک همکاری بیماران ارتدنسی در نظر گرفت که یکی از آنها میزان رعایت بهداشت دهان توسط بیمار می‏باشد. از آنجا که وجود اتچمنت‏های ثابت ارتدنسی نظیر بند و براکت محیط دهان را برای تجمع بیشتر پلاک میکروبی آماده می‏سازد، به منظور پیشگیری از بروز عوارض ناشی از تجمع پلاک، رعایت دقیق بهداشت دهان در بیماران ارتدنسی ضروری است. از طرفی چون برداشت پلاک با وجود دستگاه‏های ثابت قدری دشوار می‏باشد، بیماران جوان و نوجوان توجه کمتری به مسواک زدن کرده و در بیشتر مواقع التهاب و خونریزی لثه در این بیماران دیده می‏شود.^(2و1)

در چند مطالعه نشان داده شده است که حدود 20 تا 40 درصد بیماران تحت درمان به روش ارتدنسی ثابت، با کاربرد مسواک‏های معمولی حتی در صورت آموزش‏های مکرر، کمتر از حد ایده‏آل قادر به حذف پلاک میکروبی می‏باشند لذا، ممکن است استفاده از مسواک‏های الکتریکی در این قبیل بیماران سودمند باشد.^(4و3) ادعا شده مسواک‏های الکتریکی از لحاظ برداشت پلاک کارائی بیشتری داشته و علاوه بر این می‏توانند در بیماران جوان تر برای مسواک زدن انگیزه ایجاد نمایند.^(6و5)

در این رابطه Farrell و همکاران در سال 2006، با مقایسه کارایی مسواک برقی Crest spinBrush pro clean با مسواک دستی روی 50 فرد سالم به این نتیجه رسیدند که مسواک برقی به طور محسوسی سبب کاهش بیشتر Mean plaque index در کل دهان شده بود، ضمن این که این مسواک قدرت بیشتری در برداشت پلاک بین دندانی در ناحیۀ مولرها داشت.⁽⁷⁾

Lazarescu و همکاران در سال 2003 با مقایسه مسواک دستی Oral–B40+ با مسواک برقی Phillips/Jordan HP735 و Natoo و همکاران در همین سال با مقایسه مسواک برقی Colgate motion با Oral-B CrossAction به این نتیجه رسیدند که در مجموع، مسواک برقی در برداشتن پلاک و حفظ سلامت لثه موثرتر از مسواک دستی عمل می‏نماید.^(9و8)

در این رابطه، Hickman و همکارانش، 63 بیمار تحت درمان ارتدنسی ثابت دو فک را مورد بررسی قرار دادند. آنها به طور تصادفی به تعدادی از بیماران، مسواک برقی از نوع 3Dplaque removerBraun-Oral B و به عده‏ای دیگر مسواک دستی از نوع Reach compact medium تجویز کردند و شاخص‏های پلاک و لثه را در ابتدای مطالعه، 4 و 8 هفته بعد مورد بررسی قرار دادند. نتایج این تحقیق نشان داد ظرف 8 هفته هیچ تفاوت فاحشی بین مسواک برقی و دستی از نظر تغییر شاخص‏های مربوط به پلاک و ژنژیویت وجود ندارد.⁽¹⁰⁾

Clerehugh و همکارانش نیز به منظور بررسی کارآیی یک نوع مسواک برقی در مقایسه با مسواک دستی در کنترل پلاک و ژنژیویت بیماران تحت درمان ارتدنسی ثابت یک کارآزمایی بالینی 8 هفته‏ای را ترتیب دادند. گروه 1 در این تحقیق، شامل 41 بیمار بود که از مسواک برقی و گروه 2 شامل 43 بیمار بود که از مسواک دستی استفادهمی‏کردند. نمونه‏های مورد مطالعه به مدت 8 هفته، 2 بار در روز و هر بار دو دقیقه مسواک می‏زدند. نتایج این تحقیق نشان داد با اینکه در شروع مطالعه کلیه نمونه‏ها از لحاظ شاخص‏های ژنژیویت و پلاک در وضعیت مشابهی قرار داشتند ولی در گروه مسواک برقی پس از 8 هفته به طور فاحشی Inter dental bleeding نسبت به شروع مطالعه کمتر بود.⁽¹¹⁾

