نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار، گروه جراحی دهان و فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
2 استادیار، گروه جراحی دهان و فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
3 دندانپزشک، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
4 استادیار، گروه جراحی دهان و فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Impacted teeth are a common incident with significant frequency and distribution variation in various populations. Several complications may arise if immediate diagnosis and proper treatment are not performed in the case of impacted lower wisdom teeth. The present study aimed to evaluate the frequency and difficulty score of lower third molar impaction in the patients referring to the oral and maxillofacial surgery department of Mashhad Dental School, Iran.
Materials and Methods: This descriptive, cross-sectional study was conducted on 743 patients referring to the oral and maxillofacial surgery department of Mashhad Dental School during September 2017-March 2018. The position, impaction angle, and difficulty score were determined by panoramic views.
Results: Out of 1,118 impacted lower third molars, 456 cases (41%) had a mesioangular position, 293 cases (26%) were horizontal, 276 cases (25%) were vertical, and 94 cases (8%) had a distoangular position. In addition, impaction was more prevalent in women (58%) compared to men. The most frequent impaction was the moderate type (53%). However, no significant correlation was observed between gender and the difficulty score of the impacted teeth. On the other hand, a significant correlation was denoted between gender and the angle of wisdom teeth impaction based on the Schiller and Winter classification, as well as the impaction depth and ramus relation based on the Pell and Gregory classification (P<0.001).
Conclusion: According to the results, the frequency of moderate-to-severe impacted lower third molars was high in the patients referring to Mashhad Dental School. Therefore, it is critical to perform accurate screening, timely diagnosis, and proper treatment in these cases.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
موضوع دندان های نهفته به دلیل اهمیت فراوانی که دارد در اکثر شاخه های علم دندان پزشکی مورد بحث و توجه قرار گرفته است و یکی از انواع جراحی های شایع در مطب های دندانپزشکی، جراحی دندان های نهفته
می باشد.(3-1) برای هر دندان دائمی امکان نهفتگی وجود دارد ولی مولرهای سوم مندبیل از شایع ترین دندان های نهفته هستند.(6-4) نتایج مطالعات مختلف نشان داده است که اگر چه نهفتگی یک پدیده شایع است ولی تفاوت قابل توجهی در توزیع دندان های نهفته در نواحی مختلف فکین وجود دارد.(6و4و3) فاکتور های مختلفی از جمله مرحله رویشی دندان و الگوی رادیوگرافی تکامل و رویش دندان ها بر این فراوانی تاثیر می گذارند.(7-4) دندان های نهفته می توانند باعث پوسیدگی، بیماری های پالپ و پریودنتال، تحلیل ریشه دندان مجاور و حتی تومور های دهان و فک و صورت شوند که تشخیص و درمان آن ها برای دندان پزشکان بسیار مشکل ساز است و نحوه درمان آن ها از لحاظ فانکشن و زیبایی نیز برای بیماران حائز اهمیت است.(9و8و3و2)
علل تجویز بیرون آوردن دندان عقل نهفته پایین درد ناشی از پوسیدگی، درد مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)، ارتودنسی و کراودینگ، پری کرونیت، تمهیدات پروتزی و... است.(9و8و3-1)
سختی نهفتگی دندان های عقل از طیف ساده تا خیلی سخت تقسیم بندی می شود و در جوامع مختلف، میزان شیوع و توزیع آن تنوع قابل ملاحظه ای دارد.(12-10) این مطالعه با هدف تعیین الگوی نهفتگی دندان های عقل پایین در بیماران مراجعه کننده به بخش جراحی دانشکده دندان پزشکی مشهد انجام شد. به نظر می رسد انجام این مطالعه می تواند در زمینه برنامه ریزی و آموزش کمک کننده باشد و با در نظر گرفتن نتایج آن می توان به انجام غربالگری، تشخیص و درمان به موقع پرداخت.
