میزان دسترسی به داروها و تجهیزات اورژانس ضروری در مطب‏های دندانپزشکی در چهار شهر جنوبی ایران (87-1386)

یاقوتی خراسانی, محمد مهدی; وزیری نژاد, رضا

doi:10.22038/jmds.2011.971

میزان دسترسی به داروها و تجهیزات اورژانس ضروری در مطب‏های دندانپزشکی در چهار شهر جنوبی ایران (87-1386)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه اندودانتیکس دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

² دانشیار گروه پزشکی اجتماعی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

10.22038/jmds.2011.971

چکیده

مقدمه: وقوع حوادث اورژانس در مطب‏های دندانپزشکی مسئله‏ای انکارناپذیر می‏باشد و باید برای مقابله با آن آمادگی علمی و عملی کافی را کسب نمود. هدف از انجام این تحقیق بررسی وضعیت دارویی و تجهیزاتی مطب‏های دندانپزشکی چهار شهر جنوبی ایران جهت مقابله با چنین وقایعی می‏باشد.
مواد و روش‏ها: این مطالعه توصیفی، با استفاده از چک لیست در کل جامعه آماری دندانپزشکان چهار شهر جنوبی کشور در سال 87-1386 انجام شد. روش جمع‏آوری اطلاعات شامل مراجعه به مطب‏ها، مصاحبه با دندانپزشکان و مشاهده کیت اورژانس و تکمیل فرم اطلاعاتی توسط کارشناسان آموزش‏دیده بود. داده‏ها با آزمون‏های پارامتریک t-test و تست های غیرپارامتریک Chi-Square و Fisher’s Exact آنالیز شد.
یافته‏ها: در مجموع از بین 126 مطب، 117 مورد در مطالعه شرکت کردند، بنابراین میزان پاسخ‏دهی در مطالعه 9/92% بود. نتایج نشان داد که میانگین سنی دندانپزشکان 6/7±36 سال، میانگین زمان فارغ‏التحصیلی افراد 2/7±4/8 سال و میانگین مدت تاسیس مطب آنها 9/6±6/6 سال بود. 53% از افراد دوره فوریت‏های پزشکی را گذرانده و 3/39% از دندانپزشکان دارای کیت اورژانس بودند، که البته تمامی کیت‏های موجود نیز ناقص بودند.
نتیجه گیری:با توجه به عدم وجود کیت اورژانس در بسیاری از موارد و ناقص بودن تمامی کیت‏های موجود بر ضرورت برگزاری دوره فوریت‏های پزشکی برای دندانپزشکان و ارائه واحد درسی مربوطه برای دانشجویان دندانپزشکی تاکید می‏گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Level of Access to Medicine and Ancillary Equipments Needed For Emergency Cases in Dental Private Offices in Four Southeast Cities in Iran (2007-2008)

نویسندگان [English]

MohammadMahdi YaghootiKhorasani ¹
Reza Vazirinejad ²

¹ Assistant Professor, Dept of Endodontics, School of Dentistry, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran

² Associate Professor, Dept of Social Medicine, School of Medicine, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran

چکیده [English]

Introduction: It is not possible to avoid the occurrence of emergency accidents in private dental offices. In order to manage the emergency accidents, scientific and practical knowledge is necessary. The present study aimed to assess the presence of both medicine and ancillary equipments in dentists’ emergency kit of private dental offices in four southeast cities in Iran.
Materials & Methods: In this descriptive study‚ all dentists working in their private dental offices were invited to help with this survey in four southeast cities in Iran (2007-2008). Data collection method included interview with the dentists‚ observing emergency kit and filling in the checklist by trained experts. Data were analyzed using parametric (t-test) and non-parametric (chi-square & Fisher’s Exact) tests.
Results: Among the 126 dentists, 117 dentists accepted to help with the survey (Response rate=92.9%). Mean age of respondents was 36±7.6 years. Mean duration of respondents working in their private offices was 6.6±6.9 years. 53% of respondents had participated in emergency medicine courses and only 39.3% had the emergency medical kit in their private offices. Unfortunately‚ all of the kits were incomplete.
Conclusion: Mean age of dentists shows that they would work in their private dental offices for a long time. On the other hand, our results showed that a majority of private dental offices in our study did not have emergency kits or existed emergency kits were incomplete. These results confirm the need for planning and managing emergency medicine courses both for dentists and students in dental schools.