از آنجا که در صورت عدم رعایت بهداشت توسط بیماران نوجوان پس از مدت کوتاهی بافت لثه دچار التهاب شده و گاهی آنقدر پیشرفت پیدا می‏کند که منجر به خاتمه دادن به درمان ارتدنسی در اواسط کار می‏گردد لذا رعایت بهداشت دهان برای این بیماران بسیار حائز اهمیت می‏باشد. به دلیل این که استفاده از مسواک‏های برقی می‏تواند زمان مسواک زدن را به طور محسوسی کاهش دهد، هدف از تحقیق حاضر، بررسی میزان کارآیی مسواک‏های برقی از طریق بررسی شاخص‏های بهداشت دهان و مقایسۀ آن با مسواک‏های دستی بود.

مواد و روش ها

در این مطالعه کارآزمایی بالینی، تعداد 40 دختر و پسر
20-12 ساله تحت درمان ارتدنسی ثابت دو فک به روش استاندارد اج وایز که به کلینیک ویژه دانشکده دندانپزشکی، جهاد دانشگاهی و بخش ارتدنسی دانشکده دندانپزشکی مشهد مراجعه کرده بودند و حداقل 6 ماه از شروع درمان آن‏ها گذشته بود به روش آسان، انتخاب شدند. به این صورت که پروندۀ تمام بیمارانی که در هر قوس دندانی حداقل 10 براکت (یا بند) داشتند و در پرونده آنها حداقل دو بار بهداشت بد ثبت شده بود جدا و کدگذاری شد. ملاک داشتن بهداشت بد، وجود واضح پلاک قابل برداشت با سوند در اطراف براکت‏ها (حداقل در دو کوادرانت) بود. لازم به ذکر است در صورتی که نمونه‏ها قبلاً از مسواک برقی استفاده می‏کردند و یا تاریخچه پریودونتیت مهاجم (Aggressive) داشتند از مطالعه خارج ‏شدند. سپس پرونده‏ها بطور تصادفی به دو گروه تقسیم گردیدند بطوریکه، تعداد 20 نمونه برای گروه مسواک دستی و 20 نمونه نیز برای گروه مسواک برقی انتخاب شد. جهت یکسان بودن نقاط گیر پلاک، آرچ وایر مورد استفاده، 16 میل استیل Roundبصورت ایده آل و یا با دو هلیکس بود. به بیماران تأکید شده بود که طی مدت تحقیق از هیچ دهانشویه و یا آنتی بیوتیکی استفاده نکنند و در صورت استفاده از الاستیک، هنگام مسواک زدن آنها را از دهان خارج سازند. طی مدت تحقیق اجاست آرچ وایرهای ارتدنسی بلامانع بود.

پس از توجیه کامل طرح برای بیمار و والدین او و کسب رضایتنامه آگاهانه جهت همکاری، به گروه اول که متشکل از 20 نمونه بود که آموزش استفاده از دو نوع مسواک دستی ارتدنسی (شیاردار و بین دندانی) ساخت کارخانه Oral-B به همراه خمیردندان Colgate total داده شد. گروه دوم نیز شامل 20 نمونه بود آموزش استفاده از مسواک برقی Oral-B cross action power (ساخت ایرلند) و خمیردندان Colgate total (ساخت ترکیه) به مدت 4 هفته به آنها داده شد.

آموزش بهداشت بدین صورت بود که از بیماران خواسته می‏شد مسواک زدن را همواره از سمت راست یا چپ قوس فکی بالا (بسته به عادت بیمار) شروع کرده و به همان ناحیه در فک پایین ختم کنند تا از تمیز کردن همه دندان‏ها اطمینان حاصل نمایند. بیماران می‏بایست دو بار در روز و هر بار به مدت 2 دقیقه دندان‏ها را مسواک می‏زدند.

لازم به ذکر است که حرکات مکانیکی مختلف طراحی شده در مسواک‏های برقی نیاز به تکنیک‏های خاص برای کاربرد آن را منتفی می کند. بیمار تنها نیاز به انجام تمرکز در قرار دادن سر مسواک مجاور دندان‏ها، در مارژین لثه و ادامه منظم این روند بر روی تمام دندان‏ها داشتند.⁽¹²⁾

در شروع مطالعه، شاخص‏های OPI[1] و BPI[2] محاسبه و در فرم مخصوص ثبت شد. سپس بیماران پس از 4 هفته استفاده از مسواک‏های تعیین شده، فراخوانده شدند و شاخص‏های ذکر شده مجدداً اندازه گیری شد. هنگام ثبت شاخص‏های مذکور حدود 3-2 ساعت از زمان مسواک زدن بیمار گذشته بود.

