نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دندانپزشک، PhD سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران
2 دانشجوی دندانپزشکی، کمیته پژوهش های دانشجویی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Nomadic tribes are a population often with low education levels, poor economic status, and limited access to health care. The present study aimed to assess the oral health and oral hygiene behaviors of this specific population.
Materials and Methods: This survey was conducted on 200 participants aged 18-60 years. The subjects were selected via two-stage sampling (convenience and cluster sampling) in Dehestan Ashayeri and Cheshmeh Langan regions in Fereydoon Shahr, Iran in the spring and summer of 2016. Community periodontal index (CPI) and DMFT indices were recorded during dental examination. In addition, oral hygiene behaviors and nutritional habits were recorded in checklists. Data analysis was performed in SPSS version 22 using t-test, Chi-square, and analysis of variance (ANOVA) (α=0.05).
Results: Among the participants, 83 males (41.5%) and 117 females (58.8%) (total: 81.5%; n=163) were selected from Dehestan Ashayeri region, and 18.5% of the subjects (n=37) were selected from Cheshmeh Langan region. According to the findings, 29.1% of the subjects (n=58) never cleaned their teeth, and only 3% reported to brush their teeth daily. Mean of DMFT was 9.6±5.6 (range: 0-28), and 56% and 40% of this index was due to tooth extraction and dental caries, respectively. No significant difference was observed between men and women in terms of DMFT, while a significant difference was denoted between various age groups in this regard (P<0.001). Accordingly, DMFT was 6.7±4.3 in the age group of 18-34 years, 12.5±5.1 in the age group of 35-51 years, and 14.3±5.1 in the age group of 52-68 years. No significant difference was observed in the DMFT between the age groups of 35-51 and 52-68 years. Moreover, codes zero and one were frequent in 2% (n=4) and 29.5% of the subjects (n=59), while 61% (n=123) and 7% of the subjects (n=14) were codes three and four, respectively.
Conclusion: According to the findings, dental caries is highly prevalent in the nomadic tribes of Fereydoon Shahr, and most of the dental referrals of this population are for tooth extraction. Furthermore, a high percentage of the subjects reported gingival bleeding. Based on the periodontal and edentulous health status of these individuals, their oral health status was considered poor compared to the general population.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
با وجود پیشرفتها در دنیای کنونی هنوز مردمی هستند که به صورت جدا از سایر جمعیت ها و دور از تمدن زندگی میکنند.(1) عشایر گروهی از مردم با سطح اقتصاد پایین و تحصیلات اندک هستند. در واقع تجمعی از افراد خویشاوند هستند که با یک گویش خاص صحبت میکنند و به یک شغل اشتغال ودر یک قلمرو سکونت دارند.(2) در عین حال مردمانی سخت کوش، مهمان نواز و مهربان هستند.
در ایران در حال حاضر200000 خانوار و 1200000 نفر جمعیت عشایری زندگی میکنند که از این میان 588000 نفر زن و 612000 مرد هستند. در استان اصفهان، 9605 خانوار و 53000 نفر ثبت شده که شامل 25970 زن و 27030 مرد میباشد.(3) شهرستان فریدونشهر که در غرب استان واقع شده دارای ارتفاعات فراوان و آب و هوای بسیار سرد است و در بهار و تابستان محل کوچ تعداد زیادی از عشایر است. جمعیت عشایری شهرستان 2887 خانوار و 16941 نفر گزارش شده که از این میان 8650 مرد و 8291 زن هستند. تقسیم بندی عشایر در شهرستان براساس دهستان میباشد. این شهرستان جهت اسکان عشایر 4 دهستان دارد. پیشکوه موگویی (640 خانوار، 3741 نفر)، پشتکوه موگویی (827 خانوار، 4906 نفر)، چشمه لنگان (272 خانوار، 1656 نفر) و دهستان عشایری (1148 خانوار، 6638 نفر).