کلیدواژه‌ها [English]

Emergency Medicine
ancillary equipment
Dentistry
southeast cities

اصل مقاله

مقدمه

امروزه با تخصصی و طولانی‏تر شدن درمان‏های دندانپزشکی و در هم آمیخته شدن رشته دندانپزشکی و بنیان‏های زیست شناختی و مراجعه افراد مسن با سابقه بیماری‏های مختلف به مطب دندانپزشکی احتمال برخورد دندانپزشکان با فوریت‏های پزشکی در طول دوره کاری آنها افزایش یافته است و وقوع حوادث اورژانس در مطب‏های دندانپزشکی مسئله‏ای انکارناپذیر است.⁽¹⁾ غالب اورژانس‏های پزشکی می‏تواند در مطب‏های دندانپزشکی بروز کند. 2/70% از دندانپزشکان عمومی انگلستان چنین وقایعی را کنترل نموده‏اند.⁽²⁾ موارد اورژانس پزشکی در مطب‏های دندانپزشکی عموماً زندگی فرد را به خطر نمی‏اندازند، اما در یک گزارش 10 ساله در انگلستان، 20 مورد مرگ ناشی ازاین حوادث گزارش شده است.⁽²⁾ در
4/1-1/1 درصد از وقایع اتفاق افتاده در مطب دندانپزشکی٬ درمان احیاء قلبی-ریوی (Cardiopulmonary Resuscitation) یا به طور اختصار CPR انجام شده است.⁽³⁾ سایر مطالعات نشان داده‏اند که یک هفتم از دندانپزشکان استرالیایی⁽⁴⁾و 5% از دندانپزشکان اوهایو⁽⁵⁾ حداقل در طول دوره کاری خود یک بیمار را احیاء قلبی-ریوی کرده‏اند. 3% از دندانپزشکان برزیلی نیز وقوع ایست قلبی را در مطب‏های دندانپزشکی گزارش کرده اند.⁽⁶⁾

کنترل مـوارد اورژانس در مطب دندانپزشکی مسئولیت

دندانپزشک است.⁽⁷⁾ Matsuura در طی تحقیقی اعلام کرد 5/1% حوادث مخاطره آمیز قبل از درمان و 74% در حین درمان و بقیه بعد از درمان اتفاق افتاده است.⁽⁸⁾Nunn عنوان کرد که شایعترین اورژانسها به ترتیب سنکوپ وازوواگال، هیپوتانسیون وضعیتی، شوک آدرنال، هیپرونتیلاسیون، آسم، نارسایی قلبی، سکته مغزی، هیپوگلیسمی و شوک آنافیلاکسی میباشند.⁽⁹⁾ عدم توانایی دندانپزشک در کنترل اورژانس‏های پزشکی می‏تواند منجر به عواقب ناخوشایندی گردد.⁽¹⁰⁾ بنابراین دندانپزشکان باید آمادگی لازم دربرخورد با اورژانس‏های پزشکی را داشته باشند.^(11و6و4) تعدادی از مطالعات نشان داده‏اند که حدود نیمی از دندانپزشکان سراسر جهان قادر به انجام صحیح CPR نیستند.^{(14-12و6و4)}

در اورژانس‏های پزشکی نقش اصلی دندانپزشک عبارتست از تامین حمایت‏های اولیه حیاتی (Basic life support) قبل از درمان مشخص اورژانس.⁽¹⁰⁾ حمایت‏های اولیه حیاتی (BLS) مهارتی است که شاغلین بخش سلامت باید در انجام آن توانمند باشند. نقطه نظرات متفاوتی در مورد نحوه آموزش BLS در مقطع دندانپزشکی عمومی وجود دارد.⁽¹⁵⁾ اگرچه اخیراً در بیشتر دانشکده‏های دندانپزشکی کشورهای اروپایی^(17و16و13) و آمریکا⁽¹⁸⁾ BLS آموزش داده می‏شود٬ اما تنها 30% از دندانپزشکان عمومی انگلستان⁽¹³⁾ و بیش از نیمی از دندانپزشکان نیوزلند⁽¹⁹⁾ خود را قادر به کنترل موارد اورژانس می‏دانستند. Kieser گزارش کرده‏ است که یکی از بزرگ‏ترین اضطراب‏های دانشجویان دندانپزشکی در مقطع عمومی مربوط به اورژانس‏های پزشکی بوده است.⁽²⁰⁾ البته مطالعه دیگری نیز این فرضیه را مطرح کرده است که ضعف عمومی دانشجویان دندانپزشکی در انجام مهارت‏های CPR می‏تواند ناشی از علاقه کم آنها در مورد این موضوع باشد.⁽¹⁶⁾

به دندانپزشکان توصیه می‏شود که هر یک از آنها یک کیت اختصاصی که استفاده از آن برای آنها راحت‏تر است، تهیه نمایند و یا کیتی را خریداری کنند که حاوی داروهای اورژانسی باشد که در مورد نحوه استفاده از آنها به خوبی آموزش دیده باشند. بهترین کیت‏های داروهای اورژانس آنهایی هستند که دندانپزشک خود، داروهای آن را انتخاب نموده باشد، به نحوی که متناسب با نیازهای اختصاصی و توانایی‏های وی باشد.⁽²¹⁾Dym در مطالعه خود اشاره کرده است که یک مطب دندانپزشکی، از بین وسایل اصلی اورژانس، باید دارای انواع سرنگ‏ها، آمبوبگ، سیستم پرتابل اکسیژن و دستگاه الکتروکاردیوگراف و شوک باشد و داروهای اورژانس نیز شامل آمونیاک، آسپرین و نیتروگلیسرین می‏باشد.⁽²²⁾