مواد و روش ها
این مطالعه بصورت کراس سکشنال با کد اخلاق IR.mums.sd.REC.1394.96 انجام شد. تعداد 743 بیمار که در 6 ماهه دوم سال 96 (از مهر تا پایان اسفند ماه) به بخش جراحی دهان و فک وصورت دانشکده دندانپزشکی مشهد، جهت جراحی دندان های عقل نهفته مندبیل مراجعه نمودند، وارد طرح شدند.
قبل از انجام جراحی، درجه سختی دندان نهفته طبق ترکیب طبقه بندی Winter , Schiller و Pell & Gregory بر اساس نمای رادیوگرافی OPG ارزیابی و تعیین و در چک لیست ثبت شد. سپس جراحی دندان عقل انجام شد.
معیار Pell &Gregory بصورت زیر بیان می شود:
الف) طبقه بندی Pell &Gregory عمودی، از لحاظ عمق نهفتگی دندان عقل (M3) نسبت به پلن اکلوزال دندان مولر دوم (M2)، به سه کلاس A، B و C توصیف می شود. در کلاس A، عمق نهفتگی M3 در سطح پلن اکلوزال دندان M2، کلاس B، عمق نهفتگی M3 بین سطح اکلوزال و CEJ دندان M2 و کلاس C، عمق نهفتگی M3 زیر CEJ دندان M2 قرار دارد.(15-13)
ب) طبقه بندی Pell &Gregory افقی، از نظر وجود فضا بین راموس مندیبل و M3، به سه کلاس І و ІІ و ІІІ تقسیم می شود. کلاس І : فضای کافی برای رویش M3 وجود دارد، کلاس ІІ : فضای کافی برای رویش M3 وجود ندارد (دندان M3 بصورت نسبی داخل راموس است) و کلاس ІІІ : دندان M3 بطور کامل داخل راموس است.(15-13)
طبقه بندی Schiller (که تکمیل شده ی طبقه بندی Winter است) تعیین کننده رابطه مزیال – دیستالی و زاویه نهفتگی می باشد. در این طبقه بندی سختی بصورت مزیوانگولار، افقی، عمودی و دیستوانگولار از یک تا چهار گروه بندی می شود، بدین ترتیب که در نوع مزیوانگولار (سختی 1) محور طولی تاج دندان M3 با سطح اکلوزال دندان M2 زاویه ای بین 11 تا 70 درجه به سمت مزیال دارد، در صورتیکه همین زاویه را به سمت دیستال داشته باشد دیستوانگولار (سختی 4) طبقه بندی می شود. زاویه کمتر از ده درجه مزیال یا دیستالی بعنوان عمودی (سختی 2)، و زاویه بیشتر از 70 درجه مزیالی یا دیستالی به عنوان نهفتگی افقی (سختی 3) درنظر گرفته می شود.(17و16و11و10)
در نهایت با استفاده از سه کلاس بندی فوق، مسائل و مشکلات فنی و تکنیکی عمل جراحی پیش بینی و بررسی شد.
با توجه به درجه سختی بدست آمده از طبقه بندی Pell & Gregory عمودی از 1 تا 3، و همچنین Pell & Gregory افقی از 1 تا 3 و نیز طبقه بندی Schiller از 1 تا 4، در مجموع درجه سختی کل بر اساس مقیاس تقسیم بندی Pederson(13)، از 3 تا 10 تعریف شد.
در کل درجه سختی نهتگی دندان عقل به شرح زیر طبقه بندی می شود: آسان: 4-3، متوسط: 7-5 و سخت: 10-8.(17و16و11و10)در نهایت اطلاعات بدست آمده از 743 بیمار جمع بندی و بر اساس جنس و سختی نهفتگی مقایسه شد و درصد شیوع نهفتگی های مختلف بدست آمد. ارتباط بین متغیرها توسط نرم افزار 16 SPSS بررسی شد. لازم به ذکر است در تحلیل داده ها از آزمون های کای اسکوئر و آنالیز واریانس یک عاملی استفاده شد.