معمولاً در محل اسکان جمعیتهای عشایری که به صورت جداگانه زندگی میکنند، امکانات بهداشتی به خصوص در رابطه با دهان و دندان بسیار محدود است.(4) در دنیا تنها گروههای محدودی هنوز به این سبک زندگی میکنند و مدارک مستند بسیار اندکی در رابطه با وضعیت سلامتی آنها در دسترس است.(5) از طرفی مسائل مربوط به دهان و دندان بار مالی و سلامتی زیادی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه ایجاد کرده است.(1) پوسیدگی دندانی یکی از شایع ترین بیماریهای مزمن در سراسر جهان است.(6) این بیماری عفونی دامن گیرترین بیماری بشر است که بیش از 99 درصد افراد به آن مبتلا میشوند و فقط افراد بسیار محدودی هستند که در طول عمر خود دچار آن نمیگردند.(7)
پریودنتیت حالتی است که در آن فرد دچار فقدان چسبندگی الیاف پریودنتال میشود.(8) یکی از مهمترین دلایل بیماریهای لثه، تجمع پلاک و جرم روی دندان میباشد.(9) بیماری لثه و به خصوص تحلیل لثه منجر به حساسیت پوسیدگی ریشه و ظاهر نازیبا میشود.(10)
دسترسی عشایر به خدمات بهداشت و درمان بسیار مشکل میباشد و خدمات بهداشتی را اکثراً از طریق خانههای بهداشت روستایی دریافت میکنند. لیکن خانههای روستایی اکثراً خدمات دندانپزشکی ندارند. همچنین عشایر به دلیل مشکلات معیشت و جا به جایی و هم چنین استقرار در مناطقی که رفت و آمد مشکل داشت و بالا بودن تعرفههای دندانپزشکی بهره بری کمی از خدمات تخصصی میبرند.(3)
در رابطه با وضعیت سلامت دهان و دندان مطالعات بسیار محدودی انجام شده است؛ مطالعه ای که توسط اسکندریان و همکاران(4) در سال 1378 در شیراز و بر روی عشایر کوچ رو قشقایی اقلید انجام شد، با بررسی شاخص های DMFT و OHI (Oral Health Index) بدین نتیجه رسیدند که بین DMFT و هر یک از شاخصهای OHI، جرم و دبری با تعداد دفعات مسواک زدن در شبانهروز رابطه آماری مشخصی وجود ندارد. در این مطالعه گفته شده که در در کودکان 12 ساله شاخص پوسیدگی کمتر از 3 بوده و علل احتمالی این کاهش در مقایسه با افراد عادی مصرف محدود مواد قندی، تغذیه با شیر مادر واستفاده از آب چشمه که حاوی فلوراید کافی است، ذکر شد.
همچنین مطالعه دیگری در هند روی جمعیت بالاتر از 18 سال کشاورزان مهاجر انجام شد. نتایج طی بررسی شاخص DMFT و CPI نشان داد که 80 درصد مردم بهداشت دهانی ضعیفی داشتند و مشکلات پریودنتال در 74 درصد مردم دیده شد. میزان DMFT در گروه مورد مطالعه بیشتر از 7 بود. در این مطالعه علت میزان بالای مشکلات دهان و دندان نسبت به جمعیت عادی کیفیت پایین سطح زندگی بیان شده است.(11)
در حال حاضر در ایران مطالعات موجود در خصوص ارزیابی وضعیت سلامت دهان و دندان و رفتارهای بهداشتی عشایر بسیار محدود میباشد و بر روی عشایر منطقه فریدونشهر مطالعه خاصی انجام نگرفته است. بنابراین سیاستگذاری خاصی در رابطه با مسائل دهان و دندان این قوم وجود ندارد. با انجام این پروژه میتوان شمایی از مشکلات دهان و دندان و رفتارهای بهداشتی این جمعیت خاص را استخراج نمود و در برنامه ریزیهای سلامت مورد استفاده قرار داد.
مواد و روشها
در این بررسی میدانی، دو دهستان عشایری و چشمه لنگان به عنوان دو خوشه اصلی از عشایر فریدونشهر انتخاب شدند. معیار ورود عبارت بودند از کوچ رو بودن، سن 18-68 سال، ساکن در دهستان عشایری و چشمه لنگان فریدونشهر معیار خروج شامل دارا بودن بیماریهای سیستماتیک (دیابت، بیماری قلبی عروقی)، معلولیت و بارداری بود.
روش نمونه گیری به صورت دو مرحله ای بود. در مرحله اول به صورت نمونه گیری خوشه ای از میان دهستانهای عشایر، دو دهستان به صورت تصادفی انتخاب و در دهستان نمونه گیری به روش آسان (در دسترس) انجام گرفت. با لحاظ P=50% (بالاترین شیوع ممکن برای پوسیدگی) و خطای معیار 7 درصد، 200 نمونه محاسبه شد. با محاسبه جمعیت مورد مطالعه از چشمه لنگان 38 نفر و از دهستان عشایری 162 نفر بود. از ارگانهای مرتبط با سازمانهای عشایری و فرمانداری شهرستان برای ورود به مناطق عشایری و بررسی کار میدانی مجوز اخذ گردید. سپس با دعوت کردن عشایر به همکاری جهت بهبود سلامت دهان و بهداشت دهان و دندان و با اهداء جوایز تشویقی مانند مسواک، خمیر دندان و بروشور به صورت رایگان، امکان معاینه آنها به صورت داوطلبانه فراهم شد.