بهنیا در تحقیق خود در سال 1376، بر روی 384 نفر از دندانپزشکان که به طور تصادفی انتخاب شده بودند، نشان داد که احتمال وقوع حداقل یک مورد فوریت پزشکی برای هر دندانپزشک در مدت یک سال، تقریباً 90% می‏باشد.⁽²³⁾ در تحقیق ملاشاهی که در سال 1384 در شهر زاهدان انجام گرفت، مشخص گردید که بیش از نیمی از دندانپزشکان مورد مطالعه در طول یکسال گذشته با یک مورد فوریت پزشکی مواجه شده بودند.⁽²⁴⁾

در مطالعه مسگرزاده که در سال 1381 و در شهر تبریز

انجام شد،هیپوتانسیون وضعیتی و سنکوپ وازودپرسور شایعترین حوادث اورژانس بودند. بیشترین داروهای اورژانس، اپی‏نفرین و اکسیژن بودند. بیشترین لوازم موجود در کیت اورژانس شامل ساکشن، سرساکشن و سرم بودند و غالباً فاقد آمبوبگ و Airway که از نیازهای اساسی CPR محسوب می‏شود، بودند.⁽²⁵⁾

تحقیق بیات که در سال 83-1382 نشان داد که 99% از دندانپزشکان شاغل در مطب‏های شهر کرج، به احتمال وقوع مورد اورژانس در مطب اعتقاد داشتند و 9/61% از آنان با این امر به نحوی مواجه شده بودند. حدود 40% آنها تنها 4-1 قلم از تجهیزات و داروهای اورژانس را در کیت خود داشتند. یک پنجم از دندانپزشکان، در طول سابقه کاری خود با مواردی که نیاز به CPR داشتند، مواجه شده بودند که 73% آنان موفق به اجرای آن شده بودند.⁽²⁶⁾

با توجه به اهمیت موضوع مورد بررسی، مطالعه حاضر به ارزیابی میزان دسترسی به داروها و تجهیزات مورد نیاز در اورژانس‏های پزشکی در مطب‏های دندانپزشکی در چهار شهر جنوبی ایران در سال 1387-1386 پرداخت.

مواد و روش‏ها

این مطالعه به روش توصیفی-مشاهدهای (Descriptive_Observational) و با استفاده از چک لیستی که براساس آخرین اطلاعات و منابع موجود در رابطه با داروها و تجهیزات مورد نیاز در برخورد با موارد اورژانس در مطبهای دندانپزشکی طراحی گردیده بود،انجام شد.^(21و2و1)در این مطالعه کلیه مطب‏های دندانپزشکی موجود در چهار شهر جنوبی کشور یعنی شهرهای بندرعباس، رفسنجان، زرند و شهر بابک مورد بررسی قرار گرفتند. آدرس و تعداد مطبهای دندانپزشکی شهرهای فوق با مراجعه به سازمان نظام پزشکی این شهرها بدست آمد. در هر مطب در حضور دندانپزشک، داروها و تجهیزات اورژانس مشاهده و در چک لیست مطالعه توسط کارشناس آموزش دیده ثبت شد. بررسی مطبها و تکمیل چک لیست از ابتدای بهمن ماه سال 1386 تا پایان اردیبهشت ماه سال 1387، انجام شد.

تکنیک جمعآوری دادهها مشتمل بر انجام هماهنگی تلفنی و تعیین وقت قبلی جهت مراجعه کارشناسان به مطبهای دندانپزشکی شهرهای مورد نظر، مصاحبه با دندانپزشک، مشاهده کیت اورژانس و تکمیل فرم اطلاعاتی بود. جمع‏آوری و ثبت اطلاعات مشاهده شده و نیز دریافت شده در مصاحبه رو در رو (Face to face) توسط کارشناسان آموزش دیده و با روشی دقیق و یکسان انجام شد. ابزار جمع‏آوری اطلاعات شامل چک لیستی بود که سؤالات آن در سه قسمت تنظیم شده بود. قسمت اول شامل چهار سؤال دموگرافیک (سن، جنس،مدت اشتغال و محل اشتغال) و قسمت دوم شامل پنج سؤال در رابطه با فراوانی بروز حوادث اورژانس، وجود کیت اورژانس، گذراندن دوره فوریت‏های پزشکی و مقرون به صرفه بودن کیت اورژانس بود. آخرین قسمت شامل چک لیستی در رابطه با نام داروها و تجهیزات مورد نیاز اورژانس و وجود آنها در مطب دندانپزشکان بود. زمان انجام مصاحبه با موافقت دندانپزشک مربوطه تنظیم و از ذکر نام دندانپزشکان در پرسشنامه طرح خودداری می‏شد.