نقاطی که در Ortho plaque index مورد ارزیابی قرار می‎گیرد عبارتند از: سرویکال، مزیال یا دیستال و کرونال براکت (تصویر 1). این شاخص تمایزی بین سطوح مزیال و دیستال ندارد و اگر پلاک در یکی از این نواحی پیدا شد نتیجه مثبت خواهد بود. یافته‏ها بر اساس میزان دسترسی نواحی برای تمیز کردن ارزش‏گذاری می شوند:

اکلوزال-1، دسترسی آسان

سرویکال-2، دسترسی کمی مشکل

مزیال یا دیستال-3، دسترسی ضعیف (تصویر 2).

پس از این که بیمار از قرص‏های آشکارکننده پلاک استفاده نمود، تمام سطوح دارای پلاک را در جدول محاسبه OPI علامت زده و پس از اعمال ضریب، طبق جدول مخصوص OPI محاسبه شد. برای ثبت وجود پلاک بصورت درصد، تعداد نواحی دارای پلاک در فاکتور ارزش‏گذاری ضرب شده و به کل تعداد نواحی موجود تقسیم شد. دندان‏های بندگذاری شده و مولرهای سوم محاسبه نشدند. در نهایت عدد بدست آمده به صورت زیر تفسیر شد:

بهداشت ضعیف 50<OPI

بهداشت متوسط 50>OPI>26

بهداشت خوب 25>OPI>0

تصویر 1 : تجمع پلاک به خصوص در مزیال و دیستال براکت

وسیع است.

تصویر 2 : ارتوپلاک ایندکس ( OPI). در ابتدا همه سطوح باکال دندان‏های باند شده توسط قرص آشکارساز رنگ آمیزی می‏شود. هر دندان سه ناحیه برای اندازه گیری دارد: سرویکال (I)، مزیال و دیستال براکت (II) و اکلوزال (III).

اما BPI یک شاخص ارزیابی از لثه خونریزی دهنده در اطراف هر دندان در دهان بیمار به دست می دهد. در این تحقیق، گونه بیمار را کنار زده و پروب پریودنتال را به عمق 1 میلی متر در سالکوس یا پاکت سمت دیستال خلفی ترین دندان در کوادرانت قرار دادیم. پروب را به آرامی در عرض سالکوس، از سمت فاسیال به طرف ناحیه اینترپروگزیمال مزیالی کشیده، سپس 30 ثانیه صبر کرده و وجود خونریزی را در سطوح دیستال، فاسیال و مزیال در چارت ثبت می‏کردیم. این کار را در سمت لینگوال- پالاتال تکرار کرده و خونریزی فقط در سطح لینگوال- (و نه برای سطوح مزیال یا دیستال) ثبت می‏شد. این عمل منجر به بدست آمدن 4 عدد مجزا برای هر دندان شد. این مراحل را برای دندان‏های هر 4 کوادرانت انجام داده و سپس تعداد سطوح خونریزی‏دهنده را بر کل تعداد سطوح دندان‏ها (4 سطح برای هر دندان) تقسیم کرده و حاصل را در عدد صد ضرب نمودیم تا بصورت درصد بدست آید. یک نتیجه 10 درصد یا کمتر از این شاخص مطلوب بوده و عدد صفر ایده آل است.

این شاخص بیشتر برای نشان دادن لثه خونریزی‏دهنده طراحی شده است تا وجود پلاک. در ارتباط با پیشگویی موفقیت در کنترل التهاب و کاهش شانس پیشرفت بیماری، خونریزی تاکنون شاخص بسیار بهتری از ثبت مقادیر پلاک بوده است.⁽¹³⁾ خونریزی هنگام پروب کردن، اختصاصی ترین و حساس ترین روش محاسبه سلامتی نیست ولی یک ارتباط منفی قوی با پیشرفت بیماری دارد. اگر خونریزی در محلی در دهان وجود نداشته باشد منعکس کننده کنترل خوب پلاک بیماری بوده و شانس این که بیماری پریودنتال پیشرفت کند غیرمحتمل است.⁽¹⁴⁾

پس از جمع آوری داده‏ها، اطلاعات به رایانه منتقل و با نرم افزار SPSS ویرایش 5/11 تجزیه و تحلیل گردید. بررسی داده‏ها با استفاده از آزمون‏های t-student زوجی، مستقل و کای دو انجام شد و سطح معنی داری 05/0a= مدنظر قرار گرفت.