در ابتدا، پس از اخذ رضایت نامه از افراد برای شرکت در مطالعه، فرم جمع آوری اطلاعات (چک لیست) تهیه شده به صورت شفاهی از آنها پرسیده شد. در این فرم بخشهایی شامل متغیرهای دموگرافیک (سن، جنس)، رفتارهای بهداشتی در رابطه با دهان و دندان (روشهای تمیزکردن دندان ها از جمله مسواک زدن و تناوب آن، استفاده از نخ دندان)، خود درمانیهای انجام شده توسط شرکت کنندگان در مواجهه با مشکلات دهان و دندان، وضعیت دسترسی آنها به خدمات دندانپزشکی و مصرف سیگار و دخانیات در آنها لحاظ شده بود. جهت اطمینان از روایی صوری و محتوایی فرم جمع آوری اطلاعات، با بهره از نظر صاحب نظران (3 تن از اساتید گروه جامعه نگر) سوالات اصلاح و تکمیل گردیده بود.
سپس معاینه و ثبت ایندکسهای افراد در زیر نور آفتاب و بر روی صندلی متحرک و توسط یک فرد (پ م) انجام شد. برای تعیین شاخص DMFT تعداد کل دندان های فرد که پوسیده، پر شده و یا از دست رفته به دلیل پوسیدگی بودند، ثبت شد. معاینات ارزیابی سلامت پریودنشیوم با استفاده از شاخص CPI و توسط آینه و پروب انجام شد. جهت تعیین این شاخص دندانهای پایه ی دائمی (16-11-26-46-31 و 36) انتخاب و میزان جرم، پاکت و خونریزی برای هر دندان تعیین گردید. روش ارائه کد بدین گونه بود: کد 0 : وجود لثه ی نرمال، کد 1 : خونریزی خودبه خودی یا همراه پروب، کد 2 : مشاهده ی جرم، کد 3 : وجود پاکت 4-5 میلیمتری و کد 4 : جود پاکت 6 میلیمتری. در این بررسی مشکلات دهان و دندان این افراد علاوه بر ثبت در چک لیست، به دندانپزشک نیز جهت رفع مشکلات ارجاع داده شدند. اطلاعات به دست آمده در نرم افزار SPSS با ویرایش 22 وارد و مورد آنالیز توصیفی و تحلیلی قرار گرفت؛ جهت خلاصه سازی دادهها از جداول و نمودارها، تعیین میانگین و توزیع فراوانی و جهت تحلیل دادهها از آزمون های ANOVA, T-test, Chi-squared استفاده شد. سطح معنی داری در کلیه آزمون ها 05/0 لحاظ گردید.
یافته ها
در این مطالعه 200 نفر شامل 83 نفر (5/41 درصد) مرد. 163 نفر (5/81 درصد) از دهستان عشایری و 37 نفر (5/18 درصد) از دهستان چشمه لنگان معاینه شده و در طی مصاحبه، چک لیست رفتارهای سلامت دهان و دندان برایشان تکمیل گردید. میانگین سنی جمعیت، 1/12±2/32 (68-18) سال بود. همچنین بر اساس دامنه تغییرات سن، گروه بندی سنی به صورت 18-34، 35-51 و 52-68 سال انجام گرفت.
نتایج این مطالعه نشان داد از نظر وضعیت پوسیدگی، میانگین DMFT معادل 6/5±6/9 (28-0) بود. میانگین DT معادل 5/2±2/3، میانگین MT معادل 3/5±1/6 و میانگین FT معادل 8/0±3/0 بود. به این ترتیب سهم پوسیدگی DT معادل 6/40 درصد، از دست رفتن دندان به دلیل پوسیدگی MT معادل 9/55 درصد و دندان های پر شده FT معادل 4/3 درصد بود. مقایسه ی میانگین DMFT در دو جنس نشان داد اختلاف معنی داری بین زن و مرد وجود نداشت (7/0P=). مقایسه ی DMFT بر اساس رده ی سنی و آنالیز ANOVA نشان داد بین گروههای سنی اختلاف معنی داری وجود دارد (001/0P<) .با افزایش سن DMFT افزایش یافته بود (میزان DMFT در گروه سنی 34-18سال معادل 3/4±7/6 سال و گروه سنی 51-35 سال معادل 1/5±5/12 و در گروه سنی 68-52 سال معادل 1/5±3/14 بود. بین گروه سنی 51-35 و 68-52 اختلاف معنی داری وجود نداشت.) سهم هر یک از مولفههای شاخص DMFT در نمودار 1 و بر اساس گروههای سنی آمده است. نمودار نشان میدهد با افزایش سن سهم کشیدن دندان ها از DMFT افزایش مییابد.