اطلاعات پس از بررسی،در محیط SPSS مورد پردازش قرار گرفت. از روشهای آماری پارامتریک
(t-test) و روش‏های آماری غیرپارامتریک (Chi–Square و Fisher’s Exact) برای انجام مقایسات استفاده شد.

یافته‏ها

در مـجموع از مطب‏های مـوجود در چهار شهر مورد

مطالعه تعداد 9 دنـدانپزشک حاضر به همکاری نشدند، که

3 نفر آنها از مجموع 59 مطب شهر بندرعباس و 6 نفر آنها از مجموع 47 مطب شهر رفسنجان بودند. تمامی 20 مطب فعال در شهرهای زرند و شهر بابک در مطالعه همکاری داشتند. در مجموع در این چهار شهر 126 مطب موجود بود که 117 دندانپزشک (هر مطب یک دندانپزشک) دعوت محققین را پذیرفته و همکاری کامل داشتند.

در این مطالعه 5/73% (86 نفر) از دندانپزشکان را مردان و بقیه را زنان 5/26% (31 نفر) تشکیل می‏دادند. میانگین سنی دندانپزشکان مورد مطالعه 6/7±36 سال (حداقل 26 سال و حداکثر 71 سال) بود که میانگین سنی مردان (8±25/37 سال، حداقل 27 و حداکثر 71 سال) بیشتر از زنان (5±4/32 سال، حداقل 26 و حداکثر 45 سال) بود. میانگین زمانی که از فارغ‏التحصیلی افراد می‏گذشت، 2/7±4/8 سال (حداقل 1 سال، حداکثر 44 سال) و میانگین زمانی که از تأسیس مطب آن‏ها می‏گذشت 9/6±6/6 سال (حداقل 1 سال، حداکثر 42 سال) بود. دندانپزشکان شاغل در چهار شهر مورد بررسی اختلاف سنی معنی‏داری نداشتند.

توزیع فراوانی افراد تحت مطالعه بر اساس جنسیت آنها و گذراندن دوره فوریت‏های اورژانس به این ترتیب بود که 53% (62 نفر) از افراد، دوره فوریت‏های اورژانس را گذرانده بودند، که 3/52% (45 نفر) از مردان و 8/54% (17 نفر) از زنان را شامل می‏شدند. اختلاف معنی‏داری بین دو جنس از نظر گذراندن دوره فوریت‏های اورژانس وجود نداشت (جدول 1). از مجموع افرادی که این دوره را گذرانده بودند، 90% (56 نفر) دوره مقدماتی و 10% (6 نفر) دوره پیشرفته را شامل می‏شدند.

توزیع فراوانی افراد تحت مطالعه بر اساس جنسیت آنها و سابقه برخورد با حادثه اورژانس به این صورت بود که 4/15% (18 نفر) سابقه برخورد با حادثه اورژانس در طی یک سال گذشته را داشتند (جدول 1). 2/81% افراد (95 نفر) اعتقاد داشتند که وجود کیت اورژانس در مطب دندانپزشکی مقرون به صرفه می‏باشد. از نظر مدت زمانی که از تأسیس مطب می‏گذشت، بین دو گروه دارای کیت اورژانس و فاقد کیت اورژانس اختلاف معنی‏داری مشاهده نشد.

توزیع فراوانی افراد تحت مطالعه بر اساس جنسیت آنها و وجود یا عدم وجود کیت اورژانس در مطب آن‏ها، بدین ترتیب بود که 3/39% (46 نفر) دارای کیت اورژانس در مطب بودند به طوری که دندانپزشکان مرد به طور معنی‏داری (3/45%٬ 39 نفر) بیش از زنان دندانپزشک (6/22%، 7 نفر) کیت مورد نظر را در مطب خود داشتند (02/0P=، 1df=، 90/4=²χ). اگرچه تمامی کیت‏ها ناقص بوده و بقیه افراد (7/60%، 71 نفر) هیچ گونه کیت اورژانسی را نداشتند (جدول 1).

توزیع فراوانی افراد تحت مطالعه بر اساس سابقه برخورد با حادثه اورژانس و وجود کیت اورژانس به این شکل بود که 4/44% (8 نفر) از افرادی که سابقه برخورد با حادثه اورژانس در طی یک سال گذشته را داشتند دارای کیت اورژانس و 6/55% (10 نفر) این افراد فاقد کیت اورژانس بودند (جدول 2).