یافته ها
در این مطالعه تعداد 743 نفر شامل 451 زن (7/60 درصد) و 292 مرد(3/39 درصد) شرکت داشتند. میانگین سنی بیماران 4/3 ± 6/23 سال بود. کل دندان های مورد مطالعه در این تحقیق برابر 1118 دندان بود که از این تعداد 652 دندان(58 درصد) متعلق به زنان و تعداد 466 دندان (42 درصد) متعلق به مردان بودند. همچنین از این تعداد 368 نفر تک دندان و 375 بیمار، دو دندان نهفته داشتند.
از بین تعداد 1118 دندان، 456 دندان (41 درصد) موقعیت مزیو انگولار، 276 دندان (25 درصد) موقعیت عمودی، 292 دندان (26 درصد) موقعیت افقی و 94 دندان (8 درصد) در موقعیت دیستوانگولار بودند. نمودار 1 فروانی نسبی آنها را بصورت واضح تری نشان می دهد، همانگونه که در نمودار نیز مشاهده می گردد بیشترین فراوانی مربوط به مزیوانگولار و کمترین فراوانی مربوط به دیستوانگولار بود. (نمودار 1)
نمودار 1 : توزیع فراوانی نسبی زاویه نهفتگی دندان های عقل پایین مورد مطالعه بر اساس طبقه بندی Winter
فراوانی درجه سختی نهفتگی دندان های عقل پایین:
از تعداد 1118 دندان، 229 دندان(21 درصد) دارای درجه سختی آسان، 596 دندان (53 درصد) دارای درجه سختی متوسط و 293 دندان (26 درصد) دارای درجه سختی سخت بود. نمودار 2 فراوانی نسبی آنها را بصورت واضح تری نشان می دهد، همانگونه که در نمودار نیز مشاهده می گردد بیشترین فراوانی مربوط به درجه سختی متوسط و کمترین فراوانی مربوط به درجه سختی آسان بود. (نمودار 2)
نمودار 2 : توزیع فراوانی نسبی درجه سختی نهفتگی دندان های عقل پایین مورد مطالعه
ارتباط درجه سختی نهفتگی دندان های عقل پایین با جنس: همانگونه که در جدول 1 مشاهده می گردد بیشترین فراوانی درجه سختی مربوط به درجه متوسط با 496 مورد شامل 283 مورد در زنان (57 درصد) و 213 مورد در مردان (43 درصد) بود. کمترین فروانی درجه سختی مربوط به درجه آسان با 229 مورد شامل 112 مورد در زنان (49 درصد) و 117 مورد در مردان (51 درصد) بود. بطور کلی ارتباط معنی داری بین جنسیت و نوع درجه سختی نهفتگی وجود نداشت (119/0P=). (جدول 1)
ارتباط بین زاویه نهفتگی دندان عقل بر اساس طبقه بندی Winter & Schiller با جنس: همانگونه که در جدول 1 مشاهده می گردد بیشترین فراوانی متغیر موقعیت مربوط به درجه مزیوانگولار با 456 مورد شامل 301 مورد در زنان (66 درصد) و 155 مورد در مردان (34 درصد) f,n و کمترین فروانی مربوط به موقعیت دیستوانگولار با 94 مورد شامل 85 مورد در زنان (90 درصد) و 9 مورد در مردان (10 درصد) بود. بطور کلی ارتباط معنی داری بین جنس و موقعیت زاویه نهفتگی دندان عقل وجود داشت (001/0P<). (جدول 1)
ارتباط عمق نهفتگی دندان عقل پایین بر اساس طبقه بندی Pell & Gregory با جنسیت:
همانگونه که در جدول 1 مشاهده می گردد بیشترین فراوانی متغیر نوع عمق مربوط به عمق B با 466 مورد، شامل 303 مورد در زنان (65 درصد) و 163 مورد در مردان (35 درصد) بود و کمترین فروانی مربوط به عمق A با 301 مورد شامل 151 مورد در زنان (50 درصد) و 150 مورد در مردان (50 درصد) بود. بطور کلی ارتباط معنی داری بین جنس و عمق نهفتگی وجود داشت (001/0P<). (جدول 1)