نمودار 1 : سهم هریک از مولفههای DMFT بر اساس گروه سنی در میان عشایر تحت مطالعه
با لحاظ حداقل بیست دندان به عنوان سیستم دندانی فانکشنال، مشخص گردید که 24 درصد (48 نفر) فاقد سیستم دندانی فانکشنال بودند. افراد دارای بی دندانی کامل، 3 درصد کل جمعیت بودند. 5 نفر دارای پروتز کامل، 9 نفر پروتز پارسیل و 1 نفر دارای بی دندانی کامل بدون پروتز بودند.
جدول 1، فراوانی و درصد افراد بر اساس تعداد سکستانت درگیر با هر یک از کدهای CPI را نشان میدهد. نتایج نشان میدهد که تنها 10 درصد افراد در هیچ یک از سکستانتها خونریزی نداشتند. 66 درصد افراد در بیش از دو سکستانت خود خونریزی داشتند. از نظر وضعیت جرم در حدود 45 درصد افراد در یک یا دو سکستانت جرم داشتند. 35 درصد افراد در هیچ سکستانتی جرم نداشتند. میانگین نمره ی CPI 6/0±7/1 بود. فراوانی افراد با بالاترین نمرات CPI نشان داد 2 درصد (4 نفر) کد 0، 5/29 درصد (59 نفر) کد 1، 1/61 درصد (123 نفر) کد 2 و 7 درصد (14 نفر) کد 3 داشتند. به عبارتی اکثریت افراد کد 2 (جرم) داشتند.
جدول 1 :فراوانی و درصد افراد تحت مطالعه بر اساس تعداد سکستانت درگیر با هریک از کدهای CPI
|
کدها |
هیچ کدام از کستانتها |
سکستانت 1 |
سکستانت 2 |
سکستانت 3 |
سکستانت 4 |
سکستانت 5 |
سکستانت 6 |
|
Healthy(0) |
(0/52)104 |
(0/20)40 |
(5/18)37 |
(0/4)8 |
(0/3)6 |
(0/2)4 |
(5/0)1 |
|
Bleeding(1) |
(0/10)20 |
(0/10)20 |
(0/14)28 |
(5/21)43 |
(5/26)53 |
(5/11)23 |
(5/6)13 |
|
Calculus(2) |
(7/34)69 |
(6/21)43 |
(6/23)47 |
(0/8)16 |
(0/8)16 |
(0/2)4 |
(0/2)4 |
|
Shallowpocket(3) |
(4/93)187 |
(6/4)9 |
(0/2)4 |
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(0/0)0 |
|
Deep pocket (4) |
(0/99)198 |
(5/0)1 |
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(5/0)1 |
(0/0)0 |
(0/0)0 |
میانگین تعداد سکستانت برای هر یک از کدهای CPI، بر اساس جنس و رده ی سنی در نمودار 2 آمده است. بر اساس این نمودار اکثریت سکستانت ها کد 0 و 1 داشتند. میانگین فراوانی سکستانتهای با کد 3 و 4 بسیار محدود بود. توزیع فراوانی بالاترین نمرات CPI در افراد بر اساس جنس و رده ی سنی، در نمودار 2 آمده است. اختلافی بین زن و مرد از نظر بالاترین نمرات CPI دیده نشد. اما از نظر سنی، آزمون Fisher اختلاف معنی داری نشان داد. به نظر میرسد در سنین بالاتر فراوانی کد 2 و 3 بیشتر و در سنین پایین تر فراوانی کد 1 و 0 بیشتر است. به عبارتی با افزایش سن شدت بیماری پریودنتال افزایش یافته است.
شمای رفتارهای بهداشتی و تغذیه ای جمعیت تحت مطالعه در جدول 2 آمده است. با توجه به شمای رفتاری سلامت دهان و دندان مشخص شد 1/29 درصد (58 نفر) اصلاً دندانها را تمیز نمیکردند و تنها 3 درصد (6 نفر) هر روز مسواک میزدند. در خصوص وسیله ی تمیزکننده ی دهان، اکثر افراد آب نمک را به عنوان روش اصلی تمیز کردن دهان مشخص کردند (82 نفر، 46 درصد).