یافته ها

نتایج حاصل از گردآوری و تجزیه و تحلیل داده‏ها نشان داد که میانگین سن افراد در این مطالعه 18/2±8/14 بود. در گروهی که از مسواک برقی استفاده می‏کردند میانگین سن 4/2±5/15 و در گروهی که با مسواک دستی مسواک می‏زدند 63/1±55/14 بود. آزمون t نشان داد دو گروه از نظر سن اختلاف آماری معنی‏داری با یکدیگر نداشتند (13/0=P) (جدول 1).

بر اساس جدول 2، از تعداد 40 نفر بیمار تحت مطالعه، 12 نفر (0/30 درصد) مذکر و 28 نفر (0/70 درصد) مؤنث بودند. آزمون کای دو نشان داد هر دو گروه از نظر جنس همگن بودند (16/0=P).

جدول 3 نشان می‏دهد میانگین OPI پس از مداخله در گروه مسواک دستی 9/19 درصد کاهش داشت که این مقدار در گروه مسواک برقی 2/13 درصد بود. با این حال، آزمون t تفاوت معنی داری را در کاهش OPI در مقایسه بین دو گروه نشان نداد (11/0=P).

میانگین OPI در گروه مسواک برقی بعد از استفاده از مسواک برقی نسبت به شروع مطالعه تفاوت معنی‏داری داشت (001/0=P). در گروه مسواک دستی نیز تفاوت میانگین OPI بعد از استفاده از مسواک دستی نسبت به شروع مطالعه معنی‏دار بود (001/0>P).

جدول 4 نشان می‏دهد که میانگین BPI پس از مداخله، در گروه مسواک دستی 20 درصد کاهش یافته است ولی در گروه مسواک برقی تنها 5/8 درصد کاهش وجود داشته است. در ضمن، آزمون t نیز اختلاف معنی داری را در میزان کاهش BPI بین دو گروه نشان داد (003/0=P). همچنین در گروه مسواک برقی بعد از مداخله میانگین BPI نسبت به شروع مطالعه تفاوت معنی داری داشت (001/0=P). این نتیجه در گروه مسواک دستی نیز صادق بود (001/0>P).

جدول 1 : میانگین و انحراف معیار سن در دو گروه مطالعه

سن	گروه		13/0=P
سن	برقی	دستی
میانگین	5/15	55/14
انحراف معیار	4/2	63/1

جدول 2 : توزیع فراوانی افراد تحت مطالعه بر حسب

جنس و گروه

	برقی		دستی
	تعداد	درصد	تعداد	درصد
مذکر	4	0/20	8	0/40
مؤنث	16	0/80	12	0/60
کل	20	0/100	20	0/100
نتیجه آزمون	16/0=P		9/1=x²

جدول 3 : میانگین و انحراف معیار شاخصOPI قبل و بعد از مداخله در دو گروه

گروه

قبل از مداخله

بعد از مداخله

اختلاف

آزمون t زوجی

(انحراف معیار) میانگین

مسواک برقی

(5/8) 0/90

(3/10) 7/76

(2/14)2/13-

001/0=P

1/4=t

مسواک دستی

(6/8) 9/95

(5/13) 9/75

(9/11) 9/19-

001/0P<

4/7=t

جدول 4 : میانگین و انحراف معیار شاخص BPI قبل و بعد از مداخله در دو گروه

گروه

قبل از مداخله

بعد از مداخله

اختلاف

آزمون t زوجی

(انحراف معیار) میانگین

مسواک برقی

(6/10) 4/17

(4/7) 8/8

(2/10) 5/8-

001/0=P

7/3=t

مسواک دستی

(7/12) 3/36

(1/11) 3/16

(5/12) 20-

001/0P<

1/7=t

جدول 5 و مدل خطی عمومی نشان می‏دهد تغییرات OPI دو گروه با کنترل متغیر سن و جنس تفاوت معنی‏داری نداشت (19/0=P).