توزیع فراوانی افراد تحت مطالعه براساس گذراندن دوره‏های مختلف فوریت‏های اورژانس و وجود کیت اورژانس نیز به این ترتیب بود که درصد بیشتری از افرادی که دوره پیشرفته فوریت‏ها را گذرانده بودند (7/66%) نسبت به افرادی که دوره مقدماتی را گذرانده بودند (5/37%) دارای کیت اورژانس در مطب خود بودند، اگر چه این اختلاف معنی‏دار نبود (جدول 3).

در شهر بندرعباس بیشترین داروی اورژانس موجود در مطب‏ها دیازپام (2/23%، 13 مورد) و کمترین داروی موجود نالوکسان (0%) بود. بیشترین درصد فراوانی تجهیزات اورژانس نیز مربوط به پد الکلی (6/19%، 11 مورد) و کمترین درصد فراوانی تجهیزات اورژانس مربوط به Portable Unit و Flow Rate Indicator (0%) بود.

در شهر رفسنجان بیشترین داروی اورژانس موجود در مطب‏ها نیتروگلیسیرین (9/65%، 27 مورد) و کمترین داروی موجود گلوکاگن (9/4%، 2 مورد) بود. بیشترین درصد فراوانی تجهیزات کیت اورژانس مربوط به گاز و سرنگ استریل (5/41%، 17 مورد) و کمترین درصد فراوانی تجهیزات اورژانس مربوط به تخته CPR (0%) بود.

در شهرهای زرند و شهر بابک نیز بیشترین داروی اورژانس موجود در مطب‏ها نیتروگلیسیرین (25%، 5 مورد) و کمترین داروی موجود نالوکسان (5%، 1 مورد) بود. بیشترین درصد فراوانی تجهیزات کیت اورژانس مربوط به گاز و سرنگ استریل (20%، 4 مورد) وکمترین درصد فراوانی تجهیزات اورژانس مربوط به Flow Rate Indicator و تخته CPR (0%) بود.

جدول 1 : جدول توزیع فراوانی جنسی افراد تحت بررسی براساس شرکت در دوره فوریت‏های پزشکی ٬ سابقه برخورد با حادثه اورژانس و وجود کیت اورژانس در مطب

	مذکر (درصد) تعداد	مؤنث (درصد) تعداد	کل (درصد) تعداد	نتیجه آزمون
شرکت در دوره فوریت‏های پزشکی	(3/52) 45	(8/54) 17	(0/53) 62	48/0= P 06/0= ²χ
سابقه برخورد با حادثه اورژانس	(1/15) 13	(1/16) 5	(4/15) 18	54/0=P 02/0= ²χ
وجود کیت اورژانس در مطب	(3/45) 39	(6/22) 7	(3/39) 46	02/0=P 90/4= ²χ

جدول 2 : جدول توزیع فراوانی افراد تحت بررسی بر اساس سابقه برخورد با حادثه اورژانس و وجود کیت اورژانس

		سابقه برخورد با حادثه اورژانس				کل
		سابقه برخورد با حادثه اورژانس		عدم سابقه برخورد با حادثه اورژانس		کل
		درصد فراوانی	فراوانی مطلق	درصد فراوانی	فراوانی مطلق	درصد فراوانی	فراوانی مطلق
وجود کیت اورژانس	بلی	4/44	8نفر	4/38	38نفر	3/39	46 نفر
وجود کیت اورژانس	خیر	6/55	10نفر	6/61	61نفر	7/60	71نفر
کل		100	18نفر	100	99نفر	100	117نفر

(40/0P═٬ 1df=٬ 23/0═²χ)

جدول 3 : جدول توزیع فراوانی افراد تحت بررسی بر اساس گذراندن دوره‏های متفاوت فوریت‏های اورژانس و وجود کیت اورژانس

		نوع دوره				کل
		مقدماتی		پیشرفته		کل
		درصد فراوانی	فراوانی مطلق	درصد فراوانی	فراوانی مطلق	درصد فراوانی	فراوانی مطلق
وجود کیت اورژانس	بلی	5/37	21نفر	7/66	4 نفر	3/40	25نفر
وجود کیت اورژانس	خیر	5/62	35 نفر	3/33	2 نفر	7/59	37 نفر
کل		100	56 نفر	100	6 نفر	100	62 نفر

(17/0=Fisher Exact , P)

بحث

با توجه به میزان پاسخ‏دهی (Response Rate) 9/92% در مطالعه حاضر، می‏توان نتیجه گرفت که اطلاعات جمع‏آوری شده از دقت بالایی برخوردار بوده و به راحتی بخش اعظم جامعه هدف را تحت پوشش قرار داده است. از جمله دلایل این موفقیت عبارتند از انجام هماهنگی تلفنی جهت تعیین وقت قبلی، ملاقات حضوری با دندانپزشک٬ ایجاد اطمینان خاطر در افراد تحت مطالعه از جهت رعایت ملاحظات اخلاقی و پر نمودن فرم اطلاعاتی توسط کارشناسان آموزش دیده. البته چنانچه در استان هرمزگان نیز مشابه استان کرمان چند شهر مختلف مورد بررسی قرار می‏گرفت، امکان مقایسه دو استان هم وجود داشت.