نمودار 2 : میانگین تعداد سکستانتها برای هر یک از کدهای CPI و براساس جنسیت و رده ی سنی در میان عشایر تحت مطالعه
جدول 2 : توزیع فراوانی و درصد عشایر مورد مطالعه بر اساس رفتارهای بهداشتی و تغذیه ای مرتبط با سلامت دهان
|
سوالات |
فراوانی |
درصد |
DMFT |
P-value |
|
تناوب تمیز کردن دندانها |
|
|
|
054/0 |
|
1 تا 2 بار درهفته |
96 |
2/48 |
5±6/8 |
|
|
3 تا 5 بار در هفته |
39 |
6/19 |
7/5±2/8 |
|
|
هر روز |
6 |
0/3 |
4/5±6 |
|
|
تمیز نمی کند |
58 |
1/29 |
3/6±9/10 |
|
|
وسیله ی تمیز کردن دندانها |
|
|
|
001/0> |
|
مسواک با خمیر دندان |
63 |
4/35 |
1/4±7/6 |
|
|
مسواک بدون خمیر دندان |
29 |
3/16 |
4/5±6/11 |
|
|
آب نمک |
822 |
1/46 |
5/5±3/11 |
|
|
دیگر |
4 |
2/2 |
1/4±5/10 |
|
|
تناوب مصرف مواد شیرین در روز |
|
|
|
68/0 |
|
1 بار |
42 |
0/21 |
9/5±7/9 |
|
|
2 بار |
33 |
5/16 |
2/5±6/8 |
|
|
3 بار . بیشتر |
107 |
5/53 |
8/5±10 |
|
|
عدم استفاده |
18 |
0/9 |
9/3±2/9 |
|
|
اخرین ویزیت دندانپزشکی |
|
|
|
2/0 |
|
3 تا 6 ماه گذشته |
111 |
5/55 |
2/5±2/10 |
|
|
در طی سال گذشته |
45 |
5/22 |
3/5±8/8 |
|
|
بیش از یک سال گذشته |
3 |
5/1 |
6/5±4 |
|
|
عدم مراجعه |
41 |
5/20 |
8/6±2/9 |
|
|
مصرف سیگار |
|
|
|
48/0 |
|
بلی |
11 |
5/5 |
5/5±5/9 |
|
|
خیر |
188 |
5/94 |
7/6±2/9 |
|
|
استفاده از دندان جهت خرد کردن اجسام سخت |
|
|
|
05/0 |
|
بلی |
132 |
0/67 |
4/5±3/9 |
|
|
خیر |
67 |
0/43 |
6/5±8/9 |
|
|
ماده ی شیرین مصرفی |
|
|
|
* |
|
قند |
163 |
5/81 |
|
|
|
عسل و مربا |
4 |
0/2 |
|
|
|
خرما |
67 |
5/33 |
|
|
|
کیک |
50 |
0/25 |
|
|
|
دیگر مواد |
13 |
5/6 |
|
نکته * امکان آنالیز آماری برای این سوال وجود نداشت چون امکان انتخاب چند گزینه در این سوال برای افراد وجود داشت
از لحاظ مصرف مواد شیرین مشخص شد 5/53 درصد افراد (107 نفر) 3 بار یا بیشتر مصرف مواد قندی در روز داشتد. از نظر نوع ماده ی مصرفی اکثر افراد، مصرف قند و نبات (163 نفر، 5/81 درصد) را گزارش نمودند. پرسش درخصوص آخرین ویزیت دندانپزشکی نشان داد که 5/55 درصد (111 نفر)، در طی 6-3 ماه گذشته مراجعه داشتند که بیشتر جهت کشیدن دندان بوده است. 5/20 درصد (41 نفر) سابقه ی هیچ گونه مراجعه ای را نداشتند. پرسش در خصوص علت عدم مراجعه نشان داد که اکثر افراد 5/13 درصد (27 نفر)، مشکل عدم دسترسی را عنوان کردند و 5/6 درصد (13 نفر) مشکلات مالی را علت دانستند. مقایسه DMFT افراد بر اساس رفتارهای بهداشتی نشان داد تنها نحوه ی تمیزکردن دندان ها به طور معنی داری بر وضعیت پوسیدگی موثر بود. به طوری که افرادی که دندان ها را با مسواک و خمیردندان تمیز میکردند به طور معنی داری پوسیدگی کمتر از سایر افراد داشتند.
شمای رفتارهای مراقبت دهان و دندان و عملکرد افراد تحت مطالعه در برخورد با مشکلات دهان و دندانی در جدول 3 آمده است. در برخورد با دندان تغییر رنگ یافته (سیاه یا قهوه ای)، اکثر افراد (94 نفر، 47 درصد) اقدام خاصی نمیکردند. 11 نفر (5/5 درصد) خوددرمانی را گزارش دادند. اکثر افراد (136 نفر، 68 درصد) سابقه ی خونریزی از لثه (خودبه خودی یا تحریکی) را گزارش کردند. در برخورد با خونریزی لثه، اکثر افراد (151 نفر، 9/75 درصد) اقدام خاصی را انجام نمیدادند. 32 نفر (1/16 درصد) خوددرمانی را بیان کردند.