با این وجود، جدول 6 نشان می‏دهد با کنترل متغیر سن و جنس توسط مدل خطی عمومی، میزان BPI در دو گروه مسواک دستی و برقی تفاوت معنی داری دارد (001/0=P).

جدول 5 : تأثیر مسواک زدن بر تغییرات OPI با کنترل

سن و جنس

متغیر	F	P-value
جنس	44/0	50/0
سن	001/0	97/0
گروه	75/1	19/0

جدول 6 : تأثیر مسواک زدن بر تغییرات BPI با کنترل

سن و جنس

متغیر	F	P-value
جنس	96/0	33/0
سن	03/0	85/0
گروه	9/12	001/0

بحث

در این مطالعه در بیمارانی که از مسواک برقی استفاده کرده بودند، پس از 4 هفته کاهش قابل توجهی در OPI (001/0=P) و BPI (001/0=P) نسبت به شروع مطالعه وجود داشت. جالب این جاست که در گروه کنترل نیز که از مسواک دستی استفاده کرده بودند نیز پس از همین مدت، کاهش معنی‏داری در OPI (001/0>P) وBPI (001/0>P) وجود داشت. هر چند در هر دو گروه شاخص‏های بهداشت دهان بهبود یافته بود اما میزان کاهش OPI وBPI در گروه مسواک دستی بیشتر از گروه مسواک برقی بود. با این وجود آزمون t نشان داد کاهش میزان OPI در دو گروه با یکدیگر اختلاف معنی‏داری ندارد (11/0=P).

با استفاده از نتایج این تحقیق می‏توان این گونه برداشت کرد که هرچند مسواک دستی می‏تواند بهتر از مسواک‏های برقی پلاک میکروبی را از سطح دندان بردارد اما در مجموع این دو مسواک در مورد برداشت پلاک با یکدیگر فرق زیادی ندارند.

با توجه به این نکته که کلیه بیماران از قبل با مسواک‏های ارتدنسی شیاردار و بین دندانی مسواک می‏زدند این که چرا علاوه بر مسواک برقی، مسواک دستی نیز سبب کاهش OPI شده است باید اذعان نمود که این مساله ممکن است به علت درک بهتر از ضرورت رعایت دقیق بهداشت دهان، استفاده از مسواک‎‏هایی با جنس بهتر نسبت به مسواک‏هایی که قبلاً استفاده می‏کردند و نیز اثر هاوتورن (Hawthorne) به علت شرکت در این مطالعه باشد.

کاهش میزان تجمع پلاک که در این تحقیق مشاهده شد با تحقیق Niemi و همکاران در سال 1986 مشابهت دارد. در تحقیق مذکور، سه مسواک شامل مسواک دستی نرم چند‏الیافه، مسواک دستی نرم V شکل و یک مسواک برقی را مورد بررسی قرار دادند. نتایج این مطالعه هیچ تفاوت بالینی قابل توجهی را بین سه مسواک مورد مطالعه در برداشت پلاک، نشان نداد و با نتایج مطالعه ما مشابه بود.⁽¹⁵⁾ همین طور در مطالعه‏ای که توسط Silverstoneو همکاران در سال 1992 برای ارزیابی تأثیر مسواک برقی Rota-dent در مقایسه با یک مسواک معمولی در برداشت پلاک و سلامتی لثه در یک دوره 6 هفته‏ای انجام شد، شاخص لثه‏ای و شاخص پلاک هر هفته ارزیابی گردید که هر دو وسیله تأثیر مثبتی در سلامت لثه‏ای داشتند و با توجه به شاخص پلاک Silness and Loe تفاوت قابل توجهی بین دو گروه وجود نداشت که این نیز با نتایج مطالعه ما مشابه می‏باشد.⁽¹⁶⁾

مطالعه حاضر نشان داد BPI هر چند در دو گروه کاهش یافته است اما میزان کاهش در گروه مسواک دستی بیشتر از مسواک برقی می‏باشد که البته این نیز با کاهش بیشتر OPI در گروه مسواک دستی همخوانی دارد.

باید یادآور شد از آنجا که نقش مسواک از طریق کاهش پلاک انجام می‏شود، اختلاف معنی‏دار کاهش خونریزی بین دو گروه از طریق اثرات درمانی خمیردندانColgate total توجیه می‏شود. به عبارت دیگر به نظر می‏رسد بخشی از کاهش میزان خونریزی به علت آموزش بهداشت و کاهش میزان تجمع پلاک و بخش دیگر به علت اثرات ضد‏ژنژیویت تری‏کلوزان بوده است.