نتایج حاصل از این مطالعه نشان می‏دهد که درصد بالایی از دندانپزشکان شاغل در شهرهای مورد بررسی را مردان تشکیل می‏دهند (5/73%). میانگین سنی افراد تحت بررسی نیز نشان می‏دهد که افراد مورد مطالعه، در گروه سنی جوان بوده و در ابتدای سال‏های ارائه خدمت خود می‏باشند. با توجه به میانگین زمانی که از فارغ التحصیلی افراد می‏گذشت (4/8 سال) و میانگین زمانی که از تاسیس مطب می‏گذشت (6/6 سال)،می‏توان دریافت که افراد تحت بررسی سال‏های متمادی به ارائه خدمت خواهند پرداخت و هر گونه برنامه‏ریزی در جهت توجه به موضوع تحت بررسی نتایج درازمدت به دنبال خواهد داشت و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه خواهد بود. نتایج ما نشان داد که تنها حدود نیمی از افراد (53%) دوره فوریت‏ها را گذرانده بودند که با توجه به اهمیت موضوع، بسیار اندک می‎باشد و بایستی به ارائه این دوره‏ها برای افراد تحت بررسی همت گماشت.

کمتر از یک پنجم افـراد مورد مطالعه (1/15%)، سابقه

برخورد با حادثه اورژانس در طی یک سال گذشته را داشتند که حتی اگر موارد اورژانس پیش آمده موارد خطرناکی نبوده باشند، هشداری برای برنامه‏ریزان بهداشتی می‏باشد. چرا که تنها یک حادثه اورژانس در یک مطب دندانپزشکی در تمام طول دوره اشتغال به کار یک فرد می‏تواند در صورت در دسترس نبودن داروی مورد نیاز و یا عدم آگاهی و مهارت دندانپزشک در انجام اقدامات مناسب منجر به از دست رفتن جان یک فرد گردد که سبب ایجاد عواقب قانونی، شرعی و اخلاقی برای دندانپزشک در پی خواهد داشت.

اگرچه اختلاف معنی‏داری بین دوره‏های متفاوت فوریت‏های اورژانس و وجود یا عدم وجود کیت اورژانس وجود نداشت،اما 2/81% افراد اعتقاد داشتند که وجود کیت اورژانس در مطب دندانپزشکی مقرون به صرفه می‏باشد. این درحالی بود که تنها 3/39% از مطب‏ها مجهز به کیت اورژانس بودند که همگی ناقص بودند و بین زنان و مردان نیز از نظر وجود کیت اورژانس اختلاف معنی‏داری وجود داشت. لفظ ناقص به این دلیل در نظر گرفته شد که هر یک از داروها و تجهیزات در موارد اورژانس کاربرد خاص خود را داشته و از هیچ کدام نمی‏توان به جای دیگری استفاده کرد، به همین دلیل کلمه ناقص، گویاترین لفظ جهت توصیف کیت‏های موجود در مطب‏های بررسی شده می‏باشد. در این مطالعه هیچ یک از مطب‏ها دارای کیت کامل اورژانس نبودند و حتی وجود عنصری به نام اکسیژن که یکی از مهمترین ابزارهای کنترل وقایع اورژانس و شناخته شده‏ترین عضو کیت اورژانس می‏باشد، تنها در 30 (64/25%) مطب از 117 مطب وجود داشت. اپی نفرین، دیازپام، آتروپین، دیفن هیدرامین، نیترو گلیسیرین، هیدروکورتیزون، سالبوتامول، کلرفنیرامین و گلوکاگن نیز در خیلی از موارد وجود نداشت. شاید بتوان علل متفاوتی جهت توضیح این وضعیت برشمرد، از جمله عدم وجود سیاست‏های صحیح آموزشی که دندانپزشکان خود را ملزم به تهیه و نگهداری کیت اورژانس بدانند، عدم آشنایی نظری و عملی دندانپزشکان با داروها و تجهیزات کیت اورژانس و نحوه کنترل حوادث اورژانس و تجویز داروها و استفاده صحیح از ابزار کیت اورژانس، عدم کنترل صحیح و متناوب کیت اورژانس و عدم سنجش میزان آگاهی و مهارت‏های دندانپزشکان توسط مراجع ذیصلاح.