جدول 1 : توزیع فراوانی افراد تحت مطالعه برحسب نوع و درجه نهفتگی به تفکیک جنسیت
|
معیارهای نهفتگی |
زن (درصد) تعداد |
مرد (درصد) تعداد |
کل (درصد) تعداد |
نتیجه آزمون کای اسکوئر |
|
|
درجه سختی |
4-3 |
(9/48) 112 |
(1/51) 117 |
(0/100) 229 |
119/0P= 26/4X2= |
|
7-5 |
(1/57) 283 |
(9/42) 213 |
(0/100) 496 |
||
|
10-8 |
(6/53) 157 |
(4/46) 136 |
(0/100) 293 |
||
|
زاویه نهفتگی دندان عقل بر اساس طبقه بندی شیلر |
مزیوانگولار |
(0/66) 301 |
(0/34) 155 |
(0/100) 456 |
001/0P< 8/116X2= |
|
عمودی |
(9/34) 102 |
(1/65) 190 |
(0/100) 292 |
||
|
افقی |
(4/59) 164 |
(6/40) 112 |
(0/100) 276 |
||
|
دیستوانگولار |
(4/90) 85 |
(6/9) 9 |
(0/100) 94 |
||
|
عمق نهفتگی بر اساس طبقه بندی Pell & Gregory |
A |
(2/50) 151 |
(8/49) 150 |
(0/100) 301 |
001/0P< 4/17X2= |
|
B |
(0/65) 303 |
(0/35) 163 |
(0/100) 466 |
||
|
C |
(4/56) 198 |
(6/43) 153 |
(0/100) 351 |
||
|
رابطه نهفتگی عقل پایین با راموس بر اساس طبقه بندی Pell & Gregory |
I |
(5/65) 453 |
(5/34) 239 |
(0/100) 692 |
001/0P< 4/17X2= |
|
II |
(9/50) 179 |
(1/49) 173 |
(0/100) 352 |
||
|
III |
(0/27) 20 |
(0/73) 54 |
(0/100) 74 |
||
ارتباط نهفتگی عقل پایین با راموس بر اساس طبقه بندی Pell & Gregory با جنس:
همانگونه که در جدول 1 مشاهده می گردد بیشترین فراوانی متغیر رابطه راموس مربوط به نوع I با 692 مورد شامل 453 مورد در زنان (65 درصد) و 239 مورد در مردان (35 درصد) و کمترین فروانی مربوط به نوع III با 74 مورد شامل 20 مورد در زنان (27 درصد) و 54 مورد در مردان (73 درصد) بود. بطور کلی ارتباط معنی داری بین جنس و نوع رابطه راموس وجود داشت (001/0P<). (جدول 1)
بحث
عوامل متعددی در فرایند رویش صحیح دندان نقش دارند.(6و2) در بعضی از شرایط عوامل موضعی یا سیستمیک باعث پدیدار شدن اختلالاتی در فرایند رویشی دندان ها می شوند تا دندان ها رویش طبیعی نداشته باشند و در فک باقی بمانند که به عنوان دندان نهفته در نظر گرفته می شوند.(19و18و1) عدم رویش دندان ممکن است مشکلات و عوارضی از قبیل مال اکلوژن، از دست دادن طول قوس، تغییر وضعیت دندان های مجاور، بیماری پریودنتال، تحلیل ریشه دندان مجاور، کیست و یا تومور،پری کرونیت و ... بوجود آورد.(21و20و7) مطالعات مختلفی در زمینه شیوع دندان های نهفته صورت گرفته است.(22و6-1) مطالعه Nagahara و همکاران(8) در ژاپن، میزان شیوع دندان های نهفته در 3979 بیمار را، 9/3 درصد گزارش نمودند. همچنین مطالعۀ پاکروان و همکاران(1)، شیوع دندان های نهفته در مراجعین به دانشکده دندانپزشکی ساری در شمال ایران بین سال های 2014 تا 2016 را 5/18 درصد گزارش کرد. در مطالعۀ مشابه دیگری Quek و همکاران(23) شیوع مولرهای سوم نهفته را در 1000 چینی ساکن در سنگاپور بررسی نمودند که در 6/68 درصد از رادیوگرافی ها، یک دندان مولر سوم نهفته مشاهده شد. نتایج مطالعه Aydin و همکاران(24) در ترکیه، شیوع دندان های کانین نهفته در4500 بیمار را، 58/3 درصد اعلام نمود.