در خمیردندان Colgate total عامل ضد التهاب لثه جدیدی که به تازگی در بعضی خمیردندان‏ها استفاده می‏شود تری‏کلوزان (Triclosan) است. مزایای مهم این محصول دارا بودن خاصیت ضد التهاب لثه ای، طعم خوب و کنترل روی جرم بالای لثه‏ای است.⁽¹⁷⁾

مطالعات بالینی نشان داده است که این ماده یک اثر مهارکننده بسیار محدود بر پلاک میکروبی دارد.⁽¹⁸⁾

Trimpeneers و همکاران در سال 1997، کارآیی سه نوع مسواک برقی از نوع Interplak، Philips، Rota-dent را با یک مسواک دستی چند الیافه (Blend-a-Med) در حذف پلاک فوق لثه‏ای و جلوگیری از پیشرفت التهاب لثه بیماران نوجوان تحت درمان با دستگاه‏های ثابت ارتدنسی بررسی کردند. شاخص پلاک و شاخص لثه‏ای در شروع مطالعه و پس از 1 و 2 ماه ثبت می‏شد. نتایج نشان داد که برای همه شاخص‏ها مسواک دستی مؤثرتر بود. تحقیق حاضر نیز نشان داد مسواک دستی سبب کاهش OPI و BPIمی شود ولی در کاهش BPI موثرتر عمل می‏کند.⁽¹⁹⁾

در مطالعه‏ای که توسط Heasman و همکارانش در سال 1998 به منظور بررسی کارایی سه نوع مسواک در بیماران تحت درمان ارتدنسی ثابت دو فک صورت گرفت سه مسواک Dental Logic HP550 و مسواک دستی Oral-B و Braun Oral-B plaque remover [D7]، P53 مورد بررسی قرار گرفتند که با توالی 3-2-1، 3-1-2 و 1-2-3 در سه گروه 20 تایی تجربی، استفاده گردیده و هر کدام از مسواک‏ها به مدت 4 هفته استفاده می‏شدند. در پایان 4 هفته، شاخص‏های خونریزی لثه و پلاک قابل مشاهده ثبت می‏شد. نتایج، هیچ تأثیر قابل توجهی را در شاخص‏های اندازه گیری شده با هیچ کدام از مسواک‏ها و در هیچ سطحی نشان نداد و بیانگر آن بود که HP550 به اندازه مسواک دستی ارتدنسی در برداشت پلاک در بیماران دارای دستگاه‏های ثابت ارتدنسی مؤثر است. این نتیجه با نتایج مطالعه ما در تجربه ی تأثیر مسواک برقی و دستی بر روی شاخص مربوط به پلاک (OPI) همخوانی دارد.⁽²⁰⁾

Thienpont و همکاران در سال 2001، به ارزیابی دو مسواک برقی از نوع3D Braun Oral-Bو
Philips-Jordan HP510 و دو مسواک دستی ارتدنسی از نوع Laconta و Oral-B Advantage Control Grip(Braun) در کودکان تحت درمان دستگاه‏های ثابت ارتدنسی پرداختند. شاخص پلاک و شاخص لثه‏ای در شروع مطالعه و پس از 4 هفته ارزیابی شد. نتایج هیچ تفاوت قابل توجهی را بین جهار مسواک، برای هیج یک از شاخص‏های اندازه‏گیری شده نشان نداد. گرچه در مطالعه ما در مورد شاخص مربوط به خونریزی لثه (BPI)، مسواک دستی بهتر از مسواک برقی بود ولی در مورد شاخص OPI هیچ تفاوت معنی‏داری بین تأثیر دو مسواک وجود نداشت.⁽²¹⁾

همچنین در مروری کلی که توسط Deery و همکارانش در سال 2004 به منظور مقایسه مسواک برقی و دستی بدنبال استفاده روزانه، بخصوص در رابطه با برداشت پلاک و سلامت لثه صورت گرفت، بطور کلی هیچ مدرکی دال بر تفاوت معنی‏دار آماری بین مسواک دستی و برقی بدست نیامد.⁽²²⁾