نتایج حاصل از مطالعه Atherton و همکارانش که به صورت مشاهده‏ای در انگلستان انجام شد، نشان داد 75% از پاسخ‏دهندگان آموزش‏های لازم CPR را قبل از فارغ‏التحصیلی دریافت کرده بودند، 95% نیز بعداً آموزش‏هایی را در زمینه فوریت‏های پزشکی دیده بودند و 96% نیاز به بازآموزی مجدد را احساس می‏کردند.⁽²⁾ این نتایج در مقایسه با تحقیق حاضر، 8/48% برخورداری از آموزش‏های دوره فوریت‏های پزشکی را نشان می‏دهد، تفاوت فاحشی دارد و نشان می‏دهد که در جامعه دندانپزشکان ما در شهرهای تحت بررسی نواقص مهمی از این جهت وجود دارد که باید رفع گردد.

در مطالعه حاضر سابقه برخورد با حادثه اورژانس 4/15% بود که با تحقیق بهنیا که در آن احتمال وقوع حداقل یک مورد فوریت پزشکی برای هر دندانپزشک در مدت یک سال تقریباً 90% بود، متفاوت است.⁽²³⁾ شاید علت تفاوت در این باشد که در تحقیق ما سابقه برخورد با حادثه اورژانس ولی در مطالعه بهنیا احتمال بروز حادثه اورژانس بررسی شده است. از طرفی در این تحقیق، هیچ دندانپزشکی کیت داروها و تجهیزات اورژانس را به طور کامل در دسترس نداشت که با مطالعه بهنیا همسو می‏باشد.

در تحقیق ملاشاهی در شهر زاهدان، بیش از نیمی از دندانپزشکان مورد مطالعه در طول یک سال گذشته، با یک مورد فوریت پزشکی مواجه شده بودند در حالی که 9/41% هیچ برخوردی را با موارد اورژانس گزارش نکرده بودند⁽²⁴⁾ که این نتایج با نتایج مطالعه ما متفاوت می‏باشد. از طرفی در مطالعه حاضر، میزان شرکت در دوره فوریت‏های پزشکی 53% بود که با مطالعه ملاشاهی که در آن این میزان 1/37% گزارش شده بود، تفاوت داشت و شاید دلیلی بر تمایل بیشتر دندانپزشکان مورد مطالعه ما به شرکت در این دوره‏ها باشد.

در تحقیق مسگرزاده، بیشترین داروی اورژانس اپی‏نفرین و اکسیژن و بیشترین لوازم اورژانس، ساکشن، سر ساکشن و سرم بودند⁽²⁵⁾، در حالی که در مطالعه ما، در شهرهای رفسنجان، زرند و شهر بابک بیشترین داروی اورژانس، نیتروگلیسیرین و بیشترین لوازم اورژانس، گاز و سرنگ استریل بود. در شهر بندرعباس نیز بیشترین داروی اورژانس دیازپام و بیشترین تجهیزات اورژانس مربوط به پد الکلی بود؛ که این تفاوت شاید به علت عدم یکسانی چک لیست داروها و لوازم اورژانس باشد. در مطالعه مسگرزاده اکثریت قریب به اتفاق فاقد آمبوبگ و Air way که از نیازهای اصلی CPR می‏باشند بودند که با نتایج مطالعه ما مشابه می‏باشند.⁽²⁵⁾

در مطالعه بیات، حدود 40% از دندانپزشکان، 4-1 قلم از تجهیزات و داروهای اورژانس را در کیت خود داشتند.⁽²⁶⁾ در مطالعه ما نیز 3/39% کیت اورژانس داشتند که البته همگی ناقص بودند. در تحقیق بیات با افزایش مدت زمان مطب‏داری، کیت اورژانس و داروهای آن قابل قبول‏تر می‏گردید که نشان‏دهنده رابطه مستقیم این دو متغیر بود، در حالی که در مطالعه ما این رابطه تایید نشد که احتمالاً‏ به دلـیل تفاوت جـامعه‏های مورد مطالعه و جوان

بودن اکثر دندانپزشکان در مطالعه ما بود.⁽²⁶⁾

نتیجه گیری

با توجه به اهمیت وجود داروها و تجهیزات اورژانس ضروری در مطب‏های دندانپزشکی، که برنامه ریزان بهداشتی و درمانی در مناطق مورد بررسی و شاید تمامی کشور بایستی قدم‏های اساسی‏تری را در این جهت برداشته و مشکل را جدی‏تر پیگیری نمایند.

تشکر و قدردانی

بدین وسیله از اعضای محترم شورای پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان و نیز سرکار خانم دکتر معصومه سهیلی، سرکار خانم دکتر سمیه شنبه زاده و جناب آقای دکتر مصطفی نجفی، که در جمع‏آوری اطلاعات زحمات زیادی متقبل شدند، تقدیر و تشکر می‏گردد.