با توجه به اینکه در نژادها و ملل مختلف آمار شیوع دندان های نهفته در فکین می تواند متفاوت باشد(6و4و2و1)، بررسی میزان شیوع دندان های نهفته در مرکز دانشگاهی دندانپزشکی مشهد مورد مطالعه قرار گرفت. این مطالعه با هدف بررسی تعیین شیوع درجه سختی دندان های عقل نهفته مندبیل در کلیه بیماران ارجاع شده به بخش جراحی دانشکده دندانپزشکی مشهد در 6 ماهه دوم سال 1396، جهت جراحی دندان های عقل نهفته مندبیل صورت پذیرفت.
به منظور دقت بیشتر در تعیین درجه سختی دندان نهفته، ترکیب طبقه بندی Winter , Schiller و Pell & Gregory بر اساس نمای بالینی و رادیوگرافی پانورامیک مورد استفاده قرار گرفت.(14-12)با توجه به درجه سختی بدست آمده از طبقه بندی Pell & Gregory عمودی از 1 تا 3، و همچنین Pell & Gregory افقی از 1 تا 3 و نیز طبقه بندی Schiller از 1 تا 4، در مجموع درجه سختی کل از 3 تا 10 تعریف شد. به طوری که نمرات 3 تا 4، درجه سختی آسان، 5 تا 7، درجه سختی متوسط و 8 تا 10، درجه سختی زیاد را نشان می داد.(17و16و11و10)
در مطالعه حاضر، 1118 دندان نهفته وجود داشت. مطالعات قبلی نشان می داد که حدود 7/72 درصد جمعیت جهان، دارای حداقل یک دندان نهفته هستند (معمولا دندان مولر سوم مندیبول) و شیوع نهفتگی در زنان بیشتر از مردان مشاهده می شود.(25و6و4و3و1)
عمده ترین گروه مبتلا به نهفتگی دندان علامت دار را، بیماران با سن 20 تا 30 سال تشکیل می دهند. با افزایش سن، پدیده نهفتگی کاهش می یابد؛ به طوریکه پس از 50 سالگی، نهفتگی دندان در 14-6 درصد از بیماران مشاهده می شود.(26و14و6و3)
نتایج این مطالعه نشان داد که میزان شیوع دندان های نهفته در زنان بیشتر از مردان بوده است(58 درصد زنان در مقابل 42 درصد در مردان)، که با مطالعۀ Arabiun و همکاران(4)، هاشمی پور و همکاران(6)مطابقت داشت. Quek و همکاران(23)شیوع نهفتگی دندان های مولر سوم را در جمعیت چینی های ساکن در سنگاپور بررسی نمودند که نتایج آنها، هم شیوع دندان های نهفته در زنان را بیشتر از مردان گزارش نموده بود.(23) شیوع بیشتر نهفتگی در زنان احتمالاً به علت کوچکتر بودن ابعاد فک آنان نسبت به مردان است، البته در این زمینه به مطالعات وسیع تری نیاز است تا بتوان به نتایج جامع تری دست یافت.