با این وجود، در مطالعاتی که توسط Boyd⁽²³⁾ و همکاران در سال 1989، Trombeli⁽²⁴⁾ و همکاران در سال 1995، Clerehugh⁽¹¹⁾ و همکاران در سال 1998، Borutta⁽²⁵⁾ و همکاران در سال 2002 در بیماران تحت درمان ارتدنسی صورت گرفت، همگی برتری مسواک برقی نسبت به مسواک دستی را نشان دادند که با نتایج مطالعه ما مغایرت دارد. شاید علت این تفاوت زمان‏های متفاوت مداخله، استفاده از مسواک‏هایی با توان‏های متفاوت و اشکال متفاوت سر مسواک‏ها باشد.

نتایج تحقیق حاضر نشان می‏دهد آنچه در کاهش تجمع پلاک میکروبی روی سطح دندان نقش دارد، نوع مسواک نیست بلکه آموزش دقیق و مکرر رعایت بهداشت دهان توسط پریودونتیست و بهداشتکاران دهان و دندان می‏باشد. بنابراین می‏توان نتیجه گرفت صرفاً با آموزش بهداشت می‏توان کاهش مؤثری را در شاخص تجمع پلاک ایجاد کرد.

اما شاخص خونریزی لثه وسیله خوبی برای ایجاد انگیزه است و باید توجه کرد که رنگ‏آمیزی پلاک به تنهایی نمی‏تواند در ایجاد انگیزه نقش مهمی داشته باشد.⁽¹⁾ هم چنین، این مسأله که میزان تمیزی دهان بیمار و وضعیت پریودنتال او به صورت دوره‏ای ثبت گردد، برای وی از ارزش آموزشی برخوردار است.⁽²⁶⁾

باید یادآور شد OPI تا حدودی به چگونگی مسواک زدن در روز ملاقات بستگی دارد در حالیکه BPI رعایت بهداشت دهانی را در طول 4 هفته نشان می‏دهد، لذا می‏توان نتیجه گرفت استفاده از مسواک‏های دستی ارتدنسی همراه با خمیر دندان‏های حاوی تری کلوزان، کمک زیادی به بهبود سلامت لثه‏ای در بیماران تحت درمان با دستگاه‏های ثابت ارتدنسی می‏نماید و استفاده از آن را در تمامی بیماران تحت درمان ارتدنسی ثابت می‏توان در نظر گرفت.

نتیجه گیری

این مطالعه نشان داد که استفاده از مسواک برقی برتری خاصی نسبت به مسواک دستی (شیار دار و بین دندانی) در برداشتن پلاک‏های میکروبی نداشت و حتی استفاده از خمیردندان Colgate total با مسواک دستی در کاهش BPI مؤثرتر از مسواک برقی بود.

تشکر و قدردانی

این تحقیق در شورای پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی به تصویب رسیده است و از معاونت محترم پژوهشی که حمایت مالی آن را بر عهده داشته‏اند تقدیر و تشکر می‏گردد.