از لحاظ تجربه ی درد 117 نفر (6/62 درصد) در طی 6 ماه گذشته تجربه ی درد داشتند. در برخورد با مشکل درد 57 نفر(5/28 درصد) استفاده از مرهم گیاهی (میخک) را بیان کردند. تنها 30 نفر (15 درصد) مراجعه به مراکز درمانی را گزارش کردند. در موارد خوددرمانی 59 نفر (5/29 درصد)، مصرف مسکنها و 24 نفر (12 درصد) اشاره به مصرف بریزه (صمغ پسته وحشی) اشاره کردند.
بحث
این تحقیق با هدف بررسی سلامت و رفتارهای بهداشتی دهان و دندان در عشایر شهرستان فریدونشهر انجام شد. شیوه ی زندگی، محل زندگی و میزان دسترسی به خدمات درمانی از عوامل موثر در سلامت دهان، شاخصهای پوسیدگی و هم چنین وضعیت لثه است. بررسی شاخصهای پوسیدگی و سلامت لثه و مقایسه با افراد میانگین جامعه اطلاعات شایانی در مورد وضعیت دهان و دندان جوامع مختلف بشری میکند. نتایج این مطالعه نشان داد از نظر وضعیت پوسیدگی، میانگین DMFT معادل 6/5±6/9 (28-0) بود و اختلاف معنی داری بین دو جنس نبود. میزان DMFT در گروه سنی 51-35 سال، معادل 1/5±5/0 بود. در مطالعه ی پیمایش کشوری که در سال 1392 انجام شد، میانگین DMFT در رده ی سنی 44-35 سال، معادل 20/13 و در رده سنی 74-65 سال، معادل 71/25 به دست آمد.(12) که بیانگر میزان بالاتر پوسیدگی در مطالعه حاضر در جمعیت 51-35 ساله میباشد. هرچند گروه های سنی در مطالعه حاضر دقیقا منطبق بر پیمایش کشوری نبوده است، لیکن به طور تقریبی میتوان گروه
35-51 سالهها را باگروه 35-44 سال پیمایش کشوری مقایسه کرد. به نظر میرسد وضعیت پوسیدگی در میان عشایر بالاتر از میانگین کشوری باشد.
جدول 3 : توزیع فراوانی عشایر مورد مطالعه در خصوص رفتارهای مراقبت دهان و دندان و عملکرد در برخورد با مشکلات دهان و دندان
|
سوالات |
فراوانی |
درصد |
|
اقدام در مواجهه با تغییر رنگ دندان |
|
|
|
عدم انجام اقدامی خاص |
94 |
0/47 |
|
مراجعه به دندانپزشک و کشیدن |
62 |
0/21 |
|
مراجعه به دندنپزشک و ترمیم |
23 |
5/16 |
|
خود درمانی |
11 |
5/5 |
|
سابقه ی خونریزی از لثه |
|
|
|
بلی، خونریزی خود به خود |
69 |
5/34 |
|
بلی، خونریزی در اثر مسواک یا گاز زدن |
67 |
5/33 |
|
خیر |
64 |
0/32 |
|
برخورد با خونریزی لثه |
|
|
|
عدم انجام اقدام خاص |
151 |
9/75 |
|
مراجعه به دنداپزشک |
16 |
0/8 |
|
خوددرمانی |
32 |
1/16 |
|
تجربه ی درد در 6 ماه گذشته |
|
|
|
بلی |
117 |
6/62 |
|
خیر |
70 |
4/37 |
|
اقدام جهت رفع دندان درد |
|
|
|
مراجعه نزدیک ترین خانه بهداشت |
30 |
0/15 |
|
استفتده از مرهم گیاهی |
57 |
5/28 |
|
تحمل درد |
21 |
5/10 |
|
دیگر اقدامات |
92 |
0/46 |
|
اقدام در صورت از دست دادن دندان |
|
|
|
مراجعه به دندانپزشک جهت نشان دادن راه حل |
41 |
7/20 |
|
مراجعه به دندانپزشک جهت ساخت دندان مصنوعی |
56 |
3/28 |
|
عدم انجام اقدام خاص |
101 |
0/51 |
|
احساس بوی بد دهان |
|
|
|
بلی |
97 |
2/49 |
|
خیر |
100 |
8/50 |
|
سابقه ی چرک (آبسه) از دندان |
|
|
|
بلی |
79 |
7/39 |
|
خیر |
120 |
3/60 |
مطالعه ای که به صورت توصیفی – مقطعی بر روی 275 نفر از افراد 6 تا 15 سال در سال 2016، بر روی جمعیت های کوچرو در هند انجام گرفت نشان داد که شیوع پوسیدگی در دندانهای دائمی کودکان عشایر 4/61 درصد بود که نسبت به میانگین جامعه هند بیشتر بود.(13)
مطالعه ی پیمایش کشوری نشان داد که در گروه سنی 44-35 سال، بین دو جنس از نظر میانگین DMFT تفاوت معنی داری وجود نداشت(12)، که با نتایج حاصل از این مطالعه هم خوانی دارد. مقایسه ی DMFT در مطالعه حاضر بر اساس رده ی سنی نشان داد بین گروههای سنی اختلاف معنی داری وجود داشت و با افزایش سن DMFT افزایش یافته بود. نتایج حاصل از پیمایش کشوری در سال 1391 نیز نشان میدهد با افزایش سن میزان DMFT افزایش مییابد.(12) که بانتایج حاصل از این مطالعه هم خوانی دارد.