در مطالعه حاضر، از مجموع تعداد 1118 دندان عقل نهفته، 456 دندان (41 درصد) دارای زاویه نهفتگی مزیو انگولار، 276 دندان (25 درصد) دارای زاویه نهفتگی عمودی، 292 دندان (26 درصد) دارای زاویه نهفتگی افقی و 94 دندان (8 درصد) دارای زاویه نهفتگی دیستوانگولار بودند. در مطالعه Kan و همکاران(20) و همچنین مطالعه عشق پور و همکاران(3) و نیز مطالعه Lima و همکاران(16) زاویه نهفتگی مزیو انگولار، شایع ترین نوع نهفتگی مولر سوم گزارش شده است که حدودا 43 درصد از کل نهفتگی های مولر سوم را تشکیل می دهند. سایر زوایای نهفتگی به ترتیب شیوع، ورتیکال، دیستوانگولار و افقی می باشند.
بنابراین در مطالعه ما، ترتیب شیوع زوایای نهفتگی به جز حالت افقی و دیستوانگولار مطابق با مطالعات پیشین می باشد.(23و20و16و4و3و1)همچنین نتایج مطالعه حاضر نشان داد که بطور کلی ارتباط معنی داری بین جنس و نوع موقعیت نهفتگی وجود داشت.
از تعداد 1118 دندان، 229 دندان (21 درصد) دارای درجه سختی آسان، 596 دندان (53 درصد) دارای درجه سختی متوسط و 293 دندان (26 درصد) دارای درجه سختی زیاد بود. بنابر این شایع ترین عمق نهفتگی مشاهده شده، نوع متوسط بود که مشابه با مطالعه Lima و همکاران(16) می باشد.
در نهایت، در این مطالعه همانند سایر تحقیقات انجام شده در زمینه نهفتگی دندان ها، از افراد مراجعه کننده به کلینیک جهت انجام تحقیق استفاده شد، که این مورد جزء محدودیت های مطالعه حاضر به منظور نمونه گیری تصادفی بود. از محدودیت های دیگر مطالعه حاضر می توان به مشکل در دستیابی به تمامی رکوردها، مدارک کلینیکی و رادیوگرافی مورد نیاز و عدم وجود داده های کامل در برخی پرونده های دندانپزشکی بیماران اشاره نمود. این موارد اهمیت لزوم انجام مطالعات دقیق و بیشتر به منظور ارزیابی دندان های نهفته، همچنین بررسی الگوی نهفتگی دندان های مولر سوم در شهر مشهد و مناطق دیگر ایران را مشخص می سازد.همان طور که ذکر شد نژاد از جمله عوامل موثر بر شیوع نهفتگی است، لذا توصیه می شود که این مطالعه در نژاد های منطقه ای و دارای عادات غذایی متفاوت، تکرار شود.
نتیجه گیری
نهفتگی دندان عقل در مراجعین به دانشکده دندانپزشکی مشهد در زنان بیش از مردان مشاهده شد. شایع ترین زاویه نهفتگی مشاهده شده، مزیو انگولار بود. بیشترین فراوانی درجه سختی نهفتگی دندان های عقل مربوط به درجه سختی متوسط بود. ارتباط معنی داری بین جنس با زاویه نهفتگی دندان عقل بر اساس طبقه بندی Winter & Schiller و عمق نهفتگی دندان های عقل پایین و ارتباط با راموس بر اساس طبقه بندی Pell & Gregory مشاهده شد. طبق نتایج این تحقیق، فراوانی دندان های نهفته متوسط و مشکل در بیماران مراجعه کننده به دانشکده دندانپزشکی مشهد نسبتاً بالا می باشد که این موضوع، اهمیت انجام غربالگری، تشخیص و درمان به موقع را نشان می دهد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مراتب تشکر خود را از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد اعلام می دارند. نتایج این مقاله برگرفته از پایان نامه دکترای عمومی دانشکده دندانپزشکی مشهد به شماره 2879 می باشد.
)