[1]. Ortho plaque index

[2]. Bleeding point index

مراجع

Heintze SD, Jost-Brinkmann PG, Frinke C, Miethke RR. Oral Health for the orthodontic patient. 1^st ed. HongKong: Quintessence Publishing Co; 1999. P.67-8, 70-2, 74, 78, 80-1, 87, 106-7.
Leonox JA, Kopczyk RA. A clinical system for scoring a patient's oral hygiene performance. J Am Dent Assoc 1973; 86(4): 849-52.
Boyd RL, Leggott PJ, Quinn RS, Eakle WS, Chambers D. Periodontal implications of orthodontic treatment in adults with reduced or normal periodontal tissues versus those of adolescents. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1989; 96(3): 191-8.
Alstad S, Zachrisson BU. Longitudinal study of periodontal condition associated with orthodontic treatment in adolescents. Am J Orthod 1979; 76(3): 277-86.
Warren PR, Chater B. The role of the electric toothbrush in the control of plaque and gingivitis: A review of 5years clinical experience with the Braun Oral-B Plaque Remover [D7]. Am J Dent 1996; 9: 5-11.
Heintze SD, Jost-Brinkmann PG, Loundos J. Effectiveness of three different types of electric toothbrushes compared with a manual technique in orthodontic patients. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1996; 110(6): 630-8.
Farrell S, Terézhalmy GT, Bartizek RD, Biesbrock AR. Comparative plaque removal efficacy of a dual-action power toothbrush and a manual tooth: Effects by tooth type. Am J Dent 2006; 19(4): 195-200.
Lazarescu D, Boccaneala S, Illiescu A, De Boever JA. Efficacy of plaque removal and learning effect of a powered and a manual toothbrush. J Clin Periodontol 2003; 30(8): 726-31.
Nathoo S, Wachs GN, Petrone DM, Proskin HM, Kemp J, Petrone ME, et al .Comparison of plaque removal efficacy of a battery-powered toothbrush and a manual toothbrush: A single-use clinical study in New Jersey. J Clin Dent 2003; 14(2): 34-7.
Hickman J, Millett DT, Sander L, Brown E, Love J. Powered versus manual tooth brushing in fixed appliance patients: A short-term randomized clinical trial. Angel Orthod 2002; 72(2): 135-40.
Clerehugh V, Williams P, Shaw WC, Worthington HV, Warren P. A practice-based randomized controlled trial of the efficacy of an electric and a manual toothbrush on gingival health in patients with fixed orthodontic appliances. J Dent 1998; 26(8): 633-9.
Newman MG, Takei H, Carranza FA. Carranza's Clinical Periodontology. 9^th ed. Philadelphia: W.B.Saunders Co; 2002. P.97-8, 651-2, 654-5, 659, 669.
Löe H, Theilade E, Jensen SB. Experimental gingivitis in man. J Periodontol 1965; 36: 177-87.
Lang NP, Joss A, Orsanic T, Gusberti FA, Siegrist BE. Bleeding on probing . A predictor for the progression of periodontal disease? J Clin Periodontol 1986; 13(6): 590-6.
Niemi ML, Ainamo J, Etemadzadeh H. Gingival abrasion and plaque removal with manual versus electric tooth brushes. Oral Prophylaxe 1988; 10(1): 11-7.
Silverstone LM, Tilliss TS, Cross-Poline GN, Van der Linden E, Stach DJ, Featherstone MJ. A six-week study comparing the efficacy of a rotary electric toothbrush with a conventional toothbrush. Clin Prev Dent 1992; 14(2):
29-34.
Volpe AR, Petrone ME, De Vizio W, Davies RM, Proskin HM. A review of plaque, gingivitis, calculus and caries clinical efficacy studies with a fluoride dentifrice containing triclosan and PVM/MA copolymer. J Clin Dent 1996; 7: 1-14.
Cummins D. Zinc citrate/ Triclosan: A new antiplaque system for the control of plaque and the prevention of gingivitis: Short-term clinical studies and mode of action studies. J Clin Periodontol 1991; 18(6): 455-61.
Trimpeneers LM, Wijgaerts IA, Grognard NA, Dermaut LR, Adriaens PA. Effect of electric toothbrushes versus manual toothbrushes on removal of plaque and periodontal status during orthodontic treatment. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1997; 111(5): 492-7.
Heasman P, Wilson Z, Macgregor I, Kelly P. Comparative study of electric and manual toothbrushes in patients with fixed orthodontic appliances. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1998; 114(1): 45-9.
Thienpont V, Dermaut LR, Van Maele G. Comparative study of 2 electric and 2 manual toothbrushes in patients with fixed orthodontic appliances. Am J Orthod Dentofacial Orthop 2001; 120(4): 353-60.
Deery C, Heanue M, Deacon S, Robinson PG, Walmsley AD, Worthington H, et al. The effectiveness of manual versus powered toothbrushes for dental health: A systematic review. J Dent 2004; 32(3): 197-211.
Boyd RL, Murray P, Robertson PB. Effect of rotary electric toothbrush versus manual toothbrush on periodontal status during orthodontic treatment. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1989; 96(4): 342-7.
Trombeli L, Scabbia A, Griselli A, Zangari F, Calura G. Clinical evaluation of plaque removal by counterrotational electric toothbrush in orthodontic patients. Quintessence Int 1995; 26(3): 199-202.
Borutta A, Pala E, Fischer T. Effectiveness ofa powered toothbrush compared with a manual toothbrush for orthodontic patients with fixed appliances. J Clin Dent 2002; 13(4): 131-7.
Barrickman RW, Penhall OJ. Graphing indexes reduces plaque. J Am Dent Assoc 1973; 87(7): 1404-8.