در مطالعه حاضر سهم مولفه (دندانهای پوسیده و از دست رفته و پرشده) DT، MT و FT از کل شاخص در گروه سنی 51-35 سالهها به ترتیب 04/31، 99/64 و 9/3 درصد بود. در حالی که در پیمایش کشوری در این رده سنی این مولفهها برابر 7/32، 8/39 و 5/27 درصد بود.(12) این مقایسه نشان میدهد در جمعیت تحت مطالعه حاضر دندان های پوسیده تقریبا یکسان میباشد، لیکن در دریافت خدمات درمانی ترمیم تفاوت زیادی با میانگین جامعه مشاهده میشود و به نظر میرسد درمان انتخابی عشایر در برخورد با پوسیدگیهای وسیع کشیدن میباشد. در مطالعه حاضر 3 درصد افراد بی دندانی کامل داشتند. در بررسی پیمایش کشوری، بی دندانی کامل برای گروه سنی 44-35 سال برابر 4 درصد بوده است.(12)
در مطالعه حاضر فراوانی افراد با بالاترین نمرات CPI نشان داد اکثر افراد جرم، حدوداً یک سوم جمعیت خونریزی و تنها 2 درصد جامعه تحت مطالعه وضعیت نرمال داشتند. در مطالعه ای که به صورت توصیفی – مقطعی بر روی 275 نفر از افراد 6 تا 15 سال در پرادش هند (جمعیت بیابانگرد) انجام گرفت نشان داده شد از نظر CPI، 61 درصد افراد خونریزی از لثه و 45 درصد جرم روی دندان داشتند.(13) میزان جرم در جمعیت عشایری فریدونشهر در مقایسه با افراد این مطالعه بیشتر بود که میتواند ناشی از اختلاف رده سنی دو مطالعه باشد.
در پیمایش کشوری سال 1391 در رابطه با وضعیت لثه مشخص گردید که در بین افراد 44-35 ساله، میانگین افراد فاقد پاکت دندانی 3/71 درصد بود. در این بررسی، 6/25 درصد افراد دارای پاکت دندانی بین 5-4 میلیمتر و 1/3 درصد، افراد دارای پاکت 6 میلیمتر بودند. شاخص کشوری خونریزی از لثه در افراد 35-44 ساله برابر با 55 درصد بود.(12) در حالی که در مطالعه حاضر 30 درصد افراد دارای خونریزی از لثه بوده اند. علت اختلاف در توزیع کدهای بالاتر CPI در مطالعه حاضر و پیمایش کشوری میتواند ناشی از تفاوت جامعه آماری در جمعیت حاضر باشد.
بر اساس مطالعه حاضر اکثر سکستانت ها کد 0 و 1 داشتند. میانگین فراوانی سکستانتهای با کد 3 و 4 بسیار محدود (7 درصد) بود. همچنین نشان داده شد که در سنین بالاتر فراوانی کد 2 و 3 بیشتر و در سنین پایین تر فراوانی کد 1 و 0 بیشتر است. به عبارتی با افزایش سن شدت بیماری پریودنتال افزایش یافته است. در مطالعه ای که توسط حصاری و همکاران(14) در سال 2007 در رابطه با شرایط سلامت دهانی ایرانیان 44-35 ساله انجام شد، طی بررسیهای شاخص سلامت لثه مشخص شد که 90 درصد افراد هیچ سکستانتی با پاکت عمیق (کد 3 و 4) نداشتند. حدود 24 درصد افراد هیچ سکستانتی که دارای جرم باشد نداشتند. در این مطالعه وجود پاکت و جرم در میان مردان بیشتر از زنان بود.