مراجع

Hupp RJ‚ Ellis E, Myron RT. Oral and Maxillofacial Surgery. 5^th ed. St. Louis: Mosby Co; 2008. P. 21-8.
Atherton GJ, McCaul JA, Williams SA. Medical emergencies in general dental practice in Great Britain. Part 1: Their prevalence over a 10-year period. Br Dent J 1999; 186(2): 72–9.
Atherton GJ, McCaul JA, Williams SA. Medical emergencies in general dental practice in Great Britain. Part 2: Drugs and equipment possessed by GDPs and used in the management of emergencies. Br Dent J 1999; 186(3): 125-30.
Chapman PJ. Medical emergencies in dental practice and choice of emergency drugs and equipment: A survey of Australian dentists. Aust Dent J 1997; 42(2): 103-8.
Kandray DP, Pieren JA, Benner RW. Attitudes of Ohio dentists and dental hygienists on the use of automated external defibrillators. J Dent Educ 2007; 71(4): 480-6.
Gonzaga HF, Buso L, Jorge MA, Gonzaga LH, Chaves MD, Almeida OP. Evaluation of knowledge and experience of dentists of São Paulo State, Brazil about cardiopulmonary resuscitation. Braz Dent J 2003; 14(3):
220-2.
Malamed SF. Emergency medicine in pediatric dentistry: Preparation and management. J Calif Dent Assoc 2003; 31(10): 749-55.
Matsuura H. Analysis of systemic complications and deaths during dental treatment in Japan. Anesth Prog 1989; 36(4-5): 223-5.
Nunn P. Medical emergencies in the oral health care setting. J Dent Hyg 2000; 74(3): 238-9.
Peskin RM, Siegelman LI. Emergency cardiac care. Moral, legal, and ethical considerations. Dent Clin North Am 1995; 39(3): 677-88.
Kaeppler G, Daublander M, Hinkelbein R, Lipp M. Quality of cardiopulmonary resuscitation by dentists in dental emergency care. Mund Kiefer Gesichtschir 1998; 2(2): 71-7.
Chapman PJ. A questionnaire survey of dentists regarding knowledge and perceived competence in resuscitation and occurrence of resuscitation emergencies. Aust Dent J 1995; 40(2): 98-103.
Atherton GJ, McCaul JA, Williams SA. Medical emergencies in general dental practice in Great Britain. Part 3: Perceptions of training and competence of GDPs in their management. Br Dent J 1999; 186(5): 234-7.
Girdler NM, Smith DG. Prevalence of emergency events in British dental practice and emergency management skills of British dentists. Resuscitation 1999; 41(2): 159-67.
Jordan T, Bradley P. A survey of basic life support training in various undergraduate health care professions. Resuscitation 2000; 47(3): 321-3.
Gasco C, Avellanal N, Sanchez M. Cardiopulmonary resuscitation training for students of odontology: Skills acquisition after two periods of learning. Resuscitation 2000; 45(3): 189-94.
Mutzbauer TS, Rossi R, Ahnefeld FW, Sitzmann F. Emergency medical training for dental students. Anesth Prog 1996; 43(2): 37-40.
Clark MS, Wall BE, Tholström TC, Christensen EH, Payne BC. A twenty-year follow-up survey of medical emergency education in U.S. dental schools. J Dent Educ 2006; 70(12): 1316-9.
Broadbent JM, Thomson WM. The readiness of New Zealand general dental practitioners for medical emergencies. N Z Dent J 2001; 97(429): 82-6.
Kieser J, Herbison P. Clinical anxieties among dental students. N Z Dent J 2000; 96(426): 138-9.
Malamed SF. Medical Emergencies in the Dental Office. 6^th ed. St. Louis: Mosby Co; 2007. P. 59-100.
Dym H. Preparing the dental office for medical emergencies. Dent Clin North Am 2008; 52(3): 605-8.
Behnia H‚ Reshad M. A survey of knowledge‚attitude and practice of dentists in encountering medical emergencies. Journal of Dental School‚ Shahid Beheshti University of Medical Sciences 1999; 17(3): 159-67. (Persian)
Farhad Mollashahi L‚Honarmand M. Assessment of knowledge and attitude of general dental practitioners about medical emergencies in Zahedan-Iran. J Mash Dent Sch 2009; 32(4): 319-24. (Persian)
Mesgar Zadeh AH‚ Dabbaghi Tabrizi F. Prevalence of emergency events and the kinds of drugs & emergency equipment in Tabriz dental offices in 1381. Journal of Dental School‚ Shahid Beheshti University of Medical Sciences 2005; 3(4): 484-93. (Persian)
Bayat M‚ Malkamian L‚ Baheri F. Evaluation of emergency equipment and drugs in Karaj urban dental clinics and ability of dentists to use them. J Islamic Dent Assoc 2005; 17(2): 105-10. (Persian)