با توجه به فراوانی رفتاری سلامت دهان و دندان مشخص شد یک سوم افراد اصلا دندانها را تمیز نمیکردند و تنها 3 درصد (6 نفر) هر روز مسواک می زدند. درخصوص وسیله ی تمیزکننده ی دهان، اکثر افراد آب نمک را به عنوان روش اصلی تمیز کردن دهان مشخص کردند (82 نفر، 46 درصد). در مطالعه ای که توسط Ahmad و همکاران(15) بر روی صحراگردان منطقه رنگپور بنگلادش درباره ی آگاهی و عملکرد در رابطه با بهداشت دهان انجام شد. بیشتر افراد (7/76 درصد) دندانهای خود را به طور مرتب مسواک میزدند. 1/59 درصد افراد دندانهای خود را یک بار و 8/35 درصد دو بار مسواک میزدند.(15)
در مطالعه Chauhan و همکاران(13) در جمعیت مدهیا پرادش هند 49 درصد افراد دندانهای خود را با انگشت و پودر دندانی شست و شو میدادند و فقط 20 درصد از مسواک و خمیر دندان استفاده میکردند. در مطالعه Janakiram و دیگر همکاران(16) بر روی صحراگردان کالپتا بر روی افراد بالای 15 سال، تقریبا نیمی از افراد دو بار در روز دندانهای خود را تمیز کرده و از انگشت جهت تمیز کردن استفاده میکردند. 64 درصد از پودر دندانی جهت تمیز کردن دندانها استفاده میکردند. استفاده از تنباکو در 8/73 درصد افراد دیده شد. در 31 درصد افراد استفاده از الکل مشاهده شد.
از لحاظ مصرف مواد شیرین مشخص شد 5/53 درصد افراد (107 نفر) سه بار یا بیشتر مصرف مواد قندی داشتند. از نظر نوع ماده ی مصرفی اکثر افراد مصرف قند و نبات را گزارش نمودند. در مطالعه ای در ایران، 31 درصد مردان و 3 درصد زنان بالای 12 سال سابقه مصرف مواد قندی سه بار یا بیشتر در هفته و غالبا به شکل نوشیدنیهای قندی داشتند.(17)
در مطالعه ای که توسط Deka(18) بر روی بیابان گردان هند انجام شد نشان داده شد که سوء تغذیه در بین این افراد آمار بالایی دارد و منجر به بیماری در این افراد شده است. کمبود آهن نیز در تعداد زیادی از این افراد دیده شد. فقدان خدمات پزشکی نیز در این افراد دیده شد. مطالعه ای توسط Mittal و همکاران(19) درخصوص نوع تغذیه بر روی صحراگردان نیومال هند انجام شد. مطالعه شوندگان 200 مرد و 150 زن در سنین 45-20 سال بودند. در این مطالعه مشخص شد که در همه ی گروه های مورد مطالعه، غذای کم تر از نرمال استفاده میشد. این افراد چای سیاه را در صبح همراه نمک بدون شکر یا شیرینی مصرف می کردند مطابق با نتایج حاصله میزان مصرف مواد شیرین در جمعیت عشایری فریدونشهر زیاد بود.
پرسش در خصوص آخرین ویزیت دندانپزشکی نشان داد که در حدود 50 درصد افراد در طی 6-3 ماه گذشته مراجعه داشتند که بیشتر جهت کشیدن دندان بوده است و یک چهارم جمعیت سابقه ی هیچ گونه مراجعه ای را نداشتند. پرسش در خصوص علت عدم مراجعه نشان داد که اکثر افراد عدم دسترسی و مشکلات مالی را علت دانستند. بررسی مقطعی توسط بیات و همکاران(20) در رابطه با میزان مراجعه ی افراد به دندانپزشک مشخص کرد که 54 درصد بالغین در 12 ماه گذشته به دندانپزشک مراجعه داشتند و همچنین بیات و همکارانش(21) در مطالعه دیگری نتیجه گرفتند که بیشترین علت مراجعه (حدود 50 درصد موارد) جهت دریافت خدمات ترمیم بوده است. علت تفاوت در علت مراجعه در این دو مطالعه شاید به تفاوت در دسترسی به خدمات و همچنین نگرش به سلامت دهان و حفظ دندان ها بر میگردد.
نتیجه گیری
در کل نتایج مطالعه حاضر نشان داد میانگین شاخص پوسیدگی در میان عشایر در مقایسه با میانگین کشوری در رده سنی مشابه، اندکی بالاتر بود و بیشترین سهم در این شاخص مربوط به دندان های کشیده شده بود. همچنین به نظر میرسد الگوی مناسب رفتار بهداشتی (مسواک زدن روزانه با خمیردندان فلوراید دار) به میزان پایینی در بین عشایر رواج دارد. بنابراین لزوم فراهم ساختن دسترسی به خدمات دندانپزشکی در مراحل پوسیدگی اولیه و ترویج رفتارهای بهداشت دهان از طریق آموزش برای عشایر احساس میشود.
تشکر و قدردانی
این مطالعه با شماره 395379 در معاونت پژوهشی دانشکده دندانپزشکی اصفهان به تصویب رسیده است